INNAMESCHATTING VAN METHYLGROEPDONOREN FOLAAT, CHOLINE, BETAÏNE EN METHIONINE BIJ DE BELGISCHE BEVOLKING

Heleen Van Puyvelde Marlène De Backer
Persbericht

INNAMESCHATTING VAN METHYLGROEPDONOREN FOLAAT, CHOLINE, BETAÏNE EN METHIONINE BIJ DE BELGISCHE BEVOLKING

Innameschatting van methylgroepdonoren folaat, choline, betaïne en methionine bij de Belgische bevolking

door Heleen Van Puyvelde & Marlène De Backer

Voeding, meer specifiek gezonde voeding, is een basisbehoefte voor ieder levend wezen. Voeding speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de mens en daarnaast zijn ook de gezondheidseffecten ervan bewezen. Heel wat verschillende aspecten rond voeding werden reeds onderzocht naar hun invloed op gezondheid.Vooraleer er een gegronde uitspraak, over het effect van voedingsmiddelen of nutriënten, kan geformuleerd worden, moet eerst de gebruikelijke inname van de bevolking in kaart worden gebracht.

Dit verkennende onderzoek naar de innameschatting van methylgroepdonoren bij de Belgische bevolking geeft een eerste beeld van de consumptie van de betrokken nutriënten folaat, choline, betaïne en methionine en de daarmee samenhangende voedingsmiddelen.

De interesse naar de inname van de methylgroepdonoren is afkomstig van het belang ervan voor wat betreft DNA-methylatie en de mogelijke rol die het speelt in een aantal aandoeningen, waaronder o.a. kanker. Echter, het onderzoek naar inname, opname en het netto-effect dat methylgroepdonoren uiteindelijk zullen hebben op het menselijke lichaam, staat nog maar in de kinderschoenen. Dit onderzoek zal hopelijk aanleiding geven tot, of binnen een aantal jaar resulteren in concreet geformuleerde aanbevelingen om zowel de positieve als negatieve gezondheidseffecten die methylgroepdonoren met zich meebrengen, te kunnen beïnvloeden.

Materialen en methode

De gebruikelijke inname door de Belgische bevolking voor een selectie van nutriënten wordt reeds gegeven door de Belgische voedselconsumptiepeiling (VCP). De VCP biedt namelijk gegevens betreffende de voedselconsumptie (consumptie van voedingsmiddelen en macro- en micronutriënten) en de voedingstoestand van een representatief deel van de Belgische bevolking (3200 mannen en vrouwen, ouder dan 15j). Om een innameschatting van bioactieve componenten voor de Belgische bevolking te kunnen maken, dienen deze voedselconsumptiegegevens gekoppeld te worden aan beschikbare nutritionele waarden voor folaat, choline, betaïne en methionine. Voor het verzamelen van nutritionele waarden van voedingsmiddelen op een gestandaardiseerde wijze, werden een aantal strikte richtlijnen opgevolgd om een bestaande, betrouwbare voedingsmiddelentabel te selecteren. De keuze ging uit naar de Amerikaanse voedingsmiddelentabel, aangezien hier de ideale analysetechnieken gebruikt worden. Ook beschikt deze tabel over een zeer groot aantal voedingsmiddelen (8463) die nutritionele waarden bevat voor slechts een deel of alle vier de te bestuderen methylgroepdonoren. Op basis van een gedetailleerde omschrijving van de voedingsmiddelen gerapporteerd in de VCP (± 17000), werd vervolgens een zo correct mogelijke koppeling van nutritionele waarden aan de voedingsmiddelen gerealiseerd. Om dit gehele proces te standaardiseren, werd gebruik gemaakt van de richtlijnen opgesteld door het International Agency for Research on Cancer (IARC).

Resultaten

De Belgische bevolking heeft de hoogste inname aan methionine in vergelijking met alle andere methylgroepdonoren, meer specifiek bedraagt de mediaan 859,7 mg per 1000 kcal. Vervolgens komen choline en betaïne op de tweede en derde plaats met respectievelijk een p50 dat 149,8 mg en 11,0 mg per 1000 kcal bedraagt. Folaat wordt het minst ingenomen (164,2 µg per 1000 kcal).

Tabel : Innameschatting van methylgroepdonors door de Belgische bevolking per dag.

 

 

N

Mean

Std. Deviation

Percentiles

 

Valid

Missing

 

 

25

50

75

 

 

 

 

 

 

 

 

folaatdensiteit

3245

0

182,8

104,8

130,9

164,2

207,8

 

 

 

 

 

 

 

 

cholinedensiteit

3245

0

183,2

842,1

118,0

149,8

187,2

 

 

 

 

 

 

 

 

betaïnedensiteit

3244

1

25,4

41,8

6,0

11,0

29,9

 

 

 

 

 

 

 

 

methioninedensiteit

3245

0

1142,8

2825,1

682,0

859,7

1082,9

Uit het onderzoek naar de gemiddelde aanbreng per voedingsmiddelengroep bleek dat voor de Belgische bevolking vlees en vis de grootste methionineaanbrengers zijn. Deze groep brengt gemiddeld 582,3 mg methionine aan per dag. Daarentegen brengen de meeste voedingsmiddelengroepen slechts minder dan 10 mg methionine per dag aan. Eieren zijn de grootste cholineleveranciers (347,76 mg per dag). Het overgrote deel van de voedingsmiddelengroepen levert gemiddeld minder dan 50 mg choline per dag. Granen en graanproducten leveren voor de Belgische bevolking de grootste hoeveelheid aan betaïne (68,03 mg). De belangrijkste bron van folaat is ook de groep van de granen en graanproducten (204,14 µg).

Ook werden er significante verschillen teruggevonden tussen verschillende subgroepen. De inname aan folaat-, choline- en methionine bij vrouwen (resp. 173.3 µg; 151.4 mg; 875.5mg) was groter in vergelijking met mannen. Ook personen die lijden aan hypertensie of een cardiovasculaire ziekte hebben een hogere inname aan folaat, choline en methionine vergeleken met deze van gezonde personen.

Discussie

Het opzet van dit onderzoek was om een eerste beeld te krijgen over de inname van methylgroepdonoren bij de Belgische bevolking. De geschatte inname aan methylgroepdonoren bij de Belgische bevolking, bekomen door het berekenen van een gemiddelde inname, wordt verondersteld een ruwe schatting te zijn. De reden hiervan zijn de sterke verschillen in voedingsgewoonten tussen de Verenigde Staten van Amerika en België, maar ook de manier van vervaardigen en de voedingstechnologie verschilt. Daarnaast zal de grote hoeveelheid aan ontbrekende nutritionele waarden eerder aanleiding geven tot een onderschatting van het resultaat. De innameschatting van folaat wordt echter als het meest accuraat beschouwd, daar het nutriënt weinig ontbrekende waarden kent. De grootte van de onderschatting kan moeilijk aangegeven worden, aangezien eerder gelijkaardig onderzoek voor België nog niet werd uitgevoerd, met als gevolg dat er geen resultaten beschikbaar zijn ter vergelijking.

Meer correcte resultaten kunnen pas verkregen worden wanneer België of zijn buurlanden nutritionele waarden uitgeeft voor folaat, choline, betaïne en methionine. Vanaf het moment dat deze gegevens beschikbaar zijn, zou het aangewezen zijn onderzoek te starten naar de werkelijke inname binnen de Belgische bevolking. Dan pas kan er een waarheidsgetrouw antwoord worden gegeven op de vraag in welke mate de inname van de methylgroepdonoren via de voeding verantwoordelijk kan zijn voor bepaalde gezondheidseffecten en/of carcinogeniteit. Dit alles kan dan uiteindelijk resulteren in concreet geformuleerde aanbevelingen om zowel de positieve als negatieve gezondheidseffecten die methylgroepdonoren met zich meebrengen te kunnen beïnvloeden. Om dit te kunnen bewerkstelligen is er dus nood aan longitudinaal onderzoek aangezien deze studie, net zoals vele andere crossectionele studies, niet de mogelijkheid biedt voor het nagaan van causaliteit. Dit onderzoek kan echter beschouwd worden als een pionierswerk, wat tevens de sterkte van dit onderzoek weerspiegelt. De gegeven informatie, denkwijzen, methoden etc. kunnen dienen als leidraad voor vervolg- en soortgelijk onderzoek.

 

Bibliografie

Bibliografie

 

Anderson, O.S., Sant, K.E., Dolinoy, D.C., (2012). Nutrition and epigenetics: an interplay of dietary methyl donors, one-carbon metabolism and DNA methylation. The Journal of Nutritional Biochemistry, 23(8): 853–859.

 

Best, B. (1990). Methionine, SAMe, Homocysteine, and the Methionine Cycle. Geraadpleegd op 3 december 2013 via http://www.benbest.com/health/Meth.html#meth

 

BLS. (2010). Bundeslebensmittelschlüssel. Geraadpleegd op 17 februari 2014 via http://www.bls.nvs2.de/index.php?id=92&L=1

Brosnan, J.T. & Brosnan M.E. (2006). The Sulfur-Containing Amino Acids: An Overview. The Journal of Nutrition, 136(6): 1636-1640.

 

Cavuoto, P. & Fenech M.F. (2012). A review of methionine dependency and the role of methionine. Cancer Treatment Reviews, 38(6): 726 - 736

 

Cellarier, E., Durando, X., Vasson, M.P., Farges, M.C., Demiden, A., Maurizis, J.C., Madelmont, J.C. & Chollet, P. (2003). Methionine dependency and cancer treatmeant. Cancer Treatment Reviews, 29(6): 489-499.

 

Cho, E., Willet, W.C., Colditz, G.A., Fuchs, C.S., Wu Kana, Chan, A.T., Zeisel, S.H., Giovannucci, E.L. (2007). Dietary Choline and Betaine and the Risk of Distal Colorectal Adenoma in Woman. Journal of the National Cancer Institute, 99 (16): 1224 – 1231

 

Cho, E., Zeisel, S.H., Jacques, P., Selhub, J., Dougherty, L., Colditz, G.A., Willett, W.C., (2006). Dietary choline and betaine assessed by food-frequency questionnaire in relation to plasma total homocysteine concentration in the Framingham Offspring Study. The American Journal of Clinical Nutrition, 83(4): 904-911.

 

Cholineinfo.org. (2008). Choline overview. Geraadpleegd op zondag 17 november 2013 via http://www.cholineinfo.org/healthcare_professionals/overview.asp

 

Cox, B., Huybrechts, I., Temme, L., Van Oyen, H. (2007). Food consumption Survey Belgium Database 2004, Food Consumption Database Manuel. Scientific Institute of Public Health.

 

Craig, S. (2004). Betaine in human nutrition. The American Journal of Clinical Nutrition, 80(3): 539-549.

 

Da Costa, K.A., Niculescu, M.D., Craciunescu, C.N., Fischer, L.M., Zeisel, S.H., (2006). Choline Deficiency Increases Lymphocyte apoptosis and DNA damage in humans. The American Journal of Clinical Nutrition, 84(1): 88-94.

Debacker,N., Cox, B., Temme, L., Huybrechts, I., Van Oyen, H. (2007). De Belgische voedselconsumptiepeiling 2004: voedingsgewoonten van de Belgische bevolking ouder dan 15 jaar. Rapport, WIV.

Deharveng, G., Charrondière, U.R., Slimani, N., Southgate, D.A.T., Riboli, E. (1999). Comparison of nutrients in the food composition tables available in the nine European countries participating in EPIC. European Journal of Clinical Nutrition, 53: 60-79.

Detopoulou, P., Panaglotakos, B., Antonopoulou, S., Pittsavos, C., Stefanadis, C., (2008). Dietary choline and betaïne intakes in relation to concentrations of inflammatory markers in healthy adults: The ATTICA Study. The American Journal of Clinical Nutrition, 87(2): 424-430.

 

Devriese, S., Huybrechts, I., Moreau, M., Van Oyen, H. (2006). De Belgische Voedselconsumptiepeiling 1 - 2004. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid: Brussel.

DTU.( 2009). About the food data-Vitamins. Geraadpleegd op 17 februari 2014 via http://www.foodcomp.dk/v7/fcdb_aboutfooddata_vitamins.asp#Folate

Encyclo (2014). Gewogen gemiddelde. Geraadpleegd op 28 februari 2014 via http://www.encyclo.nl/begrip/gewogen%20gemiddelde

 

Epner, D.E. (2001). Can dietary methionine restriction increase the effectiveness of chemotherapy in treatment of advanced cancer? The Journal of the American College of Nutrition, 20(5): 443-449.

 

Fargnoli, L.F., Fung, T.T., Olenczuk, D.M., Chamberland, J.P., Hu, F.B., Mantzoros, C.S., (2008). Adherence to healthy eating patterns is associated with higher circulating total and high-molecular-weight adiponectin and lower resistin concentrations in women from the Nurses' Health Study. The American Journal of Clinical Nutrition, 88(5): 1213-1224.

 

Folate-Mediated One-Carbon Metabolism. Journal of Nutrition, 136(10): 2653-2661.

 

Food and Nutrition Board & Institute of Medicine, (1998). Dietary Reference Intakes for Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Vitamin B12, Pantothenic Acid, Biotin, and Choline. Washington, D.C.: National Academy Press.

 

Food Standards Agency. (2004). Nutrient Analysis Catch up Project.[pdf]

Friso, S., Choi, S.W., (2002). Gene-Nutrient Interactions and DNA Methylation. The journal of nutrition, 132(8): 2382-2387.

 

Greenfield, H., Southgate, D.A.T. (2003). Food Composition Data. Food and Agriculture Organization of the United Nations: Rome

Higdon, J., Drake, V.J., Zeisel, S.H., (2009). Choline. Geraadpleegd op 17 november 2013 via http://lpi.oregonstate.edu/infocenter/othernuts/choline/

Higdon, J., Drake, V.J., Shane, B., (2011). Folaat. Geraadpleegd op 17 november 2013 via http://lpi.oregonstate.edu/infocenter/vitamins/fa/

 

Hoge Gezondheidsraad. (2009). Voedingsaanbevelingen voor België. (nr. 8309). Brussel: HogeGezondheidsraad

 

International Agency for Research on Cancer, Dietary Exposure Assessment Group. (2013). Standard Operationg Procedures: Adding nutrients/components to the ENDB. IARC: Lyon

Jiménez-Chillaróna, J.C., Díaza, R., Martíneza, D., Pentinata, T, Ramón-Krauelb, M., Ribóa, S., Plöschc,T., (2012). The role of nutrition on epigenetic modifications and their implications on health. Biochimie, 94(11): 2242–2263.

 

Kennisbasis StatistiekI. (2014). Geraadpleegd op 22 maart 2014 via http://www.wynneconsult.com/root/HomePageKB012.htm#W

 

Konstantinova, S.V., Tell, G.S., Vollset, S.E., Nygard, O., Bleie, O., Ueland, P.M., (2008). Divergent Associations of Plasma Choline and Betaine with Components of Metabolic Syndrome in Middle Age and Elderly Men and Women. The Journal of Nutrition, 138(5): 914 – 920

 

Lever, M., Slow, S., (2010). The clinical significance of betaine, an osmolyte with a key role in methyl group metabolism. Clinical Biochemistry, 43(9): 732 – 744

 

Liu, L., Wylie, R.C., Andrews, L.G., Tollefsbol, T.O., (2003). Aging, cancer and nutrition: the DNA methylation connection. Mechanisms of Ageing and Development 124(10): 989–998.

 

Livsmedelsverket. (2014). Livsmedelsbatabasen-sök näringsinnehall. Geraadpleegd op 17 februari via http://www7.slv.se/Naringssok/Naringsamnen.aspx

Matportalen. (2013). About the table values. Geraadpleegd op 17 februari 2014 via http://www.matportalen.no/verktoy/the_norwegian_food_composition_table/about_the_table_values

Miller, A.L. (2003). The Methionine-Homocysteine Cycle and Its Effects on Cognitive Diseases. Alternative Medicine Review, 8(1): 7-19.

 

Niculescu, M.D., Zeisel, S.H. (2002). Diet, Methyl Donors and DNA Methylation: Interactions between Dietary Folate, Methionin and Choline. The journal of nutrition, 132(8): 2333-2335.

 

Nubel vzw, (2014). Geraadpleegd op 14 februari 2014 via https://www.nubel.be

Obeid, R., (2013). The metabolic burden of methyl donor deficiency with focus on the betaine homocysteine methyltransferase pathway. Nutrients 5(9): 3481-3495.

 

 

Park, J.Y., Nicolas, G., Huerta, M., Amiano,P., Halkjaer, J., Dahm, C.C., Trichopoulou, A., Orfanos, P., Teucher, B., Feller,S., Skeie, G., Engeset, D., Boutron-Ruault, M.C., Clavel-Chapelon, F., Crowe, F., Khaw, K.T., Vineis, P., Slimani, N. (2012). Comparison of standardised dietary folate intake across ten countries participating in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition. British Journal of Nutrition, 108 (3): 552-569.

 

Patrick, J., Stover, P.D., (2004). Physiology of Folate and Vitamin B12 in Health and Disease. Nutrition Reviews, 62(6): 3-12.

Patterson, K.Y., Bhagwat, S.A., Williams, J.R., Howe, J.C., Holden, J.M., (2008). USDA Database for the choline content of common foods [pdf].

 

Prinz-Langenohl, R,. Fohr, I., Pietrzik, K. (2001). Beneficial role for folate in the prevention of colorectal and breast cancer. European Journal of Nutrition, 40(3): 98-105.

 

Ratriyanto, A., Mosenthin, R., Bauer, E. & Eklund, E. (2009). Metabolic, Osmoregulatory and Nutritional Functions of Betaine in Monogastric Animals. Asain-Australasian Journal of Animal Sciences, 22(10): 1461-1476.

 

Ravanel, S., Gakière, B., Job, B. & Douce, R. (1998). The specific features of methionine biosynthesis and metabolism in plants. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 95(13): 7805-7812.

 

Reed, M.C., Nijhout, H.F., Neuhouser, M.L., Gregory III, J.F., Shane, B., James, S.J., Boynton, A., Ulrich, C.M., (2006). A Mathematical Model Gives Insights into Nutritional and Genetic Aspects of restriction in cancer growth control and life-span extension. Cancer Treatments Reviews, 38(6): 726-736.

 

Riboli, E., Hunt, K.J., Slimani, N., Ferrari, P., Norat, T., Fahey, F., Charrondière, U.R., Hémon, B., Casagrande, C., Vignat, J., Overvad, K., Tjønneland, A., Clavel-Chapelon, F., Thiébaut, A., Wahrendorf, J., Boeing, H., Trichopoulos, D., Trichopoulou, A., Vineis, P., Pallia, D., Bueno-de-Mesquita B.P., Peeters, P.H.M., Lund, E., Engeset, D., González, C.A., Barricarte, A., Berglund, G., Hallmans, G., Day, N.E., Key, T.J., Kaaks, R., Saracci, R. (2002). European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC): study populations and data collection. Public Health Nutrition, 5(6b): 1113-1124.

RIVM.(2013). Nevo-online 2013: achtergrondinformatie. [pdf]

Robberecht, H., Van Cauwenbergh, R., Hermans, N., (2013a). Nutritie genen en aandoeningen: deel 1. Van voedsel over voeding en genen naar epigenetica en “personalized nutrition”. Tijdschrift voor voeding en diëtetiek, 39(1): 10-17.

 

Robberecht, H., Vanden Schrieck, Eva., Van Cauwenbergh, R., Hermans, N., (2013b). Nutritie genen en aandoeningen: deel. 2. De weg van gen naar eiwit, epigenoom en de beïnvloedende factoren. Tijdschrift voor voeding en diëtetiek, 39(2): 12-19.

Robertson, K.D. (2005). DNA methylation and human disease. Nature publishing group, 6(8): 597 – 610

 

Schwab, U., Törrönen, A., Toppinen, L., Alfthan, G., Saarinen, M., Aro, A. & Uusitupa, M. (2002). Betaine supplementation decreases plasma homocysteine concentrations but does not affect body weight, body composition, or resting energy expenditure in human subjects. The American Journal of Clinical Nutrition, 76(5): 961-967.

 

Shaw, G., Carmichael, S., Yang, W., Selvin, S., Schaffer, D., (2004). Periconceptional dietary intake of choline and betaïne and neural tube defects in offspring. The American Jouranel of Epidemiologics, 160(2), 102-109.

 

Skeie, G., Deharveng, G., Salvini, S., Slimani, N. (2003). Guidelines on food matching in the ENDB-project. International Agency for Research on Cancer, Lyon.

Slimani, N. (2002). 24-hour diet recalls as reference calibration measurements in EPIC: from statistical theory to epidemiological application. Wageningen University

Slimani, N., Deharveng, G., Unwin, I., Vignat, J., Skeie, G., Salvini, S., Moller, A., Ireland, J., Becker, W., Southgate, D.A.T. (2007). Standardisation of an European en-user nutrient database for nutritional epidemiology: What can we learn from the EPIC Nutrient Database (ENDB) project? Trends in Food Science and Technology,18(8): 407-419.

Slimani, N., Deharveng, G., Charrondière, R.U., Van Kappel, A.L., Ocké, M.C., Welch, A., Lagiou, A., Van Liere, M., Agudo, A., Pala, V., Brandstetter, B., Andren, C., Stripp, C., Van Staveren, W.A., Riboli, E. (1999). Structure of the standardized computerized 24-h diet recall interview used as reference method in the 22 centers participating in the EPIC project. European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition. Computer Methods and Programs in Biomedicine,:58(3): 251-66.

Stover, P. J. (2004). Physiology of folate and vitamin B12 in health and disease. Nutr.Rev., 62, S3-12.

Tavani, A., Malerba, S., Pelucchi, C., Dal, M. L., Zucchetto, A., Serraino, D. et al. (2012). Dietary folates and cancer risk in a network of case-control studies. Ann.Oncol., 23, 2737-2742.

Temme, L., Huybrechts, I., De Henauw, S., Levegue, A., De Backen, G., Van Oyen, H. (2006). De Belgische voedelconsumptiepeiling. Tijdschrift voor Voeding en Diëtiek, 32(3): pg. 2-6.

Tips, J., (2013). Methylation: The molecule that unlocks the body's healing response. Geraadpleegd op 17 februari 2014 via http://www.anma.org/pdf/Methylation_by_Dr_Jack_Tips_Complete_and_Illustrated_Article.pdf

Ueland, P.M., (2011). Choline and betaine in health and disease. Journal of Inherited Metabolic Disease, 34(1): 3-15.

U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service. (2013). USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 26. Nutrient Data Laboratory, Geraadpleegd op 14 februari 2014 via: http://www.ars.usda.gov/ba/bhnrc/ndl

Ulrich, C.M., (2007). Folate and cancer prevention: a closer look at a complex picture. The American Journal of Clinical Nutrition, 86(2): 271-273.

 

Ulrich, C.M., (2008). Folate and cancer prevention: Where to next? Cancer Epidemiol Biomarkers and Prevention, 17(9): 2226-2230.

 

Ulrich, C.M., Xu, X., Liu, A., Chen, J. (2010). Folate. Nutrition and Health: Bioactive Compounds and Cancer, pp. 387-410.

 

Universiteit Leiden. (2014). Descriptief onderzoek. Geraadpleegd op 17 februari via http://www.leidenuniv.nl/fsw/psychologielexicon/index.php3-c=91.htm

USDA. (2011). National Nutrient Database for Standard Reference. Geraadpleegd op 3 december 2013 via http://ndb.nal.usda.gov/ndb/search/list

 

U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service. (2013). USDA National

Nutrient Database for Standard Reference, Release 26. Geraadpleegd op 13 mei 2014 via http://www.ars.usda.gov/ba/bhnrc/ndl

 

Voss, S., Charrondiere, U.R., Slimani, N., Kroke, A., Riboli, E., Wahrendorf, J., Boeing, H. (1998). EPIC-SOFT a European computer program for 24-hour dietary protocols. Ernährungsforschung: 37(3): 227-233.

Ward, M., McNulty, H., Pentieva, K., McPartlin, J., Strain, J.J., Weir, D.G., Scott, J.M. (2000). Fluctuations in Dietary Methionine Intake Do Not Alter Plasma Homocysteine Concentration in Healthy Men. Journal of Nutrition, 130: 2653 – 2657

 

Waterland R.B. (2006). Assessing the Effects of High Methionine Intake on DNA Methylation. The Journal of Nutrition, 136(6): 1706-1710.

 

Whitney, E.N., Rolfes, S.R., (201213). Understanding Nutrition. Geraadpleegd op 13 november 2013 via http://books.google.nl/

 

Xu, X., Gammon, M.D., Zeisel, S.H., Bradshaw, P.T., Wetmur, J.G., Teitelbaum, S.L., Neugut, A.I., Santella, R.M., Chen, J. (2009). High intakes of choline and betaine reduce breast cancer mortality in a population-based study. The FASEB Journal, 23(11): 4022 – 4028.

 

Ying, J., Rahbar, M.H., Hernandez, L.M., Margret, R.S., Forman, M.R., Gorlova, O.Y. (2013). Associations between Dietary Intake of Choline and Betaine and Lung Cancer Risk. Plos one, 8(2): 1 – 8.

Zeisel, S.H., (2007). Gene Response Elements, Genetic Polymorphisms and Epigenetics Influence the Human Dietary Requirement for Choline. IUBMB Life, 59(6): 380-387.

 

Zeisel, S.H., (2009). Epigenetic mechanisms for nutrition determinants of later health outcomes. The American Journal of Clinical Nutrition, 89(5): 1488-1493.

 

Zeisel, S.H., Da Costa, K.A., (2009). Choline: An Essential Nutrient for Public Health. Nutrition Reviews, 67(11): 615–623.

 

Zeisel, S.H., Mar, M., Howe, J.C., Holden, J.M., (2003). Concentrations of Choline-Containing Compounds and Betaine in Common Foods. The journal of nutrition, 133(5): 1302-1307.

 

Universiteit of Hogeschool
Professionele bachelor in de Voeding- en dieetkunde
Publicatiejaar
2014
Kernwoorden
Share this on: