Stijgend aantal asielzoekers vrijwillig terug naar land van herkomst: kiezen met rug tegen de muur

Hoe vrijwillig is de keuze voor terugkeer bij uitgeprocedeerde asielzoekers als het enige alternatief een illegaal verblijf in België is? Pedagogen Hanne Hoet en Lio Kaeblen gingen in gesprek met terugkerende gezinnen. “Het is kiezen met de rug tegen de muur.”

Asielzoekers die beslissen om vrijwillig terug te keren naar hun land van herkomst kunnen daarbij rekenen op terugkeersteun van de Belgische overheid. In 2016 keerden 4.267 personen vrijwillig terug naar hun herkomstland, ruim 200 meer dan in 2015. Zo’n 71% daarvan waren uitgeprocedeerde asielzoekers of migranten zonder wettig verblijf. Zij konden niet langer legaal in België blijven en stonden dus voor de keuze: vrijwillig terugkeren naar het land waar ze weggevlucht waren of illegaal in België blijven waarbij de kans op een gedwongen terugkeer blijft bestaan. Onder die groep bevinden zich heel wat gezinnen met kinderen. In hun scriptie spraken Hanne Hoet en Lio Kaeblen (KU Leuven) met vijf gezinnen over hun keuze tot vrijwillige terugkeer.

Toekomst
Bij die keuze van gezinnen om vrijwillig te vertrekken spelen heel wat factoren mee. Hoet en Kaeblen: “De afwijzing van hun asielaanvraag toont duidelijk dat ze hier geen toekomst hebben. Ook leven in de illegaliteit biedt geen perspectief doordat ze onder andere niet kunnen werken.” Daarom opteren sommigen voor een vrijwillige terugkeer, ook al zien ze evenmin een toekomst in hun land van herkomst. De situatie is er volgens hen nog niet verbeterd en bovendien hebben hun kinderen, die hier opgroeiden, vaak geen band meer met dat land.

Het is kiezen met de rug tegen de muur

Acute nood aan opvang
Kaeblen en Hoet ontdekten een andere factor voor de vrijwillige terugkeer. “Wie instemt met een vrijwillige terugkeer, krijgt opvang tijdens de procedure van de terugkeer. Niet instemmen betekent zoveel als met hun kinderen op straat te komen staan. Ze kiezen dus niet zozeer voor de terugkeer, maar eerder voor de tijdelijke opvang die hun gezin krijgt. De beperking van het recht op huisvesting en het feit dat ze materiële steun verliezen is voor hen de belangrijkste reden om terug te keren. Die beslissing tot terugkeer biedt een oplossing op korte termijn, maar heeft grote gevolgen op lange termijn: veel ouders denken dat het onmogelijk is om met hun kinderen in hun herkomstland een leven uit te bouwen.”

Het leven van zo'n gezin wordt als het ware op pauze gezet

Positieve keuze
Wanneer een gezin instemt met vrijwillige terugkeer kan het nog maanden duren tot die effectieve terugkeer. “In die periode wordt het leven van zo’n gezin als het ware op pauze gezet. Er zit niets anders op dan letterlijk wachten”, aldus Hoet en Kaeblen. Zij pleiten voor een grondige denkoefening waarbij die wachtruimte waarin gezinnen in een terugkeerprocedure verblijven, wordt omgebouwd tot een voorbereidingsruimte. “Daarbij moet men de actieve rol van deze personen erkennen en hen de ruimte geven om aan hun toekomst te blijven werken.”

Dit artikel verscheen eerder in Metro. Hanne Hoet en Lio Kaeblen schreven hun scriptie onder begeleiding van Prof. dr. Lucia De Haene.

Lees de scriptie