E-health: zegen of vloek? Filosofische analyse van een paradigmashift in geneeskunde.

Tania Moerenhout
Persbericht

E-health: zegen of vloek? Filosofische analyse van een paradigmashift in geneeskunde.

E-health: zegen of vloek? Filosofische analyse van een paradigmashift in geneeskunde.

Star Trek-kijkers herinneren zich vast nog de Tricorder: een apparaatje dat in luttele seconden  de gezondheidsparameters van een patiënt kon weergeven. Dit apparaat zit tegenwoordig in je broekzak. Kijk even je smartphone na: de kans is zeer groot dat er één of meerdere health apps op te vinden zijn. Die meten je bloeddruk, je hartritme, zelfs je slaappatroon. Een huidvlekje gevonden? Eerst even dr. Google raadplegen. Of je verstuurt er een foto van naar de online dermatoloog. In de VS krijg je een paar uur later de diagnose mét behandelplan. Het kan binnenkort nog spectaculairder. Dan vertelt je smartphone je dat er een hartaanval zit aan te komen, waarna automatisch de hulpdiensten worden verwittigd.

Zoals deze voorbeelden aantonen, is e-health geen sciencefiction meer maar dagelijkse realiteit. Digitale technologieën en toepassingen dringen de gezondheidszorg binnen. Verwacht wordt dat die een enorme verandering zullen teweegbrengen in de manier waarop de geneeskunde wordt beoefend. Kunnen we gaan dromen van een Brave New Medicine? Deze scriptie wil e-health onder de filosofische onderzoekslamp houden.

E-health?Wie iets wil onderzoeken, moet eerst weten wat het is en wat het inhoudt. Het blijkt allesbehalve evident om een goede definitie en omschrijving van het concept e-health weer te geven. Probeer maar eens om het internet te definiëren: daarbij ontstaan dezelfde problemen. Het gaat om een zeer divers en snel evoluerend veld, dat zich moeilijk laat vastpinnen. Er zijn al vele pogingen gedaan om e-health te vatten in een definitie. De Nederlandse eHealth-monitor levert een interessante bijdrage: e-health is het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën met als doel gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen en zo mogelijk te verbeteren.

De inhoud van e-health is nog moeilijker te overzien. Wat vandaag beschikbare e-healthtoepassingen zijn, is morgen alweer achterhaald. Hoe kan je hierop grip krijgen? Een indeling aan de hand van vijf categorieën kan een duidelijker beeld creëren en tegelijk ruimte laten voor nieuwe ontwikkelingen. De vijf voorgestelde categorieën zijn: het opzoeken van informatie (dr. Google), gegevensverzameling (onder meer via zelfmeetapparaten, maar ook het verzamelen van patiëntengegevens in een elektronisch dossier), communicatie (arts-arts, arts-patiënt en patiënt-patiënt), consultatie op afstand (denk aan het voorbeeld van de online-dermatoloog) en tot slot toepassingen voor complexe zorgsituaties (waaronder hulpbehoevende ouderen die thuis blijven wonen). Deze indeling kan de enorme berg aan digitale toepassingen beklimbaar maken.

E-health wordt beschreven als de 'disruptive technology' die een enorme verandering zal teweeg brengen in de manier waarop geneeskunde wordt beoefend. Vaak wordt gesproken van een paradigmashift: de digitale technologie zal een revolutie veroorzaken in de gezondheidszorg. Een filosofisch onderzoek van het concept paradigmashift en de toepassing hiervan op e-health kan leiden tot diepgaandere inzichten.

Paradigmashift?De wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn formuleert een visie op hoe wetenschap tot stand komt die verschilt van de klassieke idee dat kennis toeneemt door accumulatie van individuele uitvindingen en ontdekkingen. Hoewel hij zich richt op de natuurwetenschappen, zijn deze inzichten ook waardevol voor een analyse van e-health. Hij beschrijft dat wetenschappers onderzoek doen binnen het kader van een paradigma, oftewel algemeen aanvaarde basisprincipes in een discipline. Het is een denkkader waar de meeste wetenschappers uit een veld het mee eens zijn en verder op bouwen. Uitzonderlijk gebeurt het dat er anomalieën komen bovendrijven: het huidige paradigma kan een aantal nieuwe en onverwachte fenomenen niet verklaren. Hierop ontstaat een crisis en een paradigmashift. Het resultaat van dit proces is dat een nieuw (en beter) paradigma uiteindelijk het oude zal vervangen. De wetenschapsfilosoof Larry Laudan ontwikkelt wat later het concept van de onderzoekstraditie, dat je zou kunnen vergelijken met een paradigma. Interessant is dat hij vertrekt vanuit wetenschappelijke problemen en -oplossingen. De onderzoekstraditie die het beste probleemoplossend vermogen blijkt te hebben, wint. Wanneer we door deze bril naar e-health en geneeskunde kijken, wordt een heel andere analyse mogelijk. De focus die op de te verwachten digitale revolutie ligt, kunnen we verleggen naar de paradigmashift die nu plaatsgrijpt in geneeskunde.

Welke paradigmashift? Het aloude paradigma van geneeskunde is gericht op het genezen van ziekten om zo gezondheid te vergroten. Dit paradigma is niet verdwenen, maar komt wel onder druk te staan door drie belangrijke ontwikkelingen of anomalieën. De vergrijzing van de bevolking, de toename in chronische ziekten en de schaarste in de gezondheidszorg leiden ertoe dat er wanhopig wordt gezocht naar een nieuw kader, een nieuwe onderzoekstraditie die deze problemen beter kan aanpakken. E-health kan het antwoord vormen op deze anomalieën – of dat hopen we toch. Wie deze achtergrond in gedachten houdt, begrijpt beter waarom zoveel digitale toepassingen gericht zijn op het managen van chronische ziekten en op het nastreven van een gezonde levensstijl bij de gebruikers. Deze ingrepen moeten ervoor zorgen dat de gezondheidszorg de nieuwe uitdagingen de baas kan.

Ook het werk van de filosoof Michel Foucault kan op dit vlak iets bijbrengen. Hij beschrijft in zijn boek Geboorte van de Kliniek een gelijkaardige paradigmashift in geneeskunde in de periode van de Franse Revolutie. Twee types geneeskunde (de oude classificerende geneeskunde en die van de moderne kliniek) strijden om de overwinning tegen de achtergrond van belangrijke politieke veranderingen. Hij gebruikt tekstfragmenten uit die periode om aan te tonen hoe de medische taal en ervaring belangrijke veranderingen ondergaan. Dezelfde oefening kan ook vandaag op artikels over e-health worden toegepast. De nadruk op het oplossen van de beschreven anomalieën wordt vaak als een vanzelfsprekendheid opgenomen in de drijfveren voor de ontwikkeling van bepaalde e-healthtoepassingen.

Wat nu?Deze scriptie toont aan dat een filosofische analyse een ander licht kan werpen op evidente veronderstellingen. Hopelijk vormt dit ook een aanzet om verder na te denken over hoe e-health op een constructieve manier kan uitgebouwd worden, zonder daarbij het overzicht of de richting te verliezen. Waar willen we naartoe met e-health? Om een helder antwoord te formuleren op die vraag, kan e-health beter niet bestudeerd worden als een aparte entiteit, maar veeleer als een fenomeen geënt op de huidige veranderingen die zich binnen geneeskunde voordoen. 

Bibliografie

Agentschap Zorg en Gezondheid, 2014. Cijfers over doodsoorzaken. [online] (13/11/2014) Beschikbaar op: <http://www.zorg-en-gezondheid.be/Cijfers/Sterftecijfers/Cijfers-over-do…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Annemans, L., 2010. Gezondheidseconomie voor niet-economen. Een inleiding tot de begrippen, methoden en valkuilen van de gezondheidseconomische evaluatie. Vierde druk. Gent: Academia Press.

Annemans, L., 2014. De prijs van uw gezondheid. Is onze gezondheidszorg in gevaar? Tweede druk. Leuven: Uitgeverij LannooCampus.

Azria, E., 2014. The Human Element vs. the Standardization of Medical Care. Books and Ideas, [online] Beschikbaar op: <http://www.booksandideas.net/The-Human-Element-vs-the.html&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Belgian Federal Government, 2013. Bevolkings- en huishoudensvooruitzichten. [online] Beschikbaar op: <http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/vooruitzichten…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Berkman, N.D., Sheridan, S.L., Donahue K.E., et al., 2011. Low Health Literacy and Health Outcomes: An Updated Systematic Review. Annals of Internal Medicine, 155(2), pp. 97-107.

Blaya, J.A., Fraser, H.F.S. and Holt, B., 2010. E-Health Technologies Show Promise In Developing Countries. Health Affairs, 29(2), pp. 244–251.

Bodenheimer, T., 2005a. High and Rising Health Care Costs. Part 1: Seeking an Explanation. Annals of Internal Medicine,142(10), pp. 847-854.

Bodenheimer, T., 2005b. High and Rising Health Care Costs. Part 2: Technologic Innovation. Annals of Internal Medicine, 142(11), pp. 932-937.

CEBAM - Belgian Centre for Evidence-Based Medicine, 2013: CEBAM Digital Library for Health. [online] Beschikbaar op: <http://www.cebam.be/nl/cdlh/Paginas/default.aspx&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Chan, M., Campo, E. and Estève, D., 2009. Smart homes — Current features and future perspectives. Maturitas, 64, pp. 90-97.

Christelijke Mutualiteit, 2014. Skoebidoe-app groeit mee met baby. [online] Beschikbaar op: <http://www.cm.be/b2b/pers/persberichten-2014/skoebidoe-app-groeit-mee-m…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Cook, D.J. and Schmitter-Edgecombe, M., 2009. Assessing the Quality of Activities in a Smart Environment. Methods of Information in Medicine, 48(5), pp. 480-485.

Collaboratief Zorgplatform (CoZo), 2014: Patiënten. [online] Beschikbaar op:  <http://www.cozo.be/patienten&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Dang, S., Dimmick, S., Kelkar, G., 2009. Evaluating the Evidence Base for the Use of Home Telehealth Remote Monitoring in Elderly with Heart Failure. Telemedicine and e-Health, 15(8), pp. 783-796.

De Greef, J., 2013. Farmasector heeft kritiek op zaak-Viktor. De Redactie, [online] 6 mei 2013. Beschikbaar op: <http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.1621971&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

de Haes, H., 2006. Dilemmas in patient centeredness and shared decision making: A case for vulnerability. Patient Education and Counseling, 62, pp. 291–298.

de Lusignan, S., Mold, F., Sheikh, A., et al., 2014. Patients' online access to their electronic health records and linked online services: a systematic interpretative review. BMJ Open, [online] Beschikbaar op: <http://bmjopen.bmj.com/content/4/9/e006021.full.pdf+html?sid=0189b14c-c…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Della Mea, V., 2001. What is e-Health (2): The death of telemedicine? Journal of Medical Internet Research, [online] Beschikbaar op: <http://www.jmir.org/2001/2/e22/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

De Sociale Zekerheid, 2014a. Wat is de vergrijzing van de bevolking?: inleiding. [online] Beschikbaar op: <https://www.socialsecurity.be/CMS/nl/about/displayThema/about/ABOUT_5/A…;  [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

De Sociale Zekerheid, 2014b. Vergrijzing van de bevolking en gezondheidszorg. De weerslag van de vergrijzing van de bevolking op de kosten van de gezondheidszorg. [online] Beschikbaar op: <https://www.socialsecurity.be/CMS/nl/about/displayThema/about/ABOUT_5/A…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Devisch, I., 2010. 'Wie niet ziek is, is gezien': de pastorale macht en de zorg voor het alledaagse leven. de Uil Van Minerva, 23(1), pp.75-87.

Devisch, I., 2011. Progress in medicine: autonomy, oughtonomy and nudging. Journal of Evaluation in Clinical Practice, 17, pp. 857–861.

Devisch, I., 2014. From Biopower to Empower. ESPMH Conference, Debrecen, Hongarije, 22 augustus 2014.

Dobrev, A., Haesner, M., Hüsing, T., 2008. Benchmarking ICT use among General Practitioners in Europe. Final Report. [pdf] Bonn: European Commission: Information Society and Media Directorate General. Beschikbaar op:< http://www.rcc.gov.pt/SiteCollectionDocuments/ICT_Europe_final_report08…;

eHealth-platform, 2014a. Missie. Het eHealth-platform. Beschikbaar op: <https://www.ehealth.fgov.be/nl/over-het-ehealth-platform/missie/het-ehe…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

eHealth-platform, 2014b. Beveiligde elektronische brievenbus. Functionaliteiten. [online] Beschikbaar op: <https://www.ehealth.fgov.be/nl/basisdiensten/beveiligde-elektronische-b…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

eHealth-platform, 2014c. MyCareNet - Elektronische consultatie van de verzekerbaarheid in de ziekteverzekering door de zorgverleners en de zorginstellingen. [online] Beschikbaar op: <https://www.ehealth.fgov.be/nl/application/applications/ASSUR.html&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

eHealth-platform, 2014d. Recip-e - Elektronische voorschriften in de ambulante sector. [online] Beschikbaar op: <https://www.ehealth.fgov.be/nl/application/applications/EMED.html&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

eHealth-platform, 2014e. Recip-e patient portaal. [online] Beschikbaar op: <https://www.ehealth.fgov.be/nl/application/applications/RECIPE_PAT.html…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

eHealth-platform, 2014f: Hubs & Metahub - Uitwisselingssysteem voor medische gegevens tussen zorgverleners. [online] Beschikbaar op: <https://www.ehealth.fgov.be/nl/zorgverleners/online-diensten/hubs-metah…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Eysenbach, G., 2001. What is e-health? Journal of Medical Internet Research, [online] Beschikbaar op: < http://www.jmir.org/2001/2/e20/&gt; [Laatst geraaadpleegd op 2 mei 2015].

Fatehi, F., and Wootton, R., 2012. Telemedicine, telehealth or e-health? A bibliometric analysis of the trends in the use of these terms. Journal of Telemedicine and Telecare, 2012, 18, pp. 460-464.

Fiordelli, M., Diviani, N. and Schulz, P., 2013. Mapping mHealth Research: A Decade of Evolution. Journal of Medical Internet Research, [online] Beschikbaar op:< http://www.jmir.org/2013/5/e95/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015]

Foucault, M., 2008. Geboorte van de kliniek. Een archeologie van de medische blik. Vertaling door Peter Klinkenberg. Amsterdam: uitgeverij Boom.

Foucault, M., 2009. Security, Territory, Population. Lectures at the Collège de France 1977-1978.Vertaling door Graham Burchell. New York: Palgrave Macmillan.

Fox, N.J., 2014. Post-structuralism and postmodernism. In: Cockerham, W.C., Dingwall, R. and Quah, S.R. (eds.). The Wiley-Blackwell Encyclopedia of Health, Illness, Behavior and Society. Chichester: Wiley.

Greaney, A., O'Mathúna, D. and Scott, P.A., 2012. Patient autonomy and choice in healthcare: self-testing devices as a case in point. Medicine, Health Care and Philosophy, 15, pp. 383-395.

Jenkins, D., 2009. A (Not So) Brief History of Electrocardiography. ECG library, [online] Beschikbaar op: <http://www.ecglibrary.com/ecghist.html&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Jonas, H., 2011. Het principe verantwoordelijkheid. Onderzoek naar een ethiek voor de technologische civilisatie, Vertaling door Ingrid Ten Bos. Utrecht: IJzer. 

Kas,K., 2014. Nooit meer ziek. Leuven: Van Halewyck.

Kool, L., Timmer, J. en van Est, R. (red.), 2014. Eerlijk advies - De opkomst van de e-coach. [pdf] Den Haag: Rathenau Instituut. Beschikbaar op: <http://www.rathenau.nl/publicaties/publicatie/eerlijk-advies.html&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Kreps, G.L., Neuhauser, L., 2010. New directions in eHealth communication: Opportunities and challenges. Patient Education and Counseling, 78, pp. 329-336.

Krijgsman, J., de Bie, J., Burghouts, A., et al., 2013. eHealth, verder dan je denkt - eHealth-monitor 2013. [pdf] Den Haag: Nictiz, NIVEL. Beschikbaar op: <http://www.nictiz.nl/page/eHealth/eHealth-monitor/eHealth-monitor-2013&…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Krijgsman, J., Peeters, J., Burghouts, A., et al., 2014. Op naar meerwaarde! eHealth-monitor 2014. [pdf] Den Haag en Utrecht: Nictiz, NIVEL. Beschikbaar op: <http://www.nictiz.nl/page/eHealth/eHealth-monitor&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Kuhn, T., 1970. The Structure of Scientific Revolutions. Second edition, enlarged. Chicago: The University of Chicago Press.

Laudan, L., 1977. Progress and its Problems. Towards a Theory of Scientific Growth.  London and Henley: Routledge & Kegan Paul.

Lee T.H. and Cosgrove T., 2014. Engaging Doctors in the Health Care Revolution. Harvard Business Review, [online] Beschikbaar op: <https://hbr.org/2014/06/engaging-doctors-in-the-health-care-revolution&…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Loukides, G., Liagouris, J., Gkoulalas-Divanis, A., et al., 2014. Disassociation for electronic health record privacy. Journal of Biomedical Informatics, 50, pp. 46-61.

Marteau, T.M., Ogilvie, D., Roland, M., et al., 2011. Judging nudging: can nudging improve population health? British Medical Journal, 342, pp. 263-265.

Meier, C.A., Fitzgerald, M.A. and Smith, J.M., 2013. eHealth: Extending, Enhancing, and Evolving Health Care. Annual Review of Biomedical Engineering, 15, pp. 359-382.

Moorhead, S.A., Hazlett, D.A. and Harrison, L., 2013. A New Dimension of Health Care: Systematic Review of the Uses, Benefits, and Limitations of Social Media for Health Communication. Journal of Medical Internet Research, [online] Beschikbaar op: <http://www.jmir.org/2013/4/e85/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Mosa, A.S.M., Yoo, I., Sheets, L., 2012. A Systematic Review of Healthcare Applications for Smartphones. BMC Medical Informatics and Decision Making, [pdf] Beschikbaar op: <http://www.biomedcentral.com/1472-6947/12/67&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Nationale Raad van de Orde van Geneesheren, 2011a. Het internetplatform www.verbeterjezorg.be. Brussel: Nationale Raad van de Orde der Geneesheren. Beschikbaarop: <http://ordomedic.be/nl/adviezen/advies/het-internetplatform-www.verbete…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Nationale Raad van de Orde van Geneesheren, 2011b. Artseneed van de Nationale Raad van de Orde van geneesheren van België (versie juli 2011). Brussel: Nationale Raad van de Orde van Geneesheren. Beschikbaar op: <https://ordomedic.be/nl/orde/artseneed/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Nederlands Huisartsen Genootschap, 2013. Thuisarts.nl. Ik heb rosacea. [online] Beschikbaar op: <https://www.thuisarts.nl/rosacea/ik-heb-rosacea&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Nickles, T., 2013. Scientific Revolutions. In: Zalta, N.E. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2014 Edition). [online] Beschikbaar op: <http://plato.stanford.edu/archives/sum2014/entries/scientific-revolutio…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

No Cancer Foundation, n.d. Ter herinnering : Artseneed & Eed van Hippocrates. [online] Beschikbaar op: <https://sites.google.com/site/ncfactueel/artseneed-eed-van-hippocrates&…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Oh, H., Rizo C., Enkin, M. and Jadad, A., 2005. What is eHealth (3): a systematic review of published definitions. Journal of Medical Internet Research, [online] Beschikbaar op: <http://www.jmir.org/2005/1/e1/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

O'Neill, O., 2004. Autonomy and Trust in Bioethics. [e-book] Cambridge: Cambridge University Press.

Oost, K., en Bolten, R., 2014. De doe-het-zelfpatiënt en de huisarts. Over wat huisartsen vinden van zelfmetingen op initiatief van patiënten. [pdf] Trendition. Beschikbaar op: <http://www.smarthealth.nl/trendition/2014/10/08/zelfmetingen-huisarts-p…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Pearce, C., Dwan, K. and Arnold M., 2009. Doctor, patient and computer—A framework for the new consultation. International Journal Of Medical Informatics, 78, pp. 32-38.

Pearce, C. and Bainbridge, M., 2014. A personally controlled electronic health record for Australia. Journal of the American Medical Informatics Association, 21, pp. 707-713.

Pervaiz, F., Pervaiz, M., Rehman, N.A., et al., 2012. FluBreaks: Early Epidemic Detection from Google Flu Trends. Journal of Medical Internet Research, [online] Beschikbaar op: <http://www.jmir.org/2012/5/e125/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Personal Genome Project, n.d. About the PGP. [online] Beschikbaar op:  <http://personalgenomes.org/organization/pgp&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Quantified Self, n.d. Quantified Self. [online] Beschikbaar op: <http://www.quantifiedself.nl/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Reijngoud, T. red., 2014. Weten is meer dan meten. Spraakmakende opinieleiders over de economisering van de samenleving. Derde druk. Hilversum: Uitgeverij Lias.

Rode Kruis, n.d.: Gratis EHBO app voor hulp in een noodsituatie. [online] Beschikbaar op: <http://www.rodekruis.nl/eerste-hulp/ehbo-app&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Rothstein, M.A., 2010. The Hippocratic Bargain and Health Information Technology. Journal of Law, Medicine and Ethics, [pdf] Beschikbaar op:< http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3032388/pdf/nihms-264875.pd…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Sandel, M. 2012. Niet alles is te koop. De morele grenzen van marktwerking. Vertaald door Karl van Klaveren en Dick Lagrand, met medewerking van Marjolijn Stoltenkamp. Derde druk. Utrecht: Uitgeverij Ten Have.

Schulz, P.J., Nakamoto, K., 2013. Health literacy and patient empowerment in health communication: The importance of separating conjoined twins. Patient Education and Counseling, 90: 4-11.

Scottish Government, n.d.a. Drinking Mirror App. [online] Beschikbaar op:  <http://www.drinksmarter.org/handy-tools/drinking-mirror-app&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Scottish Government, n.d.b. Keeping within the limits. 10 great reasons to drink responsibly. [online] Beschikbaar op: <http://www.drinksmarter.org/what-is-sensible-drinking/sensible-drinking…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Smith, A.D., and Manna, D.R., 2004. Exploring the trust factor in e-medicine. Online Information Review, [e-journal] 28(5), pp. 346-355. Beschikbaar via: Emerald Insight website < http://www.emeraldinsight.com/loi/oir&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Sood, S., Mbarika, V., Jugoo, S., et al., 2007. What is telemedicine? A collection of 104 peer-reviewed perspectives and theoretical underpinnings. Telemedicine Journal and e-health, 13(5), 573-590.

Spruce Health, 2015. See a dermatologist, right from your phone. [online] Beschikbaar op: <https://www.sprucehealth.com/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Stroetmann, K.A., Jones, T., Dobrev, A., et al. 2006. eHealth is Worth it. The economic benefits of implemented eHealth solutions at ten European sites. [pdf] Brussels: European Commission, Directorate General Information Society and Media. Beschikbaar op: < http://www.ehealth-impact.org/download/documents/ehealthimpactsept2006…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Taylor, J.S., 2012. Market-Based Reforms in Health Care Are Both Practical and Morally Sound. Journal of Law, Medicine & Ethics, 40(3), pp. 537-546.

Tremblay, M., 2009. Interview op EurActiv.com. Expert: eHealth may have 'disruptive impact'. Interview door Gary Finnegan [online] EurActive.com website, 22 september 2009. Beschikbaar op: <http://www.euractiv.com/health/expert-ehealth-may-disruptive-impact/art…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

 

Ursum, J., Rijken, M., Heijmans, M., et al., 2011. Zorg voor chronisch zieken. Organisatie van zorg, zelfmanagement, zelfredzaamheid en participatie. [pdf] Utrecht: NIVEL overzichtsstudie. Beschikbaar op: <http://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Rapport-zorg-voor-chr…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

U.S. Department of Health & Human Services, 2014. What is telehealth? How is telehealth different from telemedicine? [online] Beschikbaar op: <http://www.healthit.gov/providers-professionals/faqs/what-telehealth-ho…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Van Belleghem, S., 2014. Interview op Terzake: Wat doet professor marketing Steven Van Belleghem precies? [televisie] Terzake, Eén, 16 december 2014. Beschikbaar op: <http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/programmas/terzake/2.36822?…. > [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Van der Heyden, J., 2014. Chronische aandoeningen. In: Van der Heyden, J., Charafeddine, R., ed. 2014. [pdf] Gezondheidsenquête 2013. Rapport 1: Gezondheid en Welzijn. Brussel: WIV-ISP. Beschikbaar op: https://his.wiv-isp.be/nl/Gedeelde%20%20documenten/MA_NL_2013.pdf&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Van Driessche, W., 2015. Gewikt, gewogen, gemonitord. De Tijd, [online] 14 maart 2015. Beschikbaar op: <http://multimedia.tijd.be/gezondheidsrevolutie1/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Voka Health Community, 2015. Whitepaper Voka Health Community mobile health. Mhealth als sleutel tot kwaliteit en betaalbaarheid van zorg. [pdf] Beschikbaar op: <http://www.healthcommunity.be/sites/default/files/u195/Whitepaper%20Hea…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

Welch, H.G., 2015. Why the Best Doctors Often Do Nothing. H. Gilbert Welch, The Experts, The Wall Street Journal, [blog] 25 maart. Beschikbaar op: <http://blogs.wsj.com/experts/2015/03/25/why-the-best-doctors-often-do-n…; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

World Medical Association, n.d. WMA Declaration of Geneva. [online] Beschikbaar op: <http://www.wma.net/en/30publications/10policies/g1/&gt; [Laatst geraadpleegd op 2 mei 2015].

 

Universiteit of Hogeschool
Wijsbegeerte
Publicatiejaar
2015
Kernwoorden
Share this on: