De beleving van alcoholgebruik bij 65-plussers: een onderzoek naar mogelijke motieven om hun drinkgedrag te veranderen

Lise Van Mol
Persbericht

Waarom 65-plussers graag een glaasje blijven drinken

Waarom 65-plussers graag een glaasje blijven drinken

“Wat motiveert jou om te minderen met drinken?” en “Wat verhindert jou om minder te drinken?”. Dit waren twee vragen die centraal stonden in een thesisonderzoek naar alcoholgebruik bij 65-plussers.

 

Ouderen een stem geven

De ‘babyboomgeneratie’ bereikt de kaap van 65 jaar en deze generatie drinkt meer alcohol dan elke vorige generatie deed. Dit geeft aanleiding tot een grotere groep van overmatige alcoholgebruikers. De negatieve gevolgen van alcoholgebruik zijn daarenboven groter bij ouderen dan bij volwassenen van middelbare leeftijd. De internationale literatuur wijst daarom op een mogelijk volksgezondheidsrisico bij de huidige generatie 65-plussers. Toch blijft onderzoek naar alcoholgebruik bij deze groep een verwaarloosd thema. Gezien de impact van alcoholgebruik bij ouderen is onderzoek naar wat zij zelf benoemen over wat hen motiveert om te minderen of te stoppen met drinken uitermate relevant. Dit kan bijdragen tot het ontwikkelen van effectieve leeftijdsspecifieke interventiestrategieën.

 

Aan de hand van kwalitatieve interviews met tien ouderen, van wie de leeftijd varieerde tussen 65 en 79 jaar, werd in de masterproef “De beleving van alcoholgebruik bij 65-plussers: een onderzoek naar mogelijke motieven om hun drinkgedrag te veranderen” op zoek gegaan naar mogelijke motieven om te minderen of te stoppen met drinken. Deze zoektocht onthulde eveneens zaken die hen verhinderden, of in de toekomst zouden verhinderen, om hun drinkgedrag te veranderen.

 

“Ik ben niet verslaafd, ik overdrijf niet”

De onderzochte 65-plussers hadden allen te maken met een lange geschiedenis van alcoholgebruik. Toch definieerden ze zichzelf als ‘sociale drinkers’ (ze drinken enkel in gezelschap) en spraken ze vanuit een zelf dat niet verslaafd is en niet overdrijft. Parallel aan deze zelfidentificatie als ‘niet-verslaafd’, was er weinig reflectie bij de respondenten over het eventueel bijsturen van hun drinkgedrag.

 

Bovendien kwam het gebrek aan bewustzijn over de grens van 10 alcoholische standaardglazen per week (wat de richtlijn vormt voor ‘overmatig alcoholgebruik’ bij 65-plussers) en de daaraan verbonden nadelen naar voren als één van de voornaamste hindernissen om te minderen of te stoppen. Het lijkt ons dan ook van essentieel belang om in te zetten op bewustwording van de aanbevolen hoeveelheden, zowel bij 65-plussers als bij huisartsen.

 

In lijn met bestaande literatuur werd in de masterproef geconcludeerd dat de 65-plussers zich, naarmate ze ouder werden, meer bewust geworden waren van de negatieve impact van alcoholgebruik op de gezondheid. Daarentegen ervaarden de deelnemers op het moment van het interview geen zwaarwegende nadelen van hun alcoholgebruik, waardoor ze zich afvroegen waarom ze zouden moeten minderen. 

 

“Ik kan dat zelf”

Voorgaande onderzoeken benadrukten het belang van steunbronnen als belangrijke motivator om te minderen of te stoppen met drinken. In deze masterproef werd eveneens gerefereerd naar deze steunbronnen, maar deze staan duidelijk meer op de achtergrond dan zelfdiscipline. ‘Zelfdiscipline’ werd vernoemd als de manier waarop ze geminderd waren of zouden kunnen minderen: ze zouden op basis van hun sterke karakter hun drinkgedrag veranderen.

 

“Ik ben het bier een beetje beginnen afbouwen, ik werd te dik”

Een belangrijke motivator om te minderen of stoppen met drinken bleek de gezondheid.  Vermageren’ stond daarbij –relatief onverwacht- op de voorgrond. Het lijkt ons dan ook aanbevolen om via reclame in te spelen op het feit dat alcoholconsumptie gewichtstoename in de hand werkt. Huisartsen kunnen naar ons inzien een rol spelen in de bewustwording rond de aanbevolen hoeveelheden door het wekelijkse alcoholgebruik te bevragen op een niet-veroordelende manier, informatie mee te geven over de aanbevolen hoeveelheden, de daaraan verbonden nadelen én voordelen wanneer ze zouden minderen (bijvoorbeeld vermageren) en de combinatie alcohol-medicatie.

 

“Wij worden al een dagje ouder”

Ook ouderdom, wat samenhangt met een afgenomen tolerantie en een toegenomen levenswijsheid, had de respondenten gedreven of zou hen drijven om te minderen met drinken.

 

“Oppassen met de auto”

De bredere context, waarin ten heden dage strenger opgetreden wordt tegen alcoholgebruik in combinatie met autorijden, bleek een belangrijke stimulans om minder te drinken. Mogelijk doordat de participanten sociale drinkers zijn, hadden alcoholcontroles zo’n bepalende invloed.

 

“De compagniegeest”

De bredere context, waarin alcoholgebruik als sociaal aanvaard en vanzelfsprekend ervaren wordt, vormde tevens de voornaamste hindernis om te minderen of te stoppen met drinken. Het genot dat verschaft wordt aan het gezamenlijke drinken leek voor alle respondenten de overhand te hebben: alcohol leek inherent verbonden te worden aan amusement en het leek moeilijk te zijn om ‘nee’ te zeggen in gezelschap. Zo kan het volgens ons essentieel zijn om enerzijds in te spelen op de reeds vernoemde zelfdiscipline, anderzijds om het taboe –en zo de sociale druk- te doorbreken. Dit zou bijvoorbeeld kunnen aan de hand van groepsgesprekken, gezien 65-plussers er op dit moment meestal niet over spreken met elkaar. Daarnaast kadert alcoholgebruik binnen een groter geheel van gezondheidsaanbevelingen, waarbij door de deelnemers aangegeven werd dat eens zondigen geen kwaad kan. Toch lijkt het ons aangewezen om als overheid te blijven inzetten op een aantal schade-beperkende maatregelen zoals informatie over de negatieve gevolgen van alcohol –al dan niet in combinatie met medicatie- via huisdokters, campagnes en alcoholcontroles.

 

Eén deelnemer gaf ook nog een ‘tip’ mee om ervoor te zorgen dat er niet aangedrongen wordt door het gezelschap: Het is belangrijk om een goede reden te geven, bijvoorbeeld niet mogen drinken omwille van gezondheidsredenen, want gewoon zeggen dat je geen zin hebt, blijkt onvoldoende.

            ‘Ja, effenaf op de man af zeggen: “Nee ik doe dat niet meer euhm, kwestie van gezondheid”. Voila, ik heb een reden hé dan. Eh en dat nemen ze aan, voor de gezondheid   he. Dus als ge direct zegt: “NEEJE NEEJE NEEJE, want ik moet oppassen voor mijn …” dan dringen ze niet aan. GE MOET EEN REDEN ZEGGEN.’

 

Bibliografie

Aartsen, M.J., & Comijs, H.C. (2012). Alcoholgebruik en depressieve symptomen bij ouderen: Resultaten van de Longitudinal Aging Study Amsterdam. Tijdschrift voor gerontologie en geriatrie, 43(3), 127-136.

Aartsen, M.J., Tilburg, T.G., & Comijs, H.C. (2010). Ouderen en verslaving: Een overzichtstudie. Amsterdam: Vrije Universiteit.

Agentschap Zorg en Gezondheid. (2011). Alcohol [Website]. Opgehaald op 2 januari 2016 van https://www.zorg-en-gezondheid.be/Gezond-leven-en-milieu/Tabak,-alcohol…-  drugs/Alcohol/

Age UK. (2015). Drinking and alcohol [Website]. Opgehaald op 2 januari 2016 van   http://www.ageuk.org.uk/health-wellbeing/healthy-eating-landing/healthy…-      overview/drinking-and-alcohol/

Alcoolinfoservice.fr. (z.d.). Qu’est-ce qu'une consommation excessive? Pour une consommation à moindre risque [Website]. Opgehaald op 2 januari 2016 van http://www.alcool-info-service.fr/alcool/evaluer-consommation-alcool/consommation-a-risque

American Psychiatric Association. (2014). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen DSM-5. Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th ed. Amsterdam: American Psychiatric Association p/a Uitgeverij Boom.

Australian Government National Health and Medical Research Council. (2015). Alcohol guidelines: reducing the health risks [Website]. Opgehaald op 2 januari 2016 van      http://www.nhmrc.gov.au/health-topics/alcohol-guidelines

Baarda, D.B., De Goede, M.P.M., & Teunissen, J. (2005). Basisboek kwalitatief onderzoek.Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Borok, J., Galier, P., Dinolfo, M., Welgreen, S., Hoffing, M., Davis, J.W., … Moore, A.A. (2013). Why   do older unhealthy drinkers decide to make changes or not in their alcohol consumption? Data from the healthy living as you age study. Journal of the American Geriatrics Society,61(8), 1296-1302. doi:10.1111/jgs.12394

Brennan, P.L., & Moos, R.H. (1996). Late-life drinking: The influence of personal characteristics, life context, and treatment. Alcohol Health & Research World, 20(3), 197-204.

Brennan, P.L., Schutte, K.K., & Moos, R.H. (2010). Patterns and predictors of late-life drinking trajectories: a 10-year longitudinal study. Psychology of Addictive Behaviors, 24(2), 254-264. doi:10.1037/a0018592

Britton, A., & Bell, S. (2015). Reasons why people change their alcohol consumption in later life: Findings from the Whitehall II cohort study. Plos One, 10(3), 1-8.          doi:10.1371/journal.pone.0119421

Canadian Centre on Substance Abuse. (2015). Drinking Guidelines [Website]. Opgehaald op 2 januari 2016 van http://www.ccsa.ca/Eng/topics/alcohol/drinking-guidelines/Pages/default.aspx

Comijs, H.C. (2010, maart). LASA-rapport 2009: Alcoholgebruik onder Ouderen. Amsterdam: Vrije Universiteit.

Cooper, M.L., Kuntsche, E., Levitt, A., Barber, L.L., & Wolf, S. (2015). Motivatotional Models of Substance Use: A Review of Theory and Research on Motives for Using Alcohol, Marijuana,and Tobacco [Oxford Handbooks Online]. doi: 10.1093/oxfordhb/9780199381678.013.017

Dar, K. (2006). Alcohol use disorders in elderly people: fact or fiction? Advances in psychiatric treatment, 12(3), 173-181.

DrugScope. (2014). It's about time: Tackling substance misuse in older people. London: DrugScope on behalf of the Recovery Partnership.

European Monitoring Centre for Drugs and Drugs Addiction. (2008). Substance use among older adults: a neglegted problem. Drugs in Focus. Lisbon: EMCDDA.

Fraenkel, J.R., & Wallen, N.E. (2003). How to design and evaluate research in education. New York: McGraw-Hill Higher Education.

Gilligan, C., Spencer, R., Weinberg, M.K., & Bertsch, T. (2003). On the listening guide: A voice-centered relational method. In P. M. Camic, J. E. Rhodes, & L. Yardley (Eds.), Qualitative            research in psychology: Expanding perspectives in methodology and design (pp. 157-172). Washington, DC: American Psychological Association.

Hajat, S., Haines, A., Bulpitt, C., & Fletcher, A. (2004). Patterns and determinants of alcohol consumption in people aged 75 years and older: results from the MRC trial of assessment and management of older people in the community. Age and Ageing, 33(2), 170-177. doi:10.1093/ageing/afh046

Health Promotion Agency. (2014). Alcohol and life stages. AlcoholNZ, 4(2), 1-32.

Hengeveld, M.W., Van Balkom, A.J.L.M., Van Heeringen, C., & Sabbe, B.G.C. (2012). Conatieve stoornissen. In W. van den Brink & G. Dom (Eds.), Leerboek Psychiatrie (pp. 458-459). Utrecht: De Tijdstroom.

Hoeck, S., & Van Hal, G. (2012). Unhealthy drinking in the Belgian elderly population: Prevalence and associated characteristics. European Journal of Public Health, 23(6), 1069-1075. doi:10.1093/eurpub/cks152

Huige, J., & Van Boxtel, T. (2005). Alcohol en ouderen [Fact sheet]. Opgehaald van             http://groepspraktijkpsy.be/images/Alcohol_en_ouderen.pdf

Immonen, S. (2012). Perspectives on alcohol consumption in older adults. (Doctoral dissertation, Faculty of Medicine, Helsinki, Finland). Opgehaald op 5 april 2015 van             https://helda.helsinki.fi/bitstream/handle/10138/37625/immonen_dissertation.pdf?sequence=1

Institut national de prevention et d’éducation pour la santé, in Frankrijk. (2004). Intervention auprès des consommateurs excessifs d’Alcool [Fact sheet]. Opgehaald op 2 januari 2016 van http://www.inpes.sante.fr/CFESBases/catalogue/pdf/732.pdf

Johnson, I. (2000). Alcohol problems in old age: a review of recent epidemiological research. International Journal of Geriatric Psychiatry, 15(7), 575-581.

Kalapatapu, R.K., Paris, P., &, Neugroschl, J.A. (2010). Alcohol use disorders in geriatrics. International Journal of Psychiatry in Medicine, 40(3), 321-337. doi:10.2190/PM.40.3.g

Lewis-Beck, M.S., Bryman, A., & Futing Liao, T. (2004). Snowball Sampling. In R. Atkinsons & J. Flint (Eds.), The Sage Encyclopedia of Social Science Research Methods (pp. 125). London: Sage Publications.

Loots, G., Coppens, K., & Sermijn, J. (2013). Practising a rhizomatic perspective in narrative research. In M. Andrews, C. Squire, & M. Tamboukou (Eds.), Doing Narrative Research (pp.   108-125). London: Sage Publications.

Loots, G. (2015). Kwalitatieve onderzoeksmethoden in de psychologie [PowerPoint-presentatie]. Opgehaald op 25 februari 2015 van https://pointcarre.vub.ac.be/index.php?go=course_viewer&application=application%5Cweblcms&course=3401&tool=document&publicationcategory=11145&browser=table&tool_action=browser

Maristela, G., & Monteiro, M.D. (2010). The Road to a World Health Organization Global Strategy     for Reducing the Harmful Use of Alcohol. Alcohol Research & Health, 34(2), 257-260.

Mazzoni, D., & Dannenberg, R. (2011). Audacity (Version 1.3 Beta) [Computer Software]. Opgehaald van http://audacity.sourceforge.net/download/

Ministero della Salute. (2011). Alcol e anziani [Website]. Opgehaald op 2 januari 2016 van             http://www.salute.gov.it/portale/temi/p2_6.jsp?lingua=italiano&id=2352&area=alcol&menu=vuoto

Möbius, D. (2009). Dossier alcohol. Brussel: Matthys.

Moore, A.A., Gould, R., Reuben, D.B., Greendale, G.A., Carter, K., Zhou, K., & Karlamanga, A. (2005). Longitudinal patterns and predictors of alcohol consumption in the United States.          American Journal of Public Health, 95(3), 458-464. doi:10.2105/AJPH.2003.019471

Moos, R.H., Schutte, K.K., Brennan, P.L., & Moos, B.S. (2010a). Older adults’ alcohol consumption and late-life drinking problems: A 20-year perspective. Addiction, 104(8), 1293-1302. doi:10.1111/j.1360-0443.2009.02604.x.

Moos, R.H., Schutte, K.K., Brennan, P.L., & Moos, B.S. (2010b). Late-life and life history predictors of olders adults of high-risk alcohol consumption and drinking problems. Drug Alcohol Depend, 108(1-2), 13-20. doi:10.1016/j.drugalcdep.2009.11.005.

Moos, R.H., Schutte, K.K., Brennan, P.L., & Moos, B.S. (2011). Personal, family, and social   functioning among older couples concordant and discordant for high-risk alcohol       consumption. Addiction, 106(2), 324-334. doi:10.1111/j.1360-0443.2010.03115.x.

Morrison, V., & Bennet, P. (2011). Ongezond gedrag. In V. Morrison & P. Bennet (Eds.), Gezondheidspsychologie (pp. 66-72). Amsterdam: Pearson Education Benelux.

National Institute on Alcohol and Alcoholism. (2008). Older adults [Website]. Opgehaald op 17 maart 2015 van http://www.niaaa.nih.gov/alcohol-health/special-populations-co-occurring- disorders/older-adults

NHS Health Scotland. (2006). Alcohol and ageing: is alcohol a major threat to healthy ageing for the baby boomers? Edinburgh: Health Scotland.

Rapley, T. (2004). Interviews. In C. Seale et al. (Eds.), Qualitative research practice (pp.15-33). London: Sage Publications.

Rassool, G.H. (2012). Nursing Practice Review Substance misuse. Nursing Times, 108(30/31), 12- 14.

Risselada, A., Kleinjan, M., & Jansen, H. (2009). Veilig drinken op leeftijd. Screening en behandeling van alcoholproblematiek bij ouderen in de huisartsenpraktijk. Rotterdam: IVO.

Royal college of psychiatrists UK. (2012). Alcohol and older people [Website]. Opgehaald op 2 januari 2016 van http://www.rcpsych.ac.uk/healthadvice/problemsdisorders/alcoholandolderpeople.aspx

Ryan, R.M., & Deci, E.L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78.

Satre, D.D., & Areán, P.A. (2005). Effects of gender, ethnicity, and medical illness on drinking cessation in older primary care patients. Journal of Aging and Health, 17(1), 70-84.      doi:10.1177/0898264304272785

Satre, D.D., Chi, F.W., Mertens, J.R., & Weisner, C.M. (2012). Effects of Age and Life Transitions on Alcohol and Drug Treatment Outcome Over Nine Years. Journal of Studies on Alcohol and Drugs, 73(3): 459-468.

Schotte, C. & Norré, J. (2016). Gedragstherapie [Cursus]. Etterbeek: Vrije Universiteit Brussel.

Smith, J.A., & Osborn, M. (2003). Interpretative phenomenological analysis. In J.A. Smith (Ed.), Qualitative psychology: a practical guide to research methods (pp. 51-79). London: Sage Publications.

Trimbos Instituut. (z.d.). Advies alcohol senioren (55+) [Website]. Opgehaald op 2 januari 2016 van http://www.alcoholinfo.nl/publiek/hoeveel-alcohol-is-teveel/hoeveel-alcohol-per-dag/drinkadvies-senioren

Villanueva O'Driscoll, J., & Loots, G. (2014). Tracing subjective drives: a narrative approach to study youth's engagement with and disengagement from armed groups in Colombia.     Qualitative research in psychology, 11(4), 365-383.

Vlaams Expertisecentrum Alcohol en andere Drugs. (2009). Richtlijnen voor aanvaardbaar alcoholgebruik & definitie bingedrinken. Brussel: VAD.

Wadd, S., Lapworth, K., Sullivan, M., Forrester, D., & Galvani, S. (2011). Working with Older Drinkers. Luton: Tilda Goldberg Centre for Social Work and Social Care, University of Bedfordshire.  

World Health Organization. (1992). The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: Clinical descriptions and diagnostic guidelines. Geneva: World Health Organization.

Universiteit of Hogeschool
Master in de Opvoedings- en Gezinspsychologie
Publicatiejaar
2016
Promotor(en)
Veerle Soyez
Kernwoorden
Share this on: