De strijd tegen veroudering. Een bio-ethische analyse.

Adelheid De Witte
Persbericht

De strijd tegen veroudering. Een bio-ethische analyse.

 

___________________________________________________

 

Wie de laatste tijd de media in het algemeen en de vakliteratuur in het bijzonder opvolgt, zal de toenemende belangstelling voor de verlenging van de menselijke levensduur opmerken. De almaar intensiever wordende zoektocht naar de bron der eeuwige jeugd roept evenwel vragen op. Mag men anti-verouderingsgeneeskunde wel tot stand brengen? Onderzoek naar het ‘hoe en waarom van verouderen’ is niet alleen complex, het is bovendien controversieel.

 

Pogingen om het verouderingsmysterie op te lossen zijn niet nieuw. De zoektocht naar middeltjes om ons leven zo lang mogelijk te rekken, neemt reeds duizenden jaren in beslag. Alchemisten trachtten niet enkel metalen te transformeren tot zilver en goud, maar ondernamen ook verwoede pogingen de puzzel der onsterfelijkheid te ontraadselen. Nu de wetenschap vorderingen boekt in het onderzoek naar veroudering is de hoop groter dan ooit. Niet zelden wordt een toekomstige levensduur van 150 jaar of meer voorspeld. Van objectieve informatieverstrekking is lang niet altijd sprake. Bij het merendeel van de bevolking heerst dan ook verwarring. Wat is feit en wat is fictie? De grens lijkt vaag.

 

Producenten van alternatieve geneesmiddelen maken welwillend gebruik van die verwarring. Met hun zogezegd verouderingsremmende medicatie en therapieën bereiken zij een groot publiek. Zoek het internet even af en u zult versteld staan van het aantal websites waarop de meest uiteenlopende levenselixers worden aangeboden. Variërend van Chinese kruiden tot bepaalde algen, koninginnebrij en injecties met foetale cellen van varkens, schapen en konijnen; allemaal beloven ze uw gezondheid te verbeteren en uw leven te verlengen. Voedingssupplementen zoals anti-oxidanten gaan massaal van de hand zonder dat de werkzaamheid of betrouwbaarheid ervan werd aangetoond. Hormoontherapie ten einde ouderdomsverschijnselen tegen te gaan, zou zelfs gevaarlijk zijn.

 

Het gebrek aan bewijs weerhoudt mensen er blijkbaar niet van zich dergelijke producten of therapieën te laten aansmeren. In de Verenigde Staten alleen al zouden er jaarlijks voor 6 miljard dollar verkocht worden. Een zorgwekkend gegeven. In tegenstelling tot wat sommige mensen beweren, zijn er vandaag met name geen leefwijzen, supplementen of therapieën die het menselijke verouderingsproces vertragen. Dat beklemtonen onder meer Jay Olshansky, Leonard Hayflick en Bruce A. Carnes; drie vooraanstaande wetenschappers op het gebied van veroudering. De wens naar een langer leven blijft voorlopig een droom. Dat deze informatie het publiek tot nu toe nauwelijks bereikt heeft, valt te betreuren.

 

Hopen op een verlenging van de menselijke levensduur kan daarentegen wel. Dat men de manier waarop we verouderen ooit zal ontraadselen, is zeker niet ondenkbaar. Het wetenschappelijk onderzoek naar de biologie van veroudering gaat immers voort. Er zijn aanwijzingen dat voorname oorzaken van fysieke en mentale gebrekkigheid op oude leeftijd gedeeltelijk of zelfs geheel zullen worden uitgebannen. Andere bevindingen wijzen in de richting van een vertraagde veroudering door genetische manipulatie. Dat men een manier zal vinden om langer te leven, is erg waarschijnlijk. Wanneer dat zal zijn, kan niemand voorspellen. Evenmin weten we of men dan tien, twintig of honderd jaar langer zal kunnen leven.

 

De enige zekerheid die we hebben is de volgende: als men een therapie ontwikkelt tegen veroudering, dan zal deze wellicht op grote schaal gebruikt worden. Mensen die niet zozeer geïnteresseerd zijn in een hoger IQ voor zichzelf of voor hun kinderen, zullen waarschijnlijk wel belang hechten aan enkele gezonde levensjaren meer. Te meer omdat een levensverlengende therapie of ingreep zo begeerd is, moet de zoektocht naar een langer leven nu reeds in goede banen geleid worden. Niet alleen dient de maatschappij voorbereid te worden op langer levende mensen; we moeten voor – en tegenstanders vandaag tegenover elkaar plaatsen, om morgen geen overhaaste maatregelen te treffen.

 

Experts, maar ook beleidsmakers en ‘gewone’ burgers dienen over het onderwerp na te denken. Al te vaak gaat men ervan uit dat anti-verouderingsgeneeskunde wenselijk is. Niettegenstaande de aloude droom om ‘eeuwig jong’ te blijven, bestaat daar evenwel geen eensgezindheid over. Er worden zowel filosofische, ethische als praktische bezwaren geopperd tegen de verlenging van de menselijke levensduur. Vooral de wenselijkheid van een langer leven op maatschappelijk vlak staat ter discussie. Sceptici menen dat de ontwikkeling van anti-verouderingsgeneeskunde niet in het belang is van de bredere samenleving. Veel nieuwe technologieën veroorzaken bijvoorbeeld moeilijkheden inzake ongelijkheid. In dit geval zal dat vermoedelijk niet anders zijn. Een opsplitsing tussen een ‘verouderingsvrije upperclass’ en een ‘verouderende underclass’ is niet ondenkbaar. Dat de kloof tussen arme en rijke landen nog groter zou worden, valt evenmin uit te sluiten.

 

De problematische bevolkingsaangroei is een ander knelpunt. Door een aantal belangrijke maatschappelijke en bio-medische ontwikkelingen sedert het begin van vorige eeuw is de levensverwachting enorm gestegen. Aangezien het dalende sterftecijfer niet gepaard ging met een dalend geboortecijfer, nam de wereldbevolking sterk toe. Anti-verouderingsgeneeskunde kan een soortgelijk effect hebben. Maar moet men op die grond een beter, gezonder en langer leven laten voor wat het is? Hoewel de ontwikkelingen gedurende de voorbije 150 jaar bijdroegen tot de problematiek van de overbevolking, betreurt niemand de toegenomen levenskwaliteit die daarmee gepaard ging, integendeel.

 

In de huidige verouderende samenleving zijn de sociale kosten het meest problematisch. Een grijzere bevolking betekent een groeiende pensioenlast en een toename van de verzorgingskosten. Vooral ouderdomsgerelateerde aandoeningen liggen aan de basis van hoge uitgaven. Maar in tegenstelling tot wat veel tegenstanders beweren, zullen deze problemen niet noodzakelijk toenemen. Het eigenlijke doel bestaat er namelijk in zowel de levensduur als de gezondheidsduur te verlengen.

 

De strijd tegen veroudering is dan ook vooral justifieerbaar om therapeutische redenen. De ouderdomsgerelateerde ziekten, lichamelijke gebreken en mentale achteruitgang die met aftakeling gepaard gaan, zijn vaak een bron van lijden en vereenzaming. Het onderzoek naar de basismechanismen van veroudering en de ontwikkeling van anti-verouderingsgeneeskunde kan dat leed verminderen. Behalve meer jaren, zou het leven ook meer levenskwaliteit krijgen. En dat is doorslaggevend. Zo lang we onze mogelijkheden verder willen en kunnen benutten en zo lang we genieten van het leven, mag dat leven verlengd worden. De klemtoon ligt namelijk op de toekomst. Het zijn de vooruitzichten, plannen, doelen en dromen die én het verlangen om langer te leven én de inspanningen om het leven te verlengen, rechtvaardigen.

Bibliografie

Bibliografie

AIGAKI, Toshiro; Seong, Ki – hyeon en Matsuo, Takaschi. “Longevity determination genes in Drosophila melanogaster”. Mechanisms of Ageing and Development, nr. 123 (2002), pp. 1531-1541.

 

ALBRECHT, Johan. Biotechnologie en genetische manipulatie: tussen hype en hysterie. Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 2000.

 

ANDERSSON, T.; Berhane, Y.; Högberg, U. en Wall, S. “The impact of neonatal mortality on subsequent survival in rural Ethiopia”. Annals of Tropical Paediatrics, vol. 22, nr. 1 (Maart, 2002), pp. 25-32.

 

AUSTAD, Steven N. Why we age. What Science Is Discovering about the Body’s Journey through Life. New York, Chichester, Weinheim, Brisbane, Singapore en Toronto: John Wiley & Sons, 1997.

 

BAARS, Jan. “De waarde van het ouder worden”. Filosofie Magazine, nr. 4 (Mei, 2003), pp. 44-49.

 

BAGLIANI PARAVICINI, A. “Rajeunir au Moyen Age: Roger Bacon et le mythe de la prolongation de la vie”. Revue médicale de la Suisse romande, vol. 106, nr. 1 (1986), pp. 9-23.

 

BALTES, Paul B. en Smith, Jacqui. “New Frontiers in the Future of Aging: From Successful Aging of the Young Old to the Dilemmas of the Fourth Age”. Gerontology, nr. 49 (2003), pp. 123-135.

 

BATTIN, Margaret Pabst. “Population issues”. In Kuhse, Helga en Singer, Peter. A Companion to Bioethics. Oxford en Massachusetts: Blackwell Publishers, 2001, pp. 149-162.

 

BBC news. “Archbishop attacks modern culture”,  http://news.bbc.co.uk/go/pr/fr/- /1/hi/uk/4385459.stm (27 maart, 2005).

 

BENECKE, Mark. The dream of eternal life. Biomedicine, aging and immortality. Vertaald door Rachel Rubenstein. New York: Colombia University Press, 2002.

 

BERNARDUCCI, Marc P. en Owens, Norma J. “Is There a Fountain of Youth? A Review of Current Life Extension Strategies”. Pharmacotherapy, vol. 16, nr. 2 (1996), pp. 183- 200.

 

BOKOV, Alex; Chaudhuri, Asish en Richardson, Arlan. “The role of oxidative damage and stress in aging”. Mechanisms of ageing and development, nr. 125 (2004), pp. 811- 826.

 

BOWLES, J. “Shattered: Medawars test tubes and their enduring legacy of chaos”. Medical Hypotheses, nr. 54(2) (2000), pp. 326-339.

 

BOYD, K. M. en MacLennan, W. J. “Ethical problems in ageing”. Scottish medical journal, vol. 42, nr. 5 (1997), pp. 134-135.

 

BRADBURY, Robert. “Lifespan Extension Issues”, http://www.aeiveos.com/issues.html (12 november, 2002).

 

BRAECKMAN, Bart P. en Vanfleteren, Jacques R. “Commentary”. Mechanisms of ageing and development, nr. 123 (2001), pp. 75-76.

 

BRAECKMAN, Bart P. “Inquiry: Will we ever be able to solve the problem of ageing?”. (Onuitgegeven)

BROWN, Kathryn. “A Radical Proposal”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 31-35.

 

CASSIMAN, Jean-Jacques. “ ‘Nu wordt het complex’ ”. Interview door Alexander Duyndam. Mens & Molecule: Magazine voor chemie en biowetenschappen, nr. 2 (Maart, 2005), pp. 12-16.

 

CHADWICK, Ruth. “Gene therapy”. In Kuhse, Helga en Singer Peter. A Companion to Bioethics. Oxford en Massachusetts: Blackwell

Publishers, 2001, pp. 189-197.

 

CHARLESWORTH, Brian. “Fisher, Medawar, Hamilton and the Evolution of Aging”. Perspectives: Anecdotal, Historical and Critical commentaries on Genetics, nr. 156 (November, 2000), pp. 927-931.

 

CHURCHILL, Larry R. “Seeking a Responsible Death”. In Hardwig, John. Is There a Duty to Die?. New York en London: Routledge, 2000, pp. 154-164.

 

COHN, Felicia en Lynn, Joanne. “A Duty to Care”. In Hardwig, John. Is There a Duty to Die?. New York en London: Routledge, 2000, pp. 145-154.

 

CONDORCET, M. J. A. N. C. “Schets van een Historische Voorstelling van de Vooruitgang van de Menselijke Geest”. Vertaald door Walter van der Star. In: Offermans, Cyrille. Het licht der rede: De Verlichting in brieven, essays en verhalen. Amsterdam en Antwerpen: Uitgeverij Contact, 2000, pp. 516-540.

 

DE FEYTER, Theo. Gilgamesj: Een zoektocht naar onsterfelijkheid. Zeist: Uitgeverij Vrij Geestesleven, 1991.

 

DE FEYTER, Theo. Het Gilgamesj-epos. Amsterdam: Ambo, 2001.

 

DEGROOT, Jeroen. “The AGE of the matrix: chemistry, consequence and cure”. Current Opinion in Pharmacology, nr. 4 (2004), pp. 301-305.

 

DE MAGALHÃES, João Pedro en Toussaint, Olivier. “How bioinformatics can help reverse engineer human aging”. Ageing research reviews, nr. 3 (2004), pp. 125-141.

 

DE MAGALHÃES, João Pedro en Toussaint, Olivier. “Telomeres and Telomerase: A Modern Fountain of Youth?”. Rejuvenation Research, vol. 7, nr. 2 (2004), pp. 126-133.

 

DEN HARTOGH, Govert. “The slippery slope argument”. In Kuhse, Helga en Singer, Peter. A Companion to Bioethics. Oxford en Massachusetts: Blackwell Publishers, 2001, pp. 280-290.

 

DEPINHO, Ronald A. “The age of cancer”. Nature, vol. 408 (9 november, 2000), pp. 248-254.

 

DESJARDINS, Bertrand. “Did Marie Louise Meilleur Become the Oldest Person in the World?” In Jeune, Bernard en Vaupel, James W. Validation of Exceptional Longevity. Odense: Odense University Press, 1999.

 

De Standaard. “Oudste Belg is al vijftig jaar dood”, 21 maart, 2005.

 

De Standaard. “Ouders Schiavo verliezen pleit”, 25 maart, 2005.

 

De Standaard. “Terri’s ouders staken strijd”, 29 maart, 2005.

 

De Standaard. “Oudste mens ter wereld gestorven op 120-jarige leeftijd”, 13 mei, 2005.

 

DEVOLDER, Katrien en Braeckman, Johan. Copyright: Een bio-ethisch essay. Leuven: Universitaire Pers, 2001.

 

European Commission, Research Directorate-General. “Europeans, science And technology”. Eurobarometer, 55.2 (December, 2001).

 

FENECH, Frederick F. “Ethical issues in ageing”. Clinical Medicine, vol. 3, nr. 3 (Mei/Juni, 2003), pp. 232-234.

 

FINKEL, Toren en Holbrook, Nikki, J. “Oxidants, Oxidative Stress and the Biology of Ageing”. Nature, vol. 408 (9 november, 2000), pp. 239-245.

 

FRASER, Gary E. en Shavlik, David J. “Ten Years of Life. Is It a Matter of Choice?”. American Medical Association, vol. 161 (9 juli, 2001), pp. 1645-1652.

 

FUKUYAMA, Francis. The Great Disruption. Human Nature and the Reconstitution of Social Order. New York: The Free Press, 1999.

 

FUKUYAMA, Francis. Our Posthuman Future. Consequences of the biotechnology revolution. New York: Farrar, Straus and Giroux, 2002.

 

GALLAGHER, Teresa C.; Gelling, Olga; FitzGibbons, Jennifer; Aforismo, John en Comite, Florence. “Are Women Being Counseled about Estrogen Replacement Therapy?”. Medical Care Research and Review, vol. 57, supplement 2 (2000), pp. 72- 92.

 

GAMMACK, Julie K. en Morley, John E. “Anti-Aging medicine – the good, the bad, and the ugly”. Clinics in Geriatric Medicine, nr. 20 (2004), pp. 157-177.

 

GEMS, David. “Is More Life Always Better?. The New Biology of Aging and the Meaning of Life”. Hastings Center Report, vol. 33, nr. 4 (Juli/Augustus, 2003), pp. 31- 39.

 

GIBBS, Wayt W. “Untangling the Roots of Cancer”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 61-69.

 

GLANNON, Walter. “Extending the Human Life Span”. Journal of Medicine and Philosophy, vol. 27, nr. 3 (Juni, 2002), pp. 339-354.

 

GOLDMAN, Noreen en Takahashi, Shigesato. “Old-Age Mortality in Japan: Demographic and Epidemiological Perspectives.” In Caselli, Graziella en Lopez, Alan D. Health and Mortality among Elderly Population. New York: Oxford University Press, 1996, pp. 157-180.

 

GREENBERG, J.A. “Organ metabolic rates and aging: two hypotheses”. Medical Hypotheses, nr. 52 (1999), pp. 15-22.

 

GREENFIELD, Susan. Tomorrow’s People: how 21st – century technology is changing the way we think and feel. London: Penguin Books, 2003.

 

GUARENTE, Leonard. Ageless Quest: One Scientist’s Search for Genes That Prolong Youth. New York: Cold Spring Harbor Laboratory Press, 2003.

 

GUARENTE, Leonard en Kenyon, Cynthia. “Genetic pathways that regulate ageing in model organisms”. Nature, vol. 408 (9 november, 2000), pp. 255-262.

 

HABER, Carole. “Life Extension and History: The Continual Search for the Fountain of Youth”. Journal of Gerontology: Biological Sciences, vol. 59 A, nr. 6 (2004), pp. 515- 522.

 

HACKLER, Chris. “Extending the Life Span: Mythic Desires and Modern Dangers”. HEC forum, vol. 16, nr. 3 (2004), pp. 182-196.

 

HAMILTON, Garry. “Clock of ages”. New Scientist, vol. 178, nr. 2391 (19 april, 2003), pp. 26-29.

 

HARDWIG, John. “Is there a Duty to Die?”. Hastings center Report, vol. 27, nr. 2 (Maart/April, 1997), pp. 34-42.

 

HARMAN, Denham. “Aging: a theory based on free radical and radiation chemistry”. Journal of Gerontology, (23 maart, 1956), pp. 298-300.

 

HARRIOTT, Howard H. “Life’s Endings: A Philosophical Discussion”. Ethical Perspectives, vol. 8, nr. 1 (2001), pp. 37-49.

 

HARRIS, John. “Immortal Ethics”. Annals of the New York Academy of Sciences, 1019 (2004), pp. 527-534.

 

HARRIS, John en Holm, Søren. “Extending Human Lifespan and the Precautionary Paradox”. Journal of Medicine and Philosophy, vol. 27, nr. 3 (Juni, 2002), pp. 355-368.

 

HAYES, Frances J. “Editorial: Testosterone-Fountain of Youth or Drug of Abuse?” The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, vol. 85, nr. 9. (2000), pp. 3020-3023.

 

HAYFLICK, Leonard. “The future of ageing”. Nature, vol. 408 (9 november, 2000), pp. 267-269.

 

HOPKIN, Karen. “Making Methusaleh”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 12-17.

 

HOUTHOOFD, Koen; Braeckman, Bart P.; Lenaerts, Isabelle; Brys, Kristel; De Vreese, Annemie; Van Eygen, Sylvie en Vanfleteren, Jacques R. “No reduction of metabolic rate in food restricted Caenorhabditis elegans”. Experimental Gerontology, vol. 37

(2002), pp. 1357-1367.

 

HOUTHOOFD, Koen; Braeckman, Bart P. en Vanfleteren, Jacques R. “The hunt for the record life span in Caenorhabditis elegans”. Journal of Gerontology: Biological Sciences, vol. 59A, nr. 5 (2004), pp. 408-410.

 

HOWELL, Trevor H. “Metchnikoff and the prolongation of life”. Age and Ageing, vol. 17, nr. 6 (1988), pp. 420-421.

 

HUGHES, Kimberly A.; Alipaz, Julie A.; Drnevich, Jenny M. en Reynolds, Rose M. “A test of evolutionary theories of aging”. PNAS, vol. 99, nr. 22 (29 oktober, 2002), pp. 14286-14291.

 

HULBERT, A.J.; Clancy, David J.; Mair, Will; Braeckman, Bart P., Gems, David en Partridge, Linda. “Metabolic rate is not reduced by dietary-restriction or by lowered insulin/IGF-1 signalling and is not correlated with individual lifespan in Drosophila melanogaster”. Experimental Gerontology, vol. 39 (2004), pp. 1137-1143.

 

HYMAN, Unwin. Dictionary of Biology. Tweede editie. Glasgow: HarperCollins Publishers, 1995.

 

HYNES, Julia. “The Oldest Old in Pre-Industrial Britain: Centenarians before 1800 – Fact or Fiction?”. In Jeune, Bernard en Vaupel, James W. Exceptional Longevity: From Prehistory to the Present. Odense: Odense University Press, 1995, pp. 75-91.

 

JECKER, Nancy S. “Aging and the aged: Societal Aging”. Encyclopedia of Bioethics. Herziene editie uitgegeven door Warren Thomas Reich, vol. 1. New York: Simon & Schuster Macmillan, 1995, pp. 91-94.

 

JEUNE, Bernard en Vaupel, James W. “Species of Evidence of Exceptional Longevity”. In Jeune, Bernard en Vaupel, James W. Validation of Exceptional Longevity. Odense: Odense University Press, 1999, pp.11-40.

 

JOHNSON, Catherine. “Promised Land or Purgatory?”. Scientifc American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 93-97.

 

JUENGST, Eric T.; Binstock, Robert H.; Mehlman, Maxwell J. en Post, Stephen G. “Antiaging Research and the Need for public Dialogue”. Science, vol. 299 (28 februari, 2003), p.1323.

 

JUENGST, Eric T.; Binstock, Robert H.; Mehlman, Maxwell; Post, Stephen G. en Whitehouse, Peter. “Biogerontology, “Anti-aging Medicine”, and the Challenges of Human Enhancement”. Hastings Center Report, vol. 33, nr. 4 (Juli/Augustus, 2003), pp. 21-30.

 

KAMM, F. M. “Rescuing Ivan Ilych: How We Live and How We Die”. Ethics, vol. 113, nr. 2 (Januari, 2003), pp. 202-233.

 

KANNISTO, Väinö. The Advancing Frontier of Survival: Life Tables for Old Age. Odense: Odense University Press, 1996.

 

KEITH, Jennie; Fry, Christine L.; Glascock, Anthony P.; Ikels, Charlotte; Dickerson- Putman, Jeanette; Harpending, Henry C. en Draper, Patricia. The Aging Experience. Diversity and Commonality Across Cultures. Thousand Oaks, London en New Delhi: SAGE Publications, 1994.

 

KEREIAKES, Dean J. “Stem Cells: The Chameleon Fountain of Youth”. Circulation, (25 februari, 2003), pp. 939-940.

 

KIPLING, David. “Telomeres, replicative senescence and human ageing”. Maturitas: The European Menopauze Journal, vol. 38 (2001), pp. 25-38.

 

KIRKWOOD, T. Time of Our Lives. Why ageing is neither inevitable nor necessary. London: Phoenix, 1999.

 

KIRKWOOD T. en Austad S. “Why do we age?”. Nature, vol. 408 (9 november, 2000), pp. 233-237.

 

KLATSKY, Arthur. “Op uw gezondheid?”. Vertaald en bewerkt door Raf Scheers. Scientific American, nr. 1 (2003), pp. 54-61.

 

KRUIT, Wilfred. Leeftijd. Een speurtocht naar de biologische oorzaken van veroudering. Amsterdam en Antwerpen: Uitgeverij Contact, 1996.

 

KUGLER, Hans. “Anti-Aging: Where Do You Start?”, www.gvi.com/gviWeb/IAAM/DoStart.html.

 

LANE, Mark A.; Ingram, Donald K. en Roth, George S. “The Serious Search for an Antiaging Pill”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 36-41.

LEE, Ronald D. “Rethinking the evolutionary theory of aging: Transfers, not birth, shape senescence in social species”. PNAS, vol. 100, nr. 16 (5 augustus, 2003), pp. 9637-9642.

 

LEGET, Carlo. “De goede dood tussen smalle en brede moraal. Een vergelijking tussen Principles of Biomedical Ethics en Evangelium Vitae”. Tijdschrift voor Geneeskunde en Ethiek, jaargang 9, nr. 2 (1999), pp. 41-45.

 

LIBBY, Peter. “Atherosclerosis: The New View”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 51-59.

 

LITHGOW, Gordon J. en Gill, Matthew S. “Physiology: Cost-free longevity in mice?”. Nature, nr. 421 (2003), pp. 125-126.

 

LOOBUYCK, Patrick. “Oud worden in een verouderende samenleving. Morele uitdagingen op drie niveaus”. Ethiek & Maatschappij, jaargang 6, nr. 2 (Juli, 2003), pp. 3-15.

 

LÜBBE, Andreas. “No public health without public death”. Bulletin of Medical Ethics, nr. 180 (Augustus, 2002), pp 17-20.

 

LUNDSTRÖM, Hans. “Record Longevity in Swedish Cohorts Born since 1700”. In Jeune, Bernard en Vaupel, James W. Exceptional Longevity: From Prehistory to the Present. Odense: Odense University Press, 1995, pp. 67-74.

 

MACKEY, Tom. “An Ethical Assessment of Anti-Aging Medicine”. Journal of Anti- Aging Medicine, vol. 6, nr. 3 (2003), pp. 187-204.

 

MADER, Sylvia S. Inquiry into Life. Verenigde Staten van Amerika: McGraw-Hill Companies, 1997.

 

MARTIN, George M. en Oshima, Junko. “Lessons from human progeriod syndromes”. Nature, vol. 408 (9 november, 2000), pp. 263-266.

 

MEDINA, John J. The Clock of Ages. Why we age, how we age, winding back the clock. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.

 

MOODY, Harry R. “Four Scenarios for an Aging Society”. Hastings Center Report, vol. 24, nr. 5 (September/Oktober, 1994), pp. 32-35.

 

MOODY, Harry R. Ethics in an Aging Society. Baltimore en London: The John Hopkins University Press, 1996.

 

MORE, Max. “Meaningfulness and mortality”, http://www.maxmore.com/meaning.htm, (1991).

 

MORE, Max. “Life Extension and Overpopulation”.

http://www.kurzweilai.net/articles/art0155.html,(9 April, 2001).

 

MORLEY, John E. “Is the Hormonal Fountain of Youth Drying Up?”. Journal of Gerontology: Medical Sciences, vol. 59 A, nr. 5 (2004), pp. 458-460.

 

MYERS, George C. “Comparative Mortality Trends among Older Persons in Developed Countries”. In Caselli, Graziella en Lopez, Alan D. Health and Mortality among Elderly Population. New York: Oxford University Press, 1996, pp. 87-111.

 

NESSE, Randolph M. en Williams, George C. Evolution and Healing: The New Science of Darwinian Medicine. London: Weidenfeld and Nicolson, 1995.

 

NULAND, Sherwin B. Hoe wij doodgaan. Bespiegelingen over het einde van het leven. Vertaald door Piet Verhagen. Baarn: Uitgeverij Anthos, 1994.

 

OEPPEN, Jim en Vaupel, James W. “Broken Limits to Life Expectancy”. Science, vol. 296 (10 mei, 2002), pp. 1029-1031.

 

OFFERMANS, Cyrille. “Condorcet – een Technocraat op de Barricaden”. In Offermans, Cyrille. Het licht der rede: De Verlichting in brieven, essays en verhalen. Amsterdam en Antwerpen: Uitgeverij Contact, 2000, pp. 513-515.

 

OLSHANSKY, Jay S. en Carnes, Bruce A. “Prospect for Extended Survival: A Critical Review of the Biological Evidence”. In Caselli, Graziella en Lopez, Alan D. Health and Mortality among Elderly Population. New York: Oxford University Press, 1996, pp.39- 58.

 

OLSHANSKY, Jay S. en Carnes, Bruce A. The Quest for Immortality. New York: W.W. Norton & Company, 2001.

 

OLSHANSKY, Jay S.; Carnes, Bruce A. en Désesquelles, Aline. “Prospects for Human Longevity”. Science, vol. 291 (23 februari, 2001), pp. 1491-1492.

 

OLSHANSKY, Jay S.; Hayflick, Leonard en Carnes, Bruce A. “No Truth to the Fountain of Youth”. Scientific American, vol. 286, nr. 6 (Juni, 2002), pp. 78-81.

 

OLSHANSKY, Jay S. “Duration of Life: Is There a Biological Warranty Period?”. http://www.bioethics.gov/transcripts/decO2/session2.html, (12 december, 2002).

 

OVERALL, Christine. Aging, death, and human longevity: a philosophical inquiry. Berkeley, Los Angeles en London: University of California Press, 2003.

 

PASSWATER, Richard A. In: “What the Experts are saying about the IAAAM Optimum Health/Anti-AgingApproach”. http://www.antiagingforme.com/html/experts.html.

 

PERLS, Thomas; Levenson, Robin; Regan, Meredith en Puca, Annibale. “What does it take to live to 100?”. Mechanisms of ageing and development, nr.123 (2002), pp. 231- 242.

 

PERLS, Thomas; Wilmoth, John; Levenson, Robin; Drinkwater, Maureen; Cohen, Melissa; Bogan, Hazel; Joyce, Erin; Brewster, Stephanie; Kunkel, Louis en Puca, Annibale. “Life-long sustained mortality advantage of siblings of centenarians”. PNAS, vol. 99, nr. 12 (11 juni, 2002), pp. 8442-8447.

 

PERLS, Thomas; Kunkel, Louis M. en Puca, Annibale A. “The Genetics of Exceptional Human Longevity”. JAGS, nr. 50 (2002), pp. 359-368.

 

PERLS, Thomas en Dellara, Terry. “Genetics of exceptional longevity”. Experimental Gerontology, nr. 38 (2003), pp. 725-730.

 

PERLS, Thomas. “The Oldest Old”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 6-11.

 

PESCOVITZ, David. “Spare Parts for Vital Organs”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 79-83.

 

PETERSEN, Lise-Lotte B. en Jeune, Bernard “Age Validation of Centenarians in the Luxdorph Gallery”. In Jeune, Bernard en Vaupel, James W. Validation of Exceptional Longevity. Odense: Odense University Press, 1999.

 

PROMISLOW, Daniel E.L. en Pletcher, Scott D. “Advice to an aging scientist”. Mechanisms of Ageing and Development, nr. 123 (2002), pp. 841-850.

 

RACHELS, James. “Ethical Theory and Bioethics”. In Kuhse, Helga en Singer Peter. A Companion to Bioethics. Oxford en Massachusetts: Blackwell Publishers, 2001, pp. 15- 23.

 

RAEYMAEKERS, Peter. Genen en Gezondheid. Amsterdam: Natuur & Techniek, 2001.

 

RICKLEFS, Robert E. en Finch, Caleb E. Ouder Worden: Over de Biologie van Veroudering. Vertaald door Simone van Ruth en Ruud Gilde. Beek (L.): Natuur & Techniek, 1997.

 

ROBINE, Jean-Marie; Mathers, Colin en Brouard, Nicolas. “Trends and Differentials in Disability-Free Life Expectancy: Concepts, Methods, and Findings”. In Caselli, Graziella en Lopez, Alan D. Health and Mortality among Elderly Population (New York: Oxford University Press, 1996), pp. 182-201.

 

ROBINE, Jean-Marie en Allard, Michel. “Jeanne Calment: Validation of the Duration of Her Life”. In Jeune, Bernard en Vaupel, James W. Validation of Exceptional Longevity. Odense: Odense University Press, 1999, pp. 145-161.

 

ROSE, Michael R. Evolutionary Biology of Aging. New York en Oxford: Oxford University Press, 1991.

 

ROSE, Michael R. “Will Human Aging Be Postponed?”. Scientific American, vol. 14, nr.3 (2004), pp. 24-29.

 

ROSEN, Clifford J. “Restoring Aging Bones”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 70-77.

 

RYTHER, R.C.C.; Flynt, A.S.; Phillips, J.A. III en Patton, J.G. “siRNA therapeutics: big potential from small RNAs”. Gene Therapy, nr. 12 (2005), pp. 5-11.

SACHS, Greg A. “Aging and the aged: Health-Care and Research Issues”. Encyclopedia of Bioethics. Herziene editie uitgegeven door Warren Thomas Reich, vol. 1. New York: Simon & Schuster Macmillan, 1995, pp. 94-97.

 

SCHMIEDESKAMP, Mia. “Preventing good brains from going bad”. Scientific American, vol. 14., nr. 3 (2004), pp. 85-91.

 

SILVERSTEIN, Marc D.; Nietert, Paul J.; Zoller, James S. en Silvestri, Gerard A. “Predicted impacts of attaining smoking reduction goals on mortality”. Southern Medical Journal, vol. 94, nr. 2 (Februari, 2002), pp. 176-184.

 

SIMON, Harvey B. “Longevity: The Ultimate Gender Gap”. Scientific American, vol. 14., nr. 3 (2004), pp. 19-23.

 

SMALL, Robin. “The ethics of life expectancy”. Bioethics, vol. 16, nr. 4 (2002), pp. 307- 334.

 

SOHAL, Rajindar S.; Mockett, Robin J. en Orr, William C. “Mechanisms of Aging: Oxidative Stress and Aging”. Free Radical Biology & Medicine, vol. 33, nr. 5 (2002), pp. 575-586.

 

SPEAKMAN, John R.; Talbot, Darren A.; Selman, Colin; Snart, Sam; McLaren, Jane S.; Redman, Paula; Krol, Ela; Jackson, Diane M.; Johnson, Maria S. en Brand, Martin D. “Uncoupled and surviving: individual mice with high metabolism have greater mitochondrial uncoupling and live longer”. Aging Cell, nr. 3 (2004), pp. 87-95.

 

SPINK, J. en Geddes, D. “Gene Therapy Progress and Prospects: Bringing gene therapy into medical practice: the evolution of international ethics and the regulatory environment”, Gene Therapy, nr. 11 (2004), pp. 1611-1616.

 

STOCK, Gregory. Redesigning Humans. Choosing our children’s genes. London: Profile Books, 2002.

 

STRANDBERG, Arto Y.; Strandberg, Timo E.; Salomaa, Veikko V.; Pitkälä, Kaisu en Miettinen, Tatu A. “Alcohol consumption, 29-y total mortality, and quality of life in men in old age”. American Journal of Clinical Nutrition, vol. 80 (2004), pp. 1366-1371.

 

SWIFT, Jonathan. De reizen van Gulliver. Vertaald door Paul Syrier. Amsterdam: Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2004.

 

SWINNEN, Tony. Gelukkig en zinvol ouder worden. Positief omgaan met psychische problemen op oudere leeftijd. Tielt: Uitgeverij Lannoo, 2004.

 

TERRY, Dellara F.; Wilcox, Marsha A.; McCormick, Maegan A.; Pennington, JaeMi Y.; Schoenhofen, Emily A.; Andersen, Stacy L. en Perls, Thomas T. “Lower All-Cause, Cardiovascular, and Cancer Mortality in Centenarians’s Offspring”. JAGS, nr. 52 (2004), pp. 2074-2076.

 

VAN DOOREN, Pieter. “De dood te slim af”. De Standaard, 11 mei, 1999.

 

VAN STERKENBURG, Piet. Woordenboek hedendaags Nederlands. Utrecht en Antwerpen: Van Dale Lexicografie bv, 2004.

 

VERNANT, Jean-Pierre. De Wereld, De Goden, De Mensen. De Griekse mythen opnieuw vertolkt door Jean-Pierre Vernant. Utrecht: Uitgeverij Het Spectrum, 2000.

 

VISSER, M., “Verouderen, Is er een uitweg?”. Eos magazine, April, 1997, pp. 7-13.

 

WILMOTH, John R. “Mortality Projections for Japan. A Comparison of Four Methods”. In Caselli, Graziella en Lopez, Alain D. Health and Mortality among Elderly Populations. Oxford: Clarendon Press, 1996, pp. 266-287.

 

WILMOTH, John R. “The Future of Human Longevity. A Demographer’s Perspective”. Science, vol. 280 (17 april, 1998), pp. 395-397.

 

WRIGHT, Karen. “Times of Our Lives”. Scientific American, vol. 14, nr. 3 (2004), pp. 43-49.

 

ZIMBLER, Marc S. “Lost Beauty and the Fountain of Youth”. Arch. Facial Plast. Surg., vol. 6 (Januari/Februari, 2004), pp. 72-73.

 

Universiteit of Hogeschool
Moraalwetenschappen
Publicatiejaar
2005
Share this on: