Concentrische cirkels van Europese integratie: de integratie van niet-lidstaat Noorwegen in een gedifferentieerde Unie.

Wouter Vermeulen
Persbericht

Noorwegen en gedifferentieerde Europese integratie: Brexit dan toch geen onbewandelde piste?

Op 23 juni 2016 werd in het Verenigd Koninkrijk bij referendum beslist om een einde te maken aan de verbintenis met de ‘ever closer union’. Een kleine meerderheid onder de Britse bevolking besliste dat hun land de Europese Unie (EU) moest verlaten. De gevolgen voor de EU zijn groot. De Unie staat op het punt om een volledige metamorfose te ondergaan. Het is de eerste keer in haar geschiedenis dat ze noodgedwongen moet afstappen van de lineaire evolutie naar meer lidstaten, meer beleidsdomeinen, meer macht en meer middelen. Het Europese landschap zal de komende maanden dan ook grondig herschapen worden. Voor het eerst in haar geschiedenis zal de EU kleiner worden, en misschien wat van haar macht moeten inboeten.

Dit scenario werd vooraf door nagenoeg alle experts als weinig waarschijnlijk beschouwd. Deze uitkomst zorgde er achteraf dan ook voor dat de schok des te groter was, vooral bij politici en experten die het Europaproject nauw genegen zijn. Initieel heerste er veel onduidelijkheid over de manier waarop het Verenigd Koninkrijk de EU zou moeten verlaten, en wat er dan wel moet gebeuren met de EU nu één van haar meest invloedrijke lidstaten de Unie verlaat. Op zaterdag 25 juni kwamen de zes stichtende landen samen in Berlijn om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen en de toekomst van de EU verder te bespreken. In de dagen na het referendum werden ook links en rechts opiniestukken en analyses geschreven over hoe het nu verder zou moeten. Woorden zoals flexibel Europa, Saturnusmodel, of gedifferentieerde integratie verschenen in de Europese wandelgangen meer naar de voorgrond en werden voor het eerst sinds 25 jaar weer mainstream gemaakt.

De Brexit zal hoe dan ook een scharniermoment voor Europese integratie blijken. De dominante traditionele Europese integratietheorieën van de voorbije decennia, zoals het (neo)functionalisme, liberaal-intergouvernementalisme en het federalisme, weten deze gebeurtenissen maar moeilijk te plaatsten, laat staan volledig te verklaren. Dit is nu net waar deze scriptie een uitgewerkt alternatief voor aanreikt. Met gedifferentieerde integratie werd een passend alternatief gevonden op de traditionele integratietheorieën. Gedifferentieerde integratie kan omschreven worden als een model van integratiestrategieën die de heterogeniteit binnen de EU trachten te verzoenen door deze heterogeniteit toe te laten en ook te faciliteren. De meest bekende voorbeelden hiervan zijn de verschillende opt-outs die landen zoals Denemarken en het Verenigd Koninkrijk in een aantal beleidsdomeinen door de jaren heen hebben bekomen.

De scriptie vergelijkt de situatie van deze gedifferentieerde lidstaten, die ondanks hun lidmaatschap dus niet aan alle Europees geregelde beleidsdomeinen en hun relevante regelgeving hoeven deel te nemen, met niet-lidstaat Noorwegen, een land dat tot tweemaal toe in referenda de toetreding tot de EU verworpen heeft. Ondanks het niet-lidmaatschap maakt Noorwegen wel deel uit van de Europese ééngemaakte markt, en moet het bijgevolg de volledige relevante Europese regelgeving overnemen en toepassen, zonder hiervoor enige inspraak te hebben in de ontwikkeling van deze regelgeving. Lidmaatschap houdt met andere woorden dus niet altijd een volledige inclusiviteit in, terwijl niet-lidmaatschap niet automatisch exclusiviteit betekent. Het is deze balanceeroefening die landen als Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk dagelijks ondervinden bij hun relaties met de EU. Het is duidelijk dat er zich tussen lidmaatschap en niet-lidmaatschap een grijze zone bevindt, en deze scriptie onderzoekt door middel van gedifferentieerde integratie deze grijze, veelal onderbelichte zone.

Het onderzoek wordt dus vanuit een andere hoek aangevat maar blijkt zeer relevant voor deze actuele kwestie. Sterker nog, dit onderzoek wint zelfs aan relevantie net omdat de Europese setting danig gewijzigd is. Vandaag de dag staat gedifferentieerde integratie meer dan ooit te voren op de Europese agenda, met de zoektocht naar het faciliteren van de wens tot meer politieke vrijheid van het Verenigd Koninkrijk en de Brexit. Deze scriptie slaagt er in om de huidige Europese crisissituatie in een breder en verklaarbaar kader te plaatsen en duidelijkheid te scheppen bij de omkadering van gebeurtenissen die op het eerste zicht onverklaarbaar en tegendraads lijken. Er wordt een zekere familiariteit gegeven aan de terra incognita die het Europese landschap van morgen kenmerkt.

Bibliografie

Bibliografie

Adler-Nissen, R. (2009). Behind the scenes of differentiated integration: circumventing national opt-outs in Justice and Home Affairs. Journal of European Public Policy, 16 (1), 62-80

Adler-Nissen, R. (2014). Opting Out of the European Union: Diplomacy, Sovereignty and European Integration. Cambridge: Cambridge University Press.

Andersen, S.S. (2000). Norway: insider and outsider. ARENA Working Papers, WP 00/4.

Andersen, S.S. & Sitter, N. (2006). Differentiated Integration: What is it and how much can the EU accommodate? Journal of European Integration, 28 (4), 313-330

Archer, C. (2005). Norway outside the European Union: Norway and European integration from 1994-2004. London: Routledge.

Archer, C. (2008). The European Union. Milton Park, Abingdon, Oxford: Routledge.

Aylott, N., Blomgren, M. & Bergman, T. (2013). Political Parties in Multi-Level Polities: The Nordic Countries Compared. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Billiet, J. & Waege, H. (eds.)(2010). Een samenleving onderzocht: methoden van social-wetenschappelijk onderzoek. Antwerpen: De Boeck.

Blichner, L.K. (2008) Fem mulige grunner til å akseptere EØS-avtalen. Nytt Norsk Tidsskrift, 25 (4), 358-367.

Blockmans, S. (ed.) (2014). Differentiated integration in the EU: from the inside looking out. Brussels: CEPS.

Cameron, D. (2015). Cameron to confront ‘Norway option’ anti-EU campaigners. Geraadpleegd op 25/04/2016 op: http://www.theguardian.com/politics/2015/oct/28/cameron-to-confront-nor… (videofragment)

Claes, D.H. & Fossum, J.E. (2002). Norway, the EEA and Neo-liberal globalism. ARENA Working Papers, WP 02/29.

Cooper, I. (2015). The Nordic Parliaments’ Approaches to the EU: Strategic Coordinator, Comprehensive Scrutinizer, Reluctant Cooperator and Outside-Insider. ARENA Working Papers, WP 15/1.

Corbett, R. (2014). Two-tier Europe – Really? In Blockmans, S. (ed.). Differentiated integration in the EU: from the inside looking out (pp.8-12). Brussels: CEPS.

De Rynck, F., Hondeghem, A., Op de Beeck, S., Van Dooren, W. & Verschuere, B. (2013) Handboek bestuurskunde. Brugge: Vanden Broele.

Dinan, D. (2004). Europe Recast: A History of European Union. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

EFTA (2015). EEA-Lex geraadpleegd op 21/04/2016 op http://www.efta.int/eea-lex en http://www.efta.int/legal-texts/eea  

Egeberg, M. (2003). The Nordic countries and the EU: How European integration integrates and disintegrates states domestically. ARENA Working Papers, WP 11/03.

Egeberg, M. & Trondal, J. (1999). Differentiated integration in Europe: The Case of EEA Country, Norway. Journal of Common Market Studies, 37 (1), 133-142.

Eliassen, K. & Sitter, N. (2003). Ever Closer Cooperation ? The Limits of the ‘Norwegian Method’ of European Integration. Scandinavian Political Studies, 26 (2), 125-144.

Emerson, M., Vahl, M. & Woolcock, S. (2002). Navigating by the Stars: Norway, the European Economic Area and the European Union.  Brussels: Center for European Policy Studies.

Eriksen, E.O. (2008). Democracy Lost: The EEA Agreement and Norway’s Democratic Deficit. ARENA Working Papers, WP 08/21.

Eriksen, E.O. & Fossum, J.E. (Eds.) (2014). Det Norske Paradox: om Norges forhold til Den Europeiske Union. Oslo: Universitetsforslaget.

EU (2015). EU-Lex geraadpleegd op 25/04/2016 op http://eur-lex.europa.eu/advanced-search-form.html

«European Union: Back to the drawing board». The Economist, 10 september 1994. geraadpleegd op 20/04/2016 op https://www.highbeam.com/doc/1G1-15816614.html en http://www.radioradicale.it/exagora/eu-cdu-csu-and-balladurs-proposals

Europese Commissie (EC)(2012). A review of the functioning of the European Economic Area (Commission Staff Working Document). Brussel.

Europese Commissie (2013). European Union, Trade with Norway. DG for Trade. Geraadpleegd op: http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113429.pdf

Europese Commissie (2014). EU expenditure and revenu 2014 – 2020. Geraadpleegd op 20/04/2016 op http://ec.europa.eu/budget/figures/interactive/index_en.cfm

Europees Parlement (EP)(2014). EU budget explained: expenditure and contribution by member state. Geraadpleegd op 20/04/2016 op http://www.europarl.europa.eu/news/en/news-room/20141202IFG82334/EU-bud…

Fossum, J.E. (2009). Norway’s European conundrum. ARENA Working Papers, WP 09/04.

Fossum, J.E. (2010). Norway’s European ‘Gag Rules’. European Review, 18 (1), 73-92.

Gstöhl, S. (2002). Reluctant Europeans: Norway, Sweden and Switzerland in the Process of Integration. London: Lynne Rienner Publishers.

Gstöhl, S. (2005). Scandinavia and Switzerland: small, successful and stubborn towards the EU. In Schimmelfennig, F. & Sedelmeier, U. (eds.), The politics of European Union enlargement : theoretical approaches (pp. 33-51). Londen: Routledge.

Hague, R. & Harrop, M. (2013). Comparative government and politics: an introduction. 9th edition. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Hillion, C. (2011). Integrating an Outsider: An EU Perspective on Relations with Norway. European Foreign Affairs Review, 16 (4), 489-520.

Holzinger, K. & Schimmelfennig, F. (2012). Differentiated integration in the European Union: Many concepts, sparse theory, few data. Journal of European Public Policy, 19 (2), 292-305.

Koenig, N. (2015). A differentiated view of differentiated integration. Jacques Delors institute policy paper, 140.  Berlin.

Kölliker, A. (2006). Flexibility and European unification : the logic of differentiated integration. Lanham (Md.): Rowman & Littlefield.

Lang, A. (2013). Norway’s relationship with the EU. Library of the House of Commons, International Affairs and Defence section, Standard Note 6522.

Lavenex, S. (2011). Concentric circles of flexible ‘European’ integration: A typology of EU external governance relations. Comparative European Politics, 9 (4-5), 372-393.

Łazowski, A. (2014). Flexibility and homogeneity: two uneasy bedfellows. In Blockmans, S. (ed.). Differentiated integration in the EU: from the inside looking out (pp.37-46). Brussels: CEPS.

Leruth, B. (2013). Differentiated Integration and the Nordic States: the Case of Norway. ISL Working Paper, 2. Kristiansand: University of Agder.

Leruth, B. (2015). Operationalizing national preferences on Europe and differentiated integration. Journal of European Public Policy, 22 (6), 816-835.

Leruth, B. & Lord, C. (2015). Differentiated integration in the European Union: a concept, a process, a system or a theory? Journal of European Public Policy, 22 (6), 754-763.

Leuffen, D., Rittberger, B. & Schimmelfennig, F. (2011). Ever looser union? Towards a theory of differentiated integration in the EU. Boston: EUSA Conference 2011.

Leuffen, D., Rittberger, B. & Schimmelfennig, F. (2013). Differentiated integration : explaining variation in the European Union. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Leuffen, D., Rittberger, B. & Schimmelfennig, F. (2015). The European Union as a system of differentiated integration: interdependence, politicization and differentiation. Journal of European Public Policy, 22 (6), 764-782.

Noorse Ministerie van Buitenlandse Zaken (NMFA) (2011). Noorwegen en de EU: partners voor Europa. Zoetermeer: Uleman.

Noorse Ministerie van Buitenlandse Zaken (2012). The EEA Agreement and Norway’s other agreements with the EU. Oslo: UD Hustrykkeri.

Noorse Ministerie van Buitenlandse Zaken (2014). Norway in Europe: The Norwegian government’s strategy for cooperation with the EU 2014-2017. Oslo: UD Hustrykkeri.

Noorse Ministerie van Buitenlandse Zaken (2015). Norway and the EU – partners for Europe. Oslo: UD Hustrykkeri.

North, R. (2013). The Norway Option: re-joining the EEA as an alternative to membership of the European Union. London: The Bruges Group.

NOU (2012). Utenfor og innenfor: Norges avtaler med EU. Oslo: Departementenes servicesenter – informasjonsforvaltning.

Nuttall, S. (2000). European foreign policy. Oxford: Oxford university press.

Orbie, J. (2009). Theorie van de Europese integratie: belangen, ideeën en instellingen. Leuven: Acco.

Orbie, J. & Vos, H. (2011). De Europese Unie. In Devos, C. (red), Een Plattegrond van de Macht (pp. 581-613). Gent: Academia Press.

Piris, J-C. (2012). The future of Europe : towards a two-speed EU? Cambridge: Cambridge University Press.

Raad van de Europese Unie (Raad) (2014). Council conclusions on a homogenous extended single market and EU relations with Non-EU Western European countries.  (General Affairs Council 16/12/2014) Brussel.

Saglie, J. (2000). Values, Perceptions and European Integration: The Case of the Norwegian 1994 Referendum. European Union Politics, 1 (2), 227-249.

Schimmelfennig, F., & Sedelmeier, U. (eds.) (2005). The politics of European Union enlargement : theoretical approaches. Londen: Routledge.

Schimmelfennig, F. (2014). EU enlargement and differentiated integration. Journal of European Public Policy, 21 (5), 681-698

Schimmelfennig, F. & Winzen, T. (2014). Instrumental and Constitutional Differentiation in the European Union. Journal of Common Market Studies, 52 (2), 354-370.

Skinner, M.S. (2012). Norwegian Euroscepticism: Values, Identity or Interest? Journal of Common Market Studies,50 (3), 422-440.

Sogner, I. & Archer, C. (1995). Norway and Europe: 1972 and Now. Journal of Common Market Studies, 33 (3), 389-410.

Stubb, A. (1996). A categorization of differentiated integration. Journal of Common Market Studies, 34 (2), 283-295.

Stubb, A. (2002). Negotiating flexibility in the European Union : Amsterdam, Nice and beyond. Houndmills: Palgrave.

Tusk, D. (2015). Press statement by President Donald Tusk after meeting with Prime Minister of Norway Erna Solberg [Persbericht]. Geraadpleegd op 21/03/2015 op: http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2015/01/statemen…

Van Elsuwege, P. (2015). Inleiding tot het Europees recht. Gent: VRG.

Vos, H. (2015). Besluitvorming in de Europese Unie: een survival kit. Leuven: Acco.

Warleigh, A. (2002). Flexible integration : which model for the European Union?. London: Sheffield academic press.

Warleigh-Lack, A. (2009). European Union: the basics (2e editie). Londen: Routledge.

Warleigh-Lack, A. (2015). Differentiated integration in the European Union: towards a comparative regionalism perspective. Journal of European Public Policy, 22 (6), 871-887.