De collectieve vordering: een nuttig instrument voor de slachtoffers van onrechtmatige bedingen?

Céline van Aalst
Persbericht

Class actions: de collectieve kracht van de consument

Weer een prijsverhoging?

Hoe vaak is het al voorgekomen dat u als consument voelt benadeeld te zijn ten opzichte van een onderneming? Denk aan een plotse verhoging van een energiefactuur, onverwachts hoge opzegkosten bij een fitnessabonnement, of schade die niet wordt vergoed. Een consument had tot voor kort weinig mogelijkheden om hiertegen op te treden: een advocaat in de arm nemen was te duur voor de beperkte schade en zelf verdere stappen nemen geen optie. Gelukkig bestaat er sinds 2014 een nieuwe actiemogelijkheid in België, namelijk de collectieve vordering (ook wel class action of groepsvordering genoemd). Deze term doet sommige lezers misschien denken aan Amerika en de grote rechtszaken daar, maar niks is minder waar. In deze vordering gaat een groep consumenten samen optreden, collectief, voor dezelfde schade tegen dezelfde onderneming. De collectieve vordering is een zeer toegankelijke en enorm nuttig instrument voor de consumenten die worden geconfronteerd met alweer 5 euro extra op die telefoonfactuur. Maar ook voor de ondernemingen is dit een welkome oplossing voor de grote kosten die spelen in een rechtszaak.

Tot hiertoe is er al veel inkt gevloeid over het verloop van de procedure en de technische aspecten, maar nog weinig over het concrete nut van de class action. Mijn doel was om enkele simpele richtlijnen uit te werken op basis waarvan eender wie – consumenten, organisaties, het gerecht en ondernemingen – kunnen evalueren of hun contractueel probleem kan worden opgelost met een collectieve procedure. Dit is gebeurd aan de hand van origineel onderzoek en een hele concrete aanpak aan de hand van bestaande contracten en voorbeelden. Dit is bovendien een zeer actueel thema, aangezien er de laatste tijd verschillende collectieve vorderingen worden ingesteld door Test-Aankoop, onder andere tegen doorverkoopwebsites van concert tickets.

Ik ben akkoord met de algemene voorwaarden

Iedere consument sluit meerdere contracten af, gaande van bijvoorbeeld een contract voor de levering van elektriciteit tot een fitnessabonnement. Deze bevatten vaak vele pagina’s met clausules, al dan niet in een verstaanbare taal. Het is vaak moeilijk om deze steeds in detail te bestuderen, laat staan te begrijpen. Denk maar aan de vele keren dat men verklaart “de algemene voorwaarden te hebben gelezen”, zonder die pagina zelfs maar te openen.

Jammer genoeg schuilen er in deze algemene voorwaarden vaak ook een aantal clausules die onrechtmatig zijn en daardoor nietig zijn. Dit betekent dat de clausules in principe niet mogen worden toegepast, ze zijn dus ongeldig. Een voorbeeld hiervan is een prijsverhoging waarbij de onderneming niet meedeelt dat de consument kosteloos kan opzeggen. In realiteit weet de consument meestal niet dat er onrechtmatige bedingen (clausules) in zijn contract staan en kan er dus ook moeilijk tegen worden opgetreden.  Bovendien staat een consument op zichzelf meestal financieel niet sterk genoeg om op te treden tegen een onderneming en is het moeilijk om zelf op zoek te gaan naar lotgenoten.

Samen staan we sterk

De collectieve vordering gaat deze problemen oplossen door het initiatief om op te treden bij een consumentenorganisatie te leggen zoals Test-Aankoop. Deze zal dan een groep consumenten bijeen brengen die allemaal dezelfde schade hebben geleden door hetzelfde contract van dezelfde onderneming. Deze groep kan dan gezamenlijk schadevergoeding krijgen en optreden tegen de onderneming. Test-Aankoop zal dan de kosten voorschieten, de procedure leiden en de lasten van de klassieke procedures overnemen van de consument.

Aangezien de collectieve vordering op dit ogenblik nog maar twee jaar bestaat in België,  is er nog geen duidelijkheid over hoe de procedure praktisch zal verlopen en hoe nuttig ze werkelijk zal zijn voor consumenten die schade lijden. In mijn scriptie wordt dan ook besproken in hoeverre de collectieve vordering nuttig is voor de slachtoffers van dergelijke onrechtmatige clausules. De scriptie start met het schetsen van de achtergrond van de wetgeving over de onrechtmatige clausules, en de collectieve vordering. In het volgende deel wordt er wat verder in gegaan op de gemeenrechtelijke vorderingsmogelijkheden, met andere woorden de procedures en stappen die een consument kan ondernemen naast de collectieve vordering. Bij elk van deze wordt er gekeken naar de voor- en nadelen. Het grootste deel van de scriptie kijkt naar het concrete nut van de collectieve procedure voor consumenten. Dit gebeurt aan de hand van het toepassen van de collectieve procedure, door middel van een stap-per-stap bespreking met bestaande clausules uit real-life contracten. Deze clausules worden besproken aan de hand van welke schade ze veroorzaken en kijkt naar wanneer de collectieve vordering al dan niet beter is dan de bestaande procedures. Ten slotte gebeurt er dan een evaluatie waarin criteria worden opgesteld om te bepalen welke vordering het meeste nut heeft voor de consument, maar ook voor de onderneming. Na het lezen van de scriptie zal de lezer dus beter geïnformeerd zijn over de inhoud van contractuele clausules en welke concrete stappen hij kan ondernemen bij onrechtmatigheid. De scriptie geeft dus praktische kennis mee.

Allen daarheen

De conclusie van de scriptie is dat de collectieve vordering niet alleen heel nuttig is voor de consument, maar ook voor de ondernemingen, het gerecht en voor Test-Aankoop. Het is een heel toegankelijk systeem met groot nut in gevallen van onrechtmatige clausules in het consumentenrecht. Het is dan ook tijd dat het systeem meer en meer ingeburgerd geraakt, waaraan ik met mijn scriptie hoop bij te dragen.

Bibliografie

6. Bibliografie

6.1 Rechtspraak

Antwerpen 2 november 2009, NJW 2010, afl. 230, 702, noot STEENNOT, R.;

Antwerpen 31 oktober 2011, NJW 2012, afl. 265, 473, noot STEENNOT, R.;

Antwerpen 19 april 2012, Jaarboek Marktpraktijken 2012, 265, noot DE MAN, M.;

Antwerpen 31 oktober 2011, NJW 2012, afl. 265, 473, noot STEENNOT, R.;

Bergen 16 maart 2010, Jaarboek Marktpraktijken 2010, 167, noot P. CAMBIE;

Brussel (8e k.) 21 maart 2006, nr. 2004/AR/1550, DCCR 2006, afl. 73, 106, noot COENE, G;

Brussel 1 december 2009, NJW 2010, afl. 228, 631, noot STEENNOT, R.;

Brussel 16 januari 2013, Jaarboek Marktpraktijken 2013, 531, noot LAFFINEUR, J.;

Cass. 8 oktober 1992, AR 9398, Hartman / Hartman;

Cass. (1e k.) 16 mei 2002, AR C.99.0497.N, V.F. / V.J. e.a.;

Cass. (3e k.) 22 maart 2010, AR C.09.0284.F, D.L.F. / H.D.V. F., D.L.C. e.a.;

Cass. (1e k.) 12 maart 2015, AR C.13.0193.F, E.D. / Y.D., G.D., M.D., G.D.;

Cass. (1e k.) 5 september 2014, AR C.13.0395.N, , M.B. / M. V. L., R.M., KBC Verzekeringen nv e.a., RW 2014-15, afl. 17, 668;

Gent 3 maart 2004, nr. 2002/AR/1406, , DCCR 2005, afl. 66, 66, noot SWAENEPOEL, E.; Gent (12e bis k.) 8 februari 2006, DCCR 2006, afl. 72, 51, noot STEENNOT, R;

111

Gent 20 december 2010, Jaarboek Marktpraktijken 2010, 182, noot CAMBIE, P.; Gent 1 juni 2011, Jaarboek Marktpraktijken 2011, 229, noot CAMBIE, P.;
Gent (13e k.) 26 oktober 2012, Jaarboek Marktpraktijken 2012, 286, noot P. CAMBIE; Gent 17 januari 2013, NJW 2014, afl. 302, 408, noot STEENNOT, R.;

Gent 25 januari 2013, NJW 2014, afl. 305, 557, noot STEENNOT, R.

Gent 13 november 2013, NJW 2014, afl. 311, 850, noot STEENNOT, R;

Gent 19 november 2014, NJW 2016, afl. 338, 225, noot BRULEZ, P.;

HvJ (1e k.) 26 april 2012, nr. C-472/10, Nemzeti Fogyasztóvédelmi Hatóság / Invitel Távközlési Zrt, Jaarboek Marktpraktijken 2012, 231-244;

HvJ (1e k.) 21 januari 2015, nr. C-482/13, C-484/13, C-485/13, C-487/13, Unicaja Banco, S.A. / José Hidalgo Rueda e.a., http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?num=C-482/13;

HvJ (1e k.) 14 april 2016, nr. C-381/14, C-385/14, Jorge Sales Sinués / Caixabank SA; Youssouf Drame Ba / Catalunya Caixa SA (Catalunya Banc SA), http://curia.europa.eu 14 april 2016, concl. SZPUNAR, M.;

Luik (3e k.) 3 november 2003, RRD 2004, afl. 111, 177;
Luik (13e k.) 25 februari 2013; TBBR 2014, afl. 4, 183;
Luik 9 oktober 2014, NJW 2015, afl. 324, 459, noot STEENNOT, R.;
Vred. Beveren-Waas 21 april 2015, T.Vred. 2015, afl. 9-10, 484, noot STEENNOT, R.; Vred. Tongeren 8 april 2004, Limb. Rechtsl. 2004, noot VAN GOMPEL ,H.;

112

Vred. Waver, nr. 14 A 130, 18 februari 2014,T.Vred. 2015, afl. 9-10, 384, noot JACQUEMIN, H.;

6.2 Rechtsleer

BROECKX, K., Vertegenwoordiging in rechte en naamlening in het geding, RW 1994-95, 248-253;

BRULEZ, P., “Kwalificatie schadebeding of opzegbeding”, NJW 2016, afl. 338, 227; CAMBIE, P., “Onrechtmatige bedingen: voortaan kleine lettertjes met grote gevolgen?”,

Jaarboek Marktpraktijken 2011, 241-266;

CAMBIE, P., “Tegenstelbaarheid van contractvoorwaarden en wederkerigheid van schadebedingen tussen oud en nieuw: over een actiever Europees Hof bij de inhoudstoetsing van oneerlijke bedingen, en nieuwe telecomwetgeving”, Jaarboek Marktpraktijken 2013, 228- 252;

DANIS, F., FALLA, E., LEFEVRE, F., “Introduction aux principes de la Loi relative à l’action en réparation collective et premiers commentaires critiques”, TBH 2014, afl. 6, 560- 590;

DE BANDT, A., “La négociation et la médiation dans le cadre de l’action en réparation collective”, TBH 2014, afl. 6, 591-605;

DE BAERE, E., MAERTENS, A., WILLEMS, K. ,“Belgische class action: Tien pijnpunten”, NJW 16 september 2015, nr 326, 522-535;

DE BAERE, E., “De Nederlandse class settlement: over de wet collectieve afwikkeling massaschade en haar internationale impact”, TPR 2013, afl. 4, 2563-2648;

DE BAERE, E., “Procederen in zaken van massaschade: naar een class action in Belgisch recht”, TPR 2007, 7-72;

113

DEHASSE, D., BOULARBAH, H., GILLIS, M., “Verslag van de lunchcauserie van 15 oktober
2014 “De onderneming voor consument(en): collectieve rechtsvorderingen, vorderingen tot staking, bemiddeling. Is het wetboek van economisch recht een revolutie van de consumentengeschillen?””, DAOR 2015, afl. 114, 116-118;

DEHOUCK, C., “Kan escrow een alternatief voor documentair krediet vormen?”, DAOR, 2004/69, 10-21;

FLAMEE, M., “Onrechtmatige bedingen:, TBH 1993, 630-649;
GEIREGAT, S., Verfijning van de transparantievereiste en duiding van de rol van aanvullend

nationaal recht in het EU-recht inzake oneerlijke bedingen, TBBR 2015, afl. 3, 153-163;

GUILIAMS, S., “Beding waarin een architect zin in-solidum-gehoudenheid uitsluit, is ongeoorloofd in zoverre het ook betrekking heeft op zijn tienjarige aansprakelijkheid”, NJW 2015, afl. 316, 109-110;

HOFSTROSSLER, P., Waarom een ‘class action’ in België? Krijtlijnen van het voorstel van de Orde van Vlaamse Balies, Orde van de dag 2011, afl. 54, 95-103;

LEMMENS, P., “Het optreden van verenigingen in rechte ter verdediging van collectieve belangen”, RW 1983-84, 2001-2026;

MERTENS, D., “Het niet-concurrentiebeding: het mag ietsje meer zijn”, DAOR 2015, afl. 115, 18-23;

MEUWISSEN, W., Bemiddeling, X., Bestendig Handboek Deskundigenonderzoek , VIIIbis.1 – 1–VIIIbis.2 – 8;

MORTIER, K., Toegang tot rechter voor feitelijke verenigingen, NJW 2008, afl. 191, 806- 825;

114

MOSSELMANS, S., “Art. 15 Ger.W. - Art. 16 Ger.W “,in X., Gerechtelijk recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer;

MOSSELMANS, S., “Tussenvordering in het civiele geding”, TPR 2006, afl. 3, 1263-1325; PIERS, M., DE BAERE, E., “Collectief slachtofferschap in rechtsvergelijkend perspectief”,

Orde van de dag 2011, afl. 54, 17-28;
PIERS, M., “Class actions. Verenigde Staten v. Europa. Rechtsvergelijkende beschouwingen

naar aanleiding van de Wal-Martzaak”, NJW 2007, afl. 171, 825-837;
PLASSCHAERT, E., VERBEKE, S., “De rechtsvordering tot collectief herstel voor

consumenten. L'union fait la force?”, RABG 2014, afl. 16, 1163-1165;
PORTUGAELS, N., SAMYN, I., VANDENBUSSCHE, W., VAN DER SYPE, Y., “Sociale

netwerksites en class actions”, Juristenkrant 2014, afl. 295, 16;
PORTUGAELS, N., VAN DER SYPE, Y., “Class actions in België: geen blitzstart”,

Juristenkrant 2015, afl. 307, 12;
STOOP, E., “Class action”, Ad Rem 2008, afl. 5, 29-39;

STORME, M. L., 'S'il y a action, il y a intérêt'. Over de vorderingsbevoegdheid van (milieu)verenigingen, in X., Vorderingsbevoegdheid van milieuverenigingen, 3-14.

STEENNOT, R., Algemene bepalingen betreffende de verkopen van producten en diensten aan consumenten, TPR 2009, afl. 1, 263-320;

STEENNOT, R., Art. 74.4 Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, in X., Handels- en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, in X. Marktpraktijken, 1-8;

115

STEENNOT, R., Art. 74.21 Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, in X., Handels- en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, in X. Marktpraktijken, 1-5;

STEENNOT, R., Art. 74.25 Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, in X., Handels- en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, in X. Marktpraktijken, 1-3;

STEENNOT, R., “Consumentenbescherming overzicht van rechtspraak (2003-2007)”, TPR 2009, 276-281;

STEENNOT, R., Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, in X., Handels- en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, in X. Marktpraktijken;

STRUYVEN, D., “De groepsvordering of ‘class action’: een valkuil voor bedrijven en ... consumenten?”, De orde van de dag 2011, afl. 54, 65-69;

TAELMAN, P., THION, P., “Bundeling van vorderingen”, TPR 2003, afl. 4, 1489-1547; TSANKOVA, I.N., “Class actions in the Netherlands”, 24 september 2007,

http://globalclassactions.stanford.edu/content/class-actions-netherlands;

VAN DER BRUGGEN, R., noot onder Brussel (16e k.) 23 maart 2012, DCCR 2013, 99, 49- 67;

VANDERHAEGHEN, A., “Rechtsplegingsvergoeding”, NJW 2008, afl. 189, 747-;
VAN DEN STEEN, L., “Onrechtmatige bedingen in het Algemeen Reglement van een bank”,

DCCR 2008, afl. 78, 73-119;

VANDE WALLE, G., “Conflictafhandeling bij collectieve schade: op zoek naar herstel”, Orde van de dag 2011, afl. 54, 10;

116

VAN DOORN, K., “De Nederlandse wet collectieve afwikkeling massaschade: een slachtoffervriendelijke afwikkeling?”, Orde van de dag 2011, afl. 54, 29-38;

VOET, S., ALLEMEERSCH, B., “De rechtsvordering tot collectief herstel” een Belgische class action voor consumenten”, RW 2014-15, 643-661;

VOET, S., “Een Belgische vertegenwoordigende collectieve rechtsvordering. Vier bouwstenen voor een Belgische class action”, RW 2012-13, 682-697;

VOET, S., “Nederlandse class action-regeling: lessen voor België?” Juristenkrant 2012, afl. 248, 12;

VOET, S., “Samen sterk: Belgische consumenten class action is een feit”, DCCR 2014, afl. 105, 5-22;

VRANCKEN, I., “Punitive damages in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht”, TBBR 2014, afl. 9, 426-448;

WAUTERS, E., LIEVENS, E., VALCKE, P., “Bescherming van gebruikers van sociale media. Juridisch perspectief op algemene voorwaarden van socialenetwerksites”, NJW 2014, afl. 312, 866-880;

X., “Arbitrage”, NJW 2013, afl. 286, 588-590;

6.3 Wetgeving

Aanbev.Comm. nr. 2013/396/EU, 11 juni 2013 over gemeenschappelijke beginselen voor mechanismen voor collectieve vorderingen tot staking en tot schadevergoeding in de lidstaten, betreffende schendingen van aan het EU-recht ontleende rechten, PB.L. 126 juli 2013, afl. 201, 60-65;

Art. I.8, 22° Wetboek Economisch Recht; Art. VI.83 WER;

117

Art. VI.84 WER;

Art. XVII.37 – XVII.69 WER;

Art. 1984 en verder BW;

Art. 17 Ger. W.;

Art. 30 Ger. W.;

Art. 664 en verder Ger. W.;

Art. 701 Ger. W.;

Art. 1017-1018 Ger. W.;

Art. 1676 en verder Ger. W;

Art. 1724 en verder Ger. W.;

Art. 1 Wet van 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, B.S. 22 maart 1991;

Richtlijn 93/13/EEG van de Raad van 5 april 1993 betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten, PB. L. van 21 april 1993, 29;

Wet 28 februari 2013 tot invoering van het Wetboek van economisch recht, BS 29 maart 2013;

Wetsontwerp van wet tot invoeging van titel 2 “De rechtsvordering tot collectief herstel” in een boek XVII “Bijzondere gerechtelijke procedures” van het Wetboek van economisch recht en houdende invoeging van de definities eigen aan boek XVII in boek I van het Wetboek van economisch recht, Parl. St., Kamer 2013-2014, 3300/001;

118

6.4 Andere
COMMISSIE VOOR ONRECHTMATIGE BEDINGEN (C.O.B.), Advies inzake bedingen

omtrent de bewijslast in omniumverzekeringen, 20 november 2013, nr. 34;
C.O.B., Advies inzake de algemene voorwaarden in overeenkomsten tussen

energieleveranciers en consumenten, 30 maart 2011, nr. 30;
C.O.B., Advies inzake de reglementen van de distributienetbeheerders, 26 november 2014, nr.

36;

C.O.B., Advies over de algemene voorwaarden van sociale netwerksites, 16 december 2015, nr. 38;

“Commissie voor Onrechtmatige Bedingen”, http://economie.fgov.be/nl/fod/structuur/Commissions_Raden/Commissie_on… n/#.VvjcR8diSf4;

J.V.T., B.V.B., “Overwinning voor passagiers als Thomas Cook betaalt”, De Standaard 2 oktober 2014, http://m.standaard.be/cnt/dmf20151002_01898417?_section=61572020&utm_so… rd&utm_medium=newsletter&utm_campaign=middagmail&M_BT=299057155051&adh_i= &imai=5eefbb04-2415-48b2-8645-a6ff96a78751;

S.V.G., “Test-Aankoop: ‘Wij vragen 40 euro schadevergoeding voor alle treinreizigers’”, De Standaard 9 december 2015, http://m.standaard.be/cnt/dmf20151209_02012313?utm_source=facebook&utm_… ial&utm_term=dso&utm_content=article&utm_campaign=seeding;

X., “Angry Buyers”, http://www.test-aankoop.be/applicaties#angrybuyers;

119

X, “Een prijsverhoging bij Telenet voor Valentijn:, 10 februari 2016, http://www.test- aankoop.be/hightech/internet/nieuws/na-proximus-nu-ook-prijsverhoging-voor-telenet- klanten;

X., “Factuur gsm diensten is nu x3 !!!!”, http://www.ontevredenklanten.be/klacht/proximus/factuur-gsm-diensten-is…;

X., “Keuken deuren schilferen af”, http://www.ontevredenklanten.be/klacht/ikea/keuken- deuren-schilferen-af/34268;

X, “Klacht tegen onethisch gedrag van Roche en Novartis”, 26 november 2014, http://www.test-aankoop.be/gezondheid/geneesmiddelen/nieuws/klacht-tege…- gedrag-van-roche-en-novartis;

X, “Treinstaking? Reizigers, laat ons samen opeisen wat ons toekomt!”, 9 oktober 2015, http://www.test-aankoop.be/auto-fiets/auto-s/nieuws/u-hebt-rechten;

X, “Voor € 3000 naar Adele? Stop de woekerprijzen!”, 28 april, 2016, http://www.test- aankoop.be/hightech/internet/nieuws/voor-3000-naar-adele-stop-de-woekerprijzen; 

Universiteit of Hogeschool
Master rechtsgeleerdheid
Publicatiejaar
2016
Promotor(en)
Prof. Dhr. R. Steennot
Kernwoorden
Share this on: