Vlaamse jongeren op de glijbaan van het taalcontinuüm. Een perceptie- en attitudeonderzoek van taalvariatie in het Algemeen Secundair Onderwijs in de vijf Vlaamse provincies

Jolien De Decker
Persbericht

Vlaamse jongeren op de glijbaan van het taalcontinuüm. Een perceptie- en attitudeonderzoek van taalvariatie in het Algemeen Secundair Onderwijs in de vijf Vlaamse provincies

Vlaamse jongeren op de glijbaan van het taalcontinuüm

De tijd dat vrijwel iedereen een charmant dialect beheerste, is voorbij. De tijd dat iedereen ’s avonds steevast voor de televisie kroop om Algemeen Beschaafd Nederlands te leren spreken met Joos Florquin, Annie Van Avermaet en Fons Fraeters, eveneens. Welkom in de eenentwintigste eeuw, welkom in het tijdperk der compromissen, welkom in het tijdperk van de Vlaamse tussentaal!

‘Weg met de standaardtaal, lang leve tussentaal!’

De bovenstaande stelling zal gegarandeerd menigeen op zijn paard krijgen, zeker als ook de positie van standaardtaal binnen de schoolmuren ter discussie wordt gesteld. Dat er effectief een kloof bestaat tussen het standaardtalige onderwijsbeleid en de eerder tussentalige schoolpraktijk, is intussen niet meer nieuw. Dat de beleidsdoelstellingen anno 2015 weinig realistisch zijn, evenmin. Toch blijken zowel leerkrachten als leerlingen de standaardtaal nog te herkennen als schooltaal. Waarom vormt het gebruik ervan dan zo’n probleem? Meer dan tweehonderd leerlingen, acht geluidsfragmenten en verschillende interviews vormden de basis van een onderzoek dat onder meer die vraag trachtte te beantwoorden.

Bedankt voor bewezen diensten

Tegenwoordig lijkt men bijna voortdurend te redeneren in termen van nut en functionaliteit, ook wat taal betreft. Terwijl de standaardtaal enkele decennia geleden nog duidelijk haar dienst bewees als regio-overschrijdend alternatief van de plaatselijke dialecten, moet ze die positie nu delen met tussentaal. En dat lijkt onmiskenbaar in haar nadeel te werken. ‘Waarom hebben we de standaardtaal eigenlijk nodig, als we elkaar ook in tussentaal verstaan?’, liet een leerling vallen tijdens een open klasgesprek. Slechts een paar enkelingen durfden het zo expliciet te formuleren, maar ongetwijfeld lag dezelfde visie ook op de lippen van heel wat klasgenoten. Veel jongeren zien niet langer een meerwaarde in de standaardtaal, zodat de motivatie om zich de standaardtaal eigen te maken opmerkelijk laag is.

De schuifknoppenevolutie

Een vlotte beheersing van die standaardtaal blijkt voor veel leerlingen dan ook geen evidentie te zijn, met als gevolg dat hun formele register steeds meer tussentalige invloeden vertoont. Ze lijken onbewust te werken met een soort mengpaneel, waarbij elke schuifknop de positie van een talig element binnen het zogenaamde ‘taalcontinuüm’ bepaalt. De jongeren vertrekken vanuit een neutrale, eerder tussentalige positie en passen naargelang de situatie de stand van elke schuifknop aan. Het gebruik van de standaardtaal lijkt voor hen gelijk te staan aan het uitschakelen van zoveel mogelijk tussentalige invloeden. Omdat velen echter moeite hebben om alle schuifknoppen vast te zetten in een standaardtalige positie, vervallen ze ofwel in hun alledaagse tussentaal ofwel in een onnatuurlijke variëteit vol hypercorrecties en stadhuiswoorden. Dat zorgt mogelijk nog eens voor taalonzekerheid, waardoor de jongeren het gebruik van de standaardtaal zoveel mogelijk gaan beperken en de variëteit steeds geforceerder zal aanvoelen.

Eentalige diversiteit

Uit het onderzoek blijkt ook dat veel leerkrachten niet consistent zijn in hun taalgebruik naar de leerlingen toe. Enerzijds hanteert het merendeel bijna voortdurend tussentaal, anderzijds zijn er ook leerkrachten die binnen de schoolmuren gebruik maken van meerdere variëteiten. Die diversiteit werkt de kwetsbare positie van de standaardtaal wellicht mee in de hand, aangezien de leerlingen het gebruik van de standaardtaal niet langer zullen beschouwen als een vereiste.

Normherkenning, geen erkenning

Hoewel de standaardtaal tot op een zekere hoogte ook door de leerlingen herkend wordt als schooltaal, mist ze dus de nodige erkenning. En net dat gebrek zal er, samen met een problematische standaardtaalbeheersing en een tekort aan motivatie, wellicht mee voor zorgen dat tussentaal zich steeds prominenter zal profileren als schooltaal. De kloof tussen het taalbeleid en de taalpraktijk zal bijgevolg steeds groter worden, tenzij het beleid ruimte zal voorzien voor doelstellingen die beter inspelen op de huidige taalsituatie. Welkom in de eenentwintigste eeuw, welkom in het tijdperk der compromissen, welkom in het tijdperk van de Vlaamse tussentaal!

Bibliografie

THEORETISCH KADER

  • Auer, Peter (2005). Europe's sociolinguistic unity, or: A typology of European dialect/standard constellations. In: N. Delbecque, J. van der Auwera & D. Geeraerts (red.). Perspectives on Variation: Sociolinguistic, historical, comparative. Berlijn, Mouton de Gruyter, pp. 7-42.
  • Baarda, Ben; de Goede, Martijn (2006). Basishandboek Methoden en Technieken. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwantitatief onderzoek. Groningen, Wolters-Noordhoff.
  • Belemans, Rob; Keulen, Ronny (2004). Belgisch-Limburgs. Tielt, Lannoo.
  • Caluwé, Dirk (red.) et al. (2009). In duidelijk Nederlands. Spreken en schrijven voor iedereen. Brussel, Taaltelefoon, taaladviesdienst van de Vlaamse overheid.
  • Cuvelier, Pol (2007). Standaardnederlands, tussentaal en dialect in Antwerpen. De perceptie van jonge moedertaalsprekers en taalleerders. In: D. Sandra, R. Rymenans, P. Cuvelier, P. Van Petegem (red.), Tussen taal, spelling en onderwijs. Essays bij het emeritaat van Frans Daems. Gent, Academia Press, pp.39-58.
  • De Caluwe, Johan (2002). Tien stellingen over functie en status van tussentaal in Vlaanderen. In: J. De Caluwe, D. Geeraerts, S. Kroon (red.), Taalvariatie en taalbeleid. Garant, Appeldoorn.
  • De Caluwe, Johan (2002). Taalvariatie en taalbeleid: Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen. Antwerpen, Garant, pp.57-67.
  • De Caluwe, Johan (2006). Structuren in talige variatie in Vlaanderen. Gent, Academia Press, pp.19-21.
  • De Caluwe, Johan (2006). Tussentaal als natuurlijke omgangstaal in Vlaanderen. In: J. De Caluwe, M. Devos (red.), Structuren in talige variatie in Vlaanderen. Gent, Academia Press, pp.19-34.
  • De Caluwe, Johan (2009). Tussentaal wordt omgangstaal in Vlaanderen. In: Nederlandse Taalkunde 14, pp. 8-25.
  • De Caluwe, Johan (2011). Naar een realistischer taalbeleid in het Vlaamse onderwijs. In: Jaarboek van de Bond voor Gentse Germanisten. Gent, Universiteit Gent.
  • De Caluwe, Johan (2012). Deletie van tussentaal. De kloof tussen het taalbeleid en de taalpraktijk op school. In: J. Jaspers, K. Absillis, S. Van Hoof (red.), De Manke Usurpator. Antwerpen, Universiteit Antwerpen, pp. 225-244.
  • De Grote Taalpeiling. Tussentaal is overal (2013, 3 november).Geraadpleegd op 21 oktober 2014 via www.vrt.be/taal/de-grote-taalpeiling-tussentaal-is-overal.
  • De Ridder, Frederik (2007). Vlaamse tussentaal op televisie: een analyse van het fictieve reportageprogramma ‘In de Gloria’. Gent, Universiteit Gent [onuitgegeven licentiaatsverhandeling].
  • De Schryver, Johan (2012). Het einde van de tussentaal en de Vlaamse standaardtaaldiscussie. In: J. Jaspers, K. Absillis, S. Van Hoof (red.), De Manke Usurpator. Antwerpen, Universiteit Antwerpen, pp. 141-166.
  • De Schryver, Johan (2009). De taalmengtafel. Een model voor taalbeschouwing. In: Vonk, jaargang 38 (4), pp. 43-50.
  • Debrabandere, Peter (2009). Tussentaal of standaardtaal? In: Neerlandia/Nederlands van nu, jaargang 113 (4/5), pp. 42-44.
  • Delarue, Steven (2011). Standaardtaal of tussentaal op school? De paradoxale dubbele kloof tussen taalbeleid en taalgebruik. In: Studies van de Belgische Kring voor Linguïstiek, jaargang 6, pp. 1-20.
  • Delarue, Steven (2014). Contrasterende (standaard)taalideologieën bij Vlaamse leerkrachten: een Gentse casestudy. In: Handelingen van de Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, jaargang 67, pp. 219-248.
  • Delarue, Steven (2014b). Percepties van Vlaamse leerkrachten tegenover woordenschatkennis, taalvariatie en tussentaal: correlatie of discrepantie. Geraadpleegd op 27 januari 2015 via www.slideshare.net/stevendelarue/20141217-viot-leuven-delarue.
  • Delarue, Steven; De Caluwe, Johan (2014). Eliminating social inequality by reinforcing standard language ideology? Language policy for Dutch in Flemish schools. In: Current Issues in Language Planning, jaargang 16 (1-2), pp. 8–25.
  • Demeyere, Jolien (2012). Ik denk zo altijd een beetje aan da tussentaaltje op TV! Een onderzoek naar perceptie van taalvariatie bij leerkrachten Nederlands in West-Vlaanderen. Gent, Universiteit Gent [onuitgegeven licentiaatsverhandeling].
  • Devos, Magda (2006). Genese en structuur van het Vlaamse dialectlandschap. Gent, Academia Press.
  • Devos, Magda; Vandekerckhove, Reinhild (2005). West-Vlaams. Tielt, Lannoo.
  • Gabel, Heidi (2010). Taalaccommodatie in Vlaanderen. Een onderzoek naar het taalgebruik van jongeren binnen de peer group en in contact met niet-streekgenoten. In: Taal en tongval, jaargang 62 (2), pp. 163-203.
  • Geeraerts, Dirk (2001). Een zondagspak? Het Nederlands in Vlaanderen: gedrag, beleid, attitudes. In: Ons Erfdeel¸ jaargang 44, pp. 337-344.
  • Geeraerts, Dirk (2001b). Everyday language in the media. The case of Belgian Dutch soapseries. In: M. Kammerer, K. Konerding, A. Lehr et al. (red.), Sprache im Altag. Beiträge zu neuen Perkspektiven in der Linguistik Herbert Ernst Wiegand zum 65. Geburtstag gewidmet. Berlijn, Walter de Gruyter, pp. 281-291.
  • Geeraerts, Dirk. (1999). Noch standaard, noch dialect. 'Tussentaal' in Vlaanderen en Nederland. In: Onze Taal, jaargang 68, pp. 232-235.
  • Geladé, Anne (2014). Taalvariatie in het secundair onderwijs. Een vergelijking van luistertestscores van leerlingen uit de tweede graad ASO op fragmenten in de standaardtaal en fragmenten in de tussentaal. Leuven, Katholieke Universiteit Leuven [onuitgegeven licentiaatsverhandeling].
  • Ghyselen, Anne-Sophie (2010). Ne vent als em kan ekik nie luchten! Een matched-guise onderzoek naar de attitudes van de West-Vlaming tegenover taalvariatie. Gent, Universiteit Gent [onuitgegeven licentiaatsverhandeling].
  • Ghyselen, Anne-Sophie (2011). Structuur en dynamiek van diaglossische taalrepertoria: een pleidooi voor meer empirisch onderzoek. In: Studies van de BKL, volume 6, pp. 1-8.
  • Goossens, Jan (2000). De toekomst van het Nederlands in Vlaanderen. In: Ons Erfdeel, jaargang 43, pp. 2-13.
  • Hagen, Antonius Maria (2002). Dialect en onderwijs: beleid en beleving. In: J. De Caluwe et al. (red.), Taalvariatie en taalbeleid: Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen. Antwerpen, Garant, pp. 119-130.
  • Hautekiet (2012, 3 september). Mogen leerkrachten tussentaal gebruiken?Geraadpleegd op 26 oktober 2014 via www.radio1.be/programmas/hautekiet/mogen-leerkrachten-tussentaal-gebrui….
  • Impe, Leen; Speelman, Dirk (2007). Vlamingen en hun (tussen)taal: een attitudineel mixed guise-onderzoek. In: Handelingen van de Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, jaargang 61, pp. 109-128.
  • Impe, Leen; Geeraerts, Dirk (2008). Babel in Vlaanderen? Een experimenteel onderzoek naar onderlinge verstaanbaarheid tussen Vlamingen. In: Studies van de Belgische Kring voor Linguïstiek, jaargang 3, pp. 1-14.
  • Janssens, Guy; Marynissen, Ann (2005). Het Nederlands vroeger en nu. Leuven, Uitgeverij Acco.
  • Kloots, Hanne; Gillis, Steven (2012). Bang voor Babel. De verstaanbaarheid van tussentaal. In: J. Jaspers, K. Absillis, S. Van Hoof (red.), De Manke Usurpator. Antwerpen, Universiteit Antwerpen, pp. 225-244.
  • Korzilius, Hubert (2000). De kern van survey-onderzoek. Assen, Uitgeverij Van Gorcum.
  • Lemahieu, Griet (2008). Tussentaal in spontane conversaties van Vlaamse jongvolwassenen (18- tot 24-jarigen). Gent, Universiteit Gent [onuitgegeven licentiaatsverhandeling].
  • Lybaert, Chloé. (2014). Tussentaal: is de inspanning belangrijker dan het resultaat? In: Over Taal, jaargang 53 (3), pp. 76-78.
  • Mortelmans, Dimitri (2009). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven, Uitgeverij Acco.
  • Olders, Bieke (2007). Dialect, tussentaal en standaardtaal op een Oostendse lagere school. Een sociolinguïstische etnografie van het lerarenkorps. Gent, Universiteit Gent [onuitgegeven licentiaatsverhandeling]
  • Plevoets, Koen (2012). Van hetzelfde laken een pak. Verkavelingsvlaams als uiting van status in het nieuwe rijke Vlaanderen. In: J. Jaspers, K. Absillis, S. Van Hoof (red.), De Manke Usurpator. Antwerpen, Universiteit Antwerpen, pp. 189-224.
  • Rietveld, Toni; van Hout, Roeland (2005). Statistics in Language Research: Analysis of Variance. Berlijn, Mouton de Gruyter.
  • Rosiers, Kirsten (2010). Tussen taal en tussentaal. De attitudes van leerlingen in het lager en middelbaar onderwijs tegenover talige variatie in Vlaanderen. Gent, Universiteit Gent [onuitgegeven licentiaatsverhandeling].
  • Rys, Kathy; Taeldeman, Johan (2007). Fonologische ingrediënten van Vlaamse tussentaal. In: D. Sandra, R. Rymenans, P. Cuvelier, P. Van Petegem (red.), Tussen taal, spelling en onderwijs. Essays bij het emeritaat van Frans Daems. Gent, Academia Press, pp. 1-9.
  • Taeldeman, Johan (1992). Welk Nederlands voor Vlamingen? In: Nederlands van nu, jaargang 40 (2), pp. 33-52.
  • Taeldeman, Johan (2005). Oost-Vlaams. Tielt, Lannoo.
  • Taeldeman, Johan (2008). Zich stabiliserende grammaticale kenmerken in Vlaamse tussentaal. In: S. Barbiers et al (red.), Taal en tongval, jaargang 60, pp. 26-50.
  • Van De Craen, Piet (1985). De mislukking van een taalpolitiek. ABN in de klas. In: P. Van De Craen, R. Willemyns (red.), Standaardnederlands en dialect op school, thuis en elders. Brussel, Vrije Universiteit Brussel, pp. 45-63.
  • Van de Wal, Marijke; Van Bree, Cor (2008). Geschiedenis van het Nederlands. Utrecht, Spectrum, pp. 377-440.
  • Van Istendael, Geert (1993). Het Belgisch labyrint. Wakker worden in een ander land. Amsterdam, De Arbeiderspers.
  • Van Ouytsel, J. (2012). Dialectverlies of dialectrevival? Actueel taalgedrag in Vlaanderen. Gent, Academia Press.
  • Vancompernolle Hélène (2012). Normgevoeligheid. Attitude van jongeren ten aanzien van het Standaardnederlands, de tussentaal en het dialect. Gent, Academia Press.
  • Vandekerckhove, Reinhild (2009). Dialect loss and dialect vitality in Flanders. In: International Journal of the Sociology of Language, jaargang 2009 (196/197), pp. 73-97.
  • Vandekerckhove, Reinhild. (2014). Tussentaal als nieuwe norm situationele geschiktheidsoordelen over Vlaamse taalvariëteiten. Recensie van: H. Vancompernolle (2012). Normgevoeligheid: attitude van Vlaamse jongeren ten aanzien van het Standaardnederlands, de tussentaal en het dialect. In: Internationale neerlandistiek, jaargang 52 (1), pp. 102-106.
  • Walraet, Bert (2004). Tussentaal in de klas: een onderzoek naar het taalgebruik van leerkrachten in het middelbaar onderwijs. Gent, Universiteit Gent [onuitgegeven licentiaatsverhandeling].
  • Willemyns, Roland (1983). Taalvarianten en normbewustzijn. In: Verslagen van het achtste colloquium van docenten in de Neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten, ’s-Gravenhage/Hasselt, Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, pp. 79-96.
  • Willemyns, Roland (2005). Verkavelingsbrabants. Werkt het integratiemodel ook voor tussentalen? In: Neerlandica Extra Muros, jaargang 43, pp.27-40.

GELUIDSFRAGMENTEN

Universiteit of Hogeschool
Taal- en Letterkunde
Publicatiejaar
2015
Kernwoorden
Share this on: