De verpleegstersschool in Leuven: historische analyse, waardestelling en herbestemmingsontwerp

Lore Van Meerbeek Glen Devroe
Persbericht

De verpleegstersschool in Leuven: historische analyse, waardestelling en herbestemmingsontwerp

De herbestemming van de Leuvense Verpleegstersschool: een pleidooi

Leuvense Verpleegsterschool

Erfgoed gaat iedereen aan. Het zijn beeldbepalende elementen in de bebouwde omgeving. Telkens schuilt er een verhaal achter en steeds heeft het voor ieder van ons een andere betekenis. Zo ook de Verpleegstersschool, een icoon van de Ziekenhuissite te Leuven. Verbazingwekkend genoeg staat dit gebouw op het punt te verdwijnen in het voorgestelde masterplan. Is deze beslissing wel gegrond? Welke karakteristieke waarden bezit het gebouw om behoud te bepleiten? En is een herbestemming mogelijk om de voormalige school opnieuw leven in te blazen?

Leuven is gekend om zijn rol binnen de medische wereld. Het verhaal startte op de Ziekenhuissite aan de Brusselsestraat en de Kapucijnenvoer en omvatte het Sint-Rafaël- en het Sint-Pietersziekenhuis. Door de komst van Gasthuisberg is de oorspronkelijke functie van de site verdwenen en werd eind 2014 het stadsvernieuwingsproject “De Hertogensite” voorgesteld. De Verpleegstersschool, een wonderlijk gebouw op de Kapucijnenvoer, verdwijnt momenteel in dit masterplan. Aangezien rond deze beslissing weinig debat gevoerd werd, vormde het een extra reden om hierrond een grondig onderzoek uit te voeren. Hierdoor is het mogelijk om de erfgoed- en gebruikswaarden van de Verpleegstersschool naar voren te brengen en een herbestemmingsontwerp voor te stellen.

Erfgoedwaarden worden bepaald door historische, sociale, wetenschappelijke en/of architecturale waarden. De Verpleegstersschool bezit ze allemaal. Ze dankt haar rijke geschiedenis aan de specifieke rol die ze binnen het zorgverhaal gespeeld heeft. Het ontstaan van het Kankerinstituut, het eerste in België, leidde tot de oprichting van de Verpleegstersschool en klooster Sint-Elisabeth in 1934. De institutie werd geleid door de Zusters van Liefde uit Gent. De verpleegsters in opleiding werden tot de jaren ’70 ingezet voor de zorg op de volledige site waarna er tot 2014 peda ‘De Steil’ ondergebracht werd. Talloze mensen hebben hierdoor een band met het gebouw en de site die niet onderschat mag worden.

Haar vernieuwende en moderne constructiewijze maakt haar als bouwwerk uniek. De Gentse architect Léon De Braekeleir gebruikte stalen portieken als draagstructuur, ingepakt in bakstenen buitenwanden. Hierdoor creëerde hij een flexibel gebouw. De hybride structuur paste in de context van de jaren ’30. Hoewel staal reeds decennia lang in Amerikaanse skyscrapers gebruikt werd, heerste in België nog steeds een baksteencultuur. De constructie vormt hierdoor een zeer interessant studieobject om de sociale, architecturale en wetenschappelijke context rond staalbouw in de jaren ’30 te onderzoeken.

Haar bouwstijl is apart in de Leuvense binnenstad. De stijl was volledig eigen aan de architect, een aantal gebouwen van de Orde in Nederland en België hebben een gelijkaardig uitzicht. De school is hierdoor een mooi voorbeeld van moderne religieuze architectuur in het interbellum. De Braekeleir werd namelijk door de Amsterdamse school beïnvloed. Deze  stijlbeweging bevat kenmerken van zowel de Art Deco als het Modernisme. Traditionele materialen werden gecombineerd met geometrische vormen. Het Mariabeeld in de voorgevel maakt duidelijk dat de school geleid werd door een vrouwelijke orde.

De erfgoedwaardebepaling waarbij vier mogelijke categorieën gedefinieerd werden, vormt de synthese van het historisch onderzoek. Bovendien dient dit document als basis voor het verdere herbestemmingsonderzoek.

In het herbestemmingsonderzoek zijn de gebruikswaarden van de Verpleegstersschool op verschillende niveaus onderzocht. Door het gebouw  in het oorspronkelijke masterplan te plaatsen, werden de consequenties op stedenbouwkundig schaal duidelijk. Zichtlijnen, bereikbaarheid via toegangswegen, groenaanleg en de aansluiting op andere gebouwen werden geanalyseerd om ontwerpoplossingen voor te stellen. Deze oplossingen vormen handvaten voor het oorspronkelijke masterplan. Zo is het bijvoorbeeld aangewezen om twee gebouwen op de Verpleegstersschool aan te laten sluiten om het straatbeeld van de Kapucijnenvoer te vervolledigen en moet er aandacht besteed worden aan de circulatieknoop die de Verpleegstersschool met het Kankerinstituut verbindt.

Vervolgens zijn de noden van de stad Leuven vertaald in mogelijke herbestemmingsfuncties. Hiertoe behoren betaalbare studentenresidenties, woongelegenheden voor starters en jonge gezinnen, publieke ruimten en werkplekken voor zelfstandigen en kleine bedrijven. Binnen een haalbaarheidsstudies werden de gebruikseisen van elke functie vergeleken met de eisen van het erfgoed. Een aantal herbestemmingsscenario’s zijn het resultaat.

Eén van deze scenario’s omvat een leercentrum, studentenresidentie en werkateliers en werd op programmatorisch en technisch niveau uitgewerkt. Om het gebouw programmatorisch te doen werken werd er vooral gefocust op de circulatiemogelijkheden binnen het gebouw. De centrale hal die de twee vleugels met elkaar verbindt wordt op deze manier een centrale ontmoetingsplek. Om te voldoen aan de huidige comfort –en stabiliteitseisen werd er nagedacht over energetische, akoestische en structurele ingrepen. Het valt meteen op dat het om een duurzaam gebouw gaat. Na 80 jaar heeft het bouwwerk nog geen ernstige bouwfysische problemen en stabiliteitsproblemen gehad waardoor de nodige ingrepen relatief beperkt zijn. Om onder andere te voldoen aan de energetische eisen kunnen de dikke, bakstenen spouwmuren opgevuld worden met spouwisolatie. Bovendien zorgen de dikte van de muren en de diepe plaatsing van de oorspronkelijke ramen ervoor dat de plaatsing van een voorzetraam mogelijk is.

De erfgoedwaarden en gebruikswaarden die de Verpleegstersschool bezit zijn de belangrijkste argumenten die naar voor gebracht kunnen worden om tegen de beslissing tot sloop in te gaan. De rijke geschiedenis, de interessante bouwstijl, de erfgoedwaarden en de duurzaamheid van het gebouw en nog zoveel andere elementen moeten zo veel mogelijk mensen overtuigen om te strijden voor het behoud van dit wonderlijke gebouw. Pas dan ontstaat er een bottom-up dynamiek die ingaat tegen de trieste gang van zaken waar te vaak bottom-down beslist wordt. In realiteit kan men echter niet enkel streven voor het behoud en geen verdere oplossing voorstellen. Er moet via een herbestemmingsonderzoek aangetoond worden dat het gebouw ook gebruikswaarden heeft en er een toekomst voor de Verpleegstersschool mogelijk is. Het voorgestelde herbestemmingsontwerp is hierbij een mogelijke maar geen vaste oplossing. Het proces om hiertoe te komen is namelijk veel belangrijker. Hiermee wordt aangetoond dat het mogelijk is de capaciteiten van de Verpleegstersschool optimaal te benutten om haar een plek binnen de nieuwe Ziekenhuissite te bieden. Het zorgt er bovendien voor dat iedereen warmgemaakt wordt om na te denken  over de talrijke herbestemmingsmogelijkheden. Want hoewel het masterplan eind 2014 voorgesteld werd, is het laatste woord over dit wonderlijke gebouw nog niet gezegd.
 

De scriptie van Lore Van Meerbeek kan hier geraadpleegd en gedownload worden: https://www.dropbox.com/s/iycxbaikaxwrxre/Lore%20Van%20Meerbeek%20Thesi…

Bibliografie

VAN MEERBEEK, Lore, (Bouw)historisch onderzoek van een woning te leuven, Sint-Jacobsplein 8, Professor COOMANS, Thomas, Leuven, 2015 - VERNIMME, Nathalie. Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde. Brussel, Onroerend Erfgoed, Beleidsdomein Ruimtelijke Ordening Woonbeleid en Onroerend Erfgoed, 2013 - WAGNEUR, M. & VEROUGSTRAETE, P. , Thermische isolatie van gevels, TV178, Brussel, WTCB, 1989(4) - WTCB, De nieuwe norm NBN S01-400-1. Akoestische criteria voor woongebouwen, bijlage bij WTCB-Contact nr.13, eerste semester, WTCB, 2007 - WTCB, Plaatsing van brandwerende deuren, TV234, Brussel , WTCB, juni 2008 - WTCB, De applicatie van opzwellende verfsystemen op stalen constructies, TV238, Brussel , WTCB, augustus 2010 - WUYTS, Debby, De nieuwe norm NBN S01-400-1. Akoestische criteria voor woongebouwen, Brussel, WTCB, 2008 - WTCB, Ventilatie van woningen, Digest, 1999(5) - WTCB, Ventilatie van woningen, deel 1: algemene principes, Brussel, WTCB, 1994 - WTCB, Ventilatie van woningen, deel 2: uitvoeringen en prestaties van ventilatiesystemen, Brussel, WTCB, 1997 Interviews - Interview met Rudie De Belie in het kader van de paper voor monumentenzorg, bijzondere problemen, 7 mei 2015 Internetbronnen - “Klooster van de Dienstmaagden van Maria”, in: Bouwkundig Erfgoed Vlaanderen, ID: 206483: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/206483 (laatst geraadpleegd op 25 mei 2015) - “Amsterdamse school”, in: Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Amsterdamse_School_%28bouwstijl%29 (laatst geraadpleegd op 25 mei 2015). - “De verpleegstersschool”, in Bouwkundig Erfgoed Vlaanderen, ID: 214165 : ID:https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/214165 “ - “Leuven past bouwverordening aan voor studenten”,HERPELINCK, Frank, Het Nieuwsblad, 25 februari 2013 : http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20130224_00481568 (laatst geraadpleegd op 27 mei 2015) - “Hoeveel kost vastgoed in uw gemeente”, De standaard, 24 april 2015 : http://www.standaard.be/berekenen/huizenprijzen (laatst geraadpleegd op 27 mei 2015) - “Leuvense kunstenaars uit alle disciplines zijn naarstig op zoek naar ateliers en repetitieruimtes”, in Veto, 19/4/2015 : http://www.veto.be/jg41/veto4121/projectontwikkelaar-geeft-kunstenaars-… (laatst geraadpleegd op 27 mei 2015) - “Leercentrum Agora”, in: KU Leuven: http://bib.kuleuven.be/agora/ (laatst geraadpleegd op 27 mei 2015) - “Instituut voor Farmaceutische Wetenschappen”, in Bouwkundig Erfgoed Vlaanderen, ID: 72410, - https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/72410 (laatst geraadpleegd op 27 mei 2015) - "De Hoorn", http://www.dehoorn.eu/intro/ (laatst geraadpleegd op 27 mei 2015) - “EPB-eisen Vlaanderen vanaf 2015”, in EPB-eisentabel: http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/doc/epbeisentabel2… (laatst geraadpleegd op 1 juni 2015) - “Waarom luchtdicht bouwen”: http://www.meeroverepb.be/pages/kdb.php?id=92 (laatst geraadpleegd op 1 juni 2015) - “Renovatie van bestaande vensters: vervanging of andere oplossingen?”: http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=bbri-contact… - “Ventilatie van gebouwen – Ontwerp- en dimensioneringseisen” : http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=infofiches&p… - “Contactgeluidsisolatie van massieve vloeren”: - http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=bbri-contact…

Universiteit of Hogeschool
Burgerlijk ingenieur architectuur
Publicatiejaar
2015
Promotor(en)
Barbara Van der Wee en Thomas Coomans
Share this on: