Praktijkondersteuning bij de aanpak van zwaarlijvigheid: wat diëtisten willen en hoe! Tools bij het draaiboek van Eetexpert vzw voor diëtisten

Karen Lavrijsen
Persbericht

Diëtist binnenkort zonder weegschaal?

BMI zegt niet alles

Om te bepalen of de patiënt een gezond gewicht heeft, worden snelle maten genomen zoals de Body Mass Index (BMI) en de middelomtrek. Deze parameters houden samen rekening met gewicht, lengte en vetverdeling. Zo krijgt men een idee over het risico op verwikkelingen die met overgewicht gepaard gaan zoals hart- en vaataandoeningen, diabetes type 2, een hoge bloeddruk, te hoge cholesterolwaarden, …. Steeds meer onderzoeken wijzen op de tekortkomingen van deze parameters. Naast medische parameters voorspellen namelijk de bredere gezondheidsparameters zoals psychosociaal welzijn en functionele beperkingen in het dagelijks leven beter het risico op verwikkelingen en sterfte door overgewicht dan de BMI alleen. Andersom zijn er ook mensen met een zogenaamd gezonde BMI maar die wel leiden aan de genoemde welvaartsziekten. Het probleem van te veel vetmassa wordt immers veroorzaakt door een complex samenspel van biologische, psychologische, en omgevingsfactoren. Daarom ontwikkelden Sharma & Kushner in 2009 een model dat rekening houdt met de aard en ernst van de bredere gezondheidsparameters om overgewicht en obesitas aan te pakken, het Edmonton Obesity Staging System ofwel de EOSS-stagering.

Logisch dat dit een multidisciplinaire samenwerking vraagt. De tijd waarin de huisarts of de diëtist de patiënt alleen op de weegschaal zet en een vermageringsdieet voorschrijft in de strijd tegen overtollige kilo’s, is dus voorbij. Sterker nog, de patiënt met zijn eigen bezorgdheden, verwachtingen en mogelijkheden is de kapitein van het eigen zorgtraject. 

Van gezond gewicht naar gezond gedrag, ook diëtisten zijn mee!

De focusverschuiving van gewicht naar gezondheid kan de voorkeur wegdragen van steeds meer diëtisten. Niet toevallig constateren ze dat 80% van de diëters terug hun oorspronkelijk gewicht bereiken en dat minstens twee derde van de patiënten binnen de twee jaar zelfs meer weegt dan voor het dieet. Vlaanderen is sportief op het vlak van jojoën.

Patiënten niet meer meten en wegen is één ding. Maar wat is een wetenschappelijk onderbouwd alternatief? Eetexpert vzw, het Vlaams kenniscentrum voor eet- en gewichtsproblemen, heeft draaiboeken ontwikkeld voor alle leden van het multidisciplinair team om obesitas conform de brede gezondheidsvisie aan te pakken. Het nieuwe draaiboek voor diëtisten kon echter nog praktijkondersteuning gebruiken wat het onderwerp werd van de bachelorproef. Vanuit de noden van de beroepsgroep zelf een toolkit met digitale, vrij verkrijgbare praktijkfiches ontwikkeld. Zo helpt een conversation map om de patiënt en zijn omgeving het pad van het lijnen te verlaten en de weg te kiezen naar duurzame gezondheid. Afhankelijk van de motivatie voor een thema zoemt de patiënt in op een specifieke tool: cijfervoorbeelden om de zin en onzin van het lijnen in te zien, een prent die uitlegt waarom gezond eten helpt om beter te slapen, een overzicht van cardio- en krachtactiviteiten om effectief te bewegen, opdrachten voor mentale rust en weerbaarheid, …, voor elk wat wils. Via prenten, oefeningen, levendige voorbeelden en eenvoudige maar rake boodschappen wil de toolkit de diëtist ondersteunen om de patiënt met overgewicht in al zijn facetten te coachen naar duurzame gezondheid, stapsgewijs, voor lichaam èn geest.  

De diëtist, van voedingsexpert naar gezondheidsexpert?

Als zwaarlijvigheid ook een psychologisch, sociaal en fysiek aspect inhoudt, kan je de vraag stellen hoe de rol van de diëtist afgelijnd wordt. Ook hiervoor werd een hulpkaart voor de diëtist ontwikkeld, gebaseerd op de EOSS-stagering. De grens tussen bevoegdheden van het multidisciplinair team is inderdaad dun maar ook flexibel en dat biedt mogelijkheden! Al naargelang de zorgnoden van de patiënt en de eigen professionaliteit kan de diëtist een ruimer aandeel van het beweegkundig en/of psychologisch luik voor haar rekening nemen. De drempel om naar de psycholoog te stappen is immers voor heel wat patiënten nog (te) hoog. Toch blijft multidisciplinaire samenwerking een noodzakelijke reflex als de zorgnood de eigen competenties te buiten gaat en een wenselijke reflex om het beste maatwerk te leveren voor de patiënt. Met of zonder weegschaal, dat laten we aan de expert ter zake.  

Bibliografie

Schriftelijke bronnen

Ajzen, I. & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood, NJ: Prentice Hall.

Ajzen, I. & Madden, T. J. (1986). Prediction of goal directed behavior: Attitudes, intentions and perceived behavioral control. Journal of Experimental Social Psychology, 22, 453-474.

Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Belgian Association for the Study of Obesity (2000). De consensus van de BASO: Een praktische gids voor de evaluatie en behandeling van overgewicht en obesitas, BASO, Leuven.

Bailer, U., Kaye, W.H. (2003). A review of neuropeptide and neuroendocrine dysregulation in anorexia and bulimia nervosa. Current Drug Targets-CNS & Neurological Disorders, 2: 53-59.

Canadian Obesity Network (2012). 5As of obesity management, Canadian Obesity Network, Canada, 2012.

Clark, J.E. (2015). Diet, exercise or diet with exercise: comparing the effectiveness of treatment options for weight-loss and changes in fitness for adults (18–65 years old) who are overfat, or obese; systematic review and meta-analysis. Journal of Diabetes and Metabolic Disorders, Vol 14, 31.

Debray, L., Vandeputte, A. (2013). Communiceren over gewicht en leefstijl. Tips ter preventie van overgewicht én eetstoornissen. Nutrinews, 4, 3-7.

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 319-338.

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2002). Overview of Self-Determination Theory: An Organismic Dialectical Perspective. Handbook of Self-Determination Research, p. 3-34, Rochester.

Declercq, D., De Keyzer, W., De Henauw, S., Decoster, CH. (2013). Organisatie van de diëtisten in de Vlaamse ziekenhuizen. The Skeleton in the Hospital Closet?, Tijdschrift voor voeding en diëtiek, jaargang 39 (2).

De Fauw, L. (2013). Optimaliseren van de samenwerking tussen de huisarts en de diëtiste voor type 2 diabetespatiënten, Masterproef Huisartsgeneeskunde, U. Gent, 45 p.

Eetexpert (2012). Vlaamse consensustekst in verband met evenwichtige voeding en beweging, ten behoeve van zorgverstrekkers, Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Brussel.

Field, A.E., Austin, S.B., Taylor, C.B., Malspeis, S., Rosner, B., Rockett, H.R., Gillman, M.W., Colditz, G.A. (2003). Relation between dieting and weight change among preadolescents and adolescents. Pediatrics, 112, 900-906.

Field, A.E., Javaras, K.M., Aneja, P., Kitos N, Camargo, C.A. Jr, Taylor, C.B., Laird, N.M. (2008). Family, peer, and media predictors of becoming eating disordered. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 162, 574–9.

Guidelines for childhood obesity prevention programs (2009). Academy for Eating Disorders.

Have Ten, M., Van Der Heide, A., Mackenbach, J., De Beaufort, I. (2013). An ethical framework for the prevention of overweight and obesity: a tool for thinking through a programme’s ethical aspects, The European Journal of Public Health, 23(2), 299-305.

Hansen, D. (2015). Beweging als onderdeel van de behandeling van obesitas. Tijdschrift voor voeding en diëtetiek, 41 (2).

Hansen, D., Hens, W., Peeters, S., Wittebrood, C., Van Ussel, S., Verleyen, D., Vissers, D., (2015). Physical therapy as treatment for childhood obesity in primary health care: clinical recommendation from AXXON (Physiotherapy Association Belgium). Physical Therapy, 1-37.

Hout van den, H., Smorenberg, A., Klemt-Kropp, M. (2014). Langetermijncomplicaties van bariatrische chirurgie: het mes snijdt aan twee kanten, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 158, A7559.

Huysmans, V. (2014). Dieetleer 1. Onuitgegeven cursus voor fase 2 Voeding- en dieetkunde, Thomas More, Life Sciences, Geel.

Jacobi, C., Hayward, C., de Zwaan, M., et al. (2004). Coming to terms with risk factors for eating disorders: Application of risk terminology and suggestions for a general taxonomy. Psychology Bulletin, 130, 19-65.

Jackson, R. (1997). Nutrition and food services for integrated health care / a handbook for leaders. Gaithersburg, Md: ASPEN Publishers.

KB. (19 februari 1997). Koninklijk besluit betreffende de beroepstitel en de kwalificatievereisten voor de uitoefening van het beroep van diëtist en houdende vaststelling van de lijst van de technische prestaties en van de lijst van handelingen waarmee de diëtist door een arts kan worden belast. België: Sociale zaken, volksgezondheid en leefmilieu, 04 juni 1997.

Killen, J.D., Taylor, C.B., Hayward, C., Haydel, K.F., Wilson, D.M., Hammer, L, et all (1996). Weight concerns influence the development of eating disorders: A 4-year prospective study. Journal of Consulting and Clinical Psychology,64, 936-940.

Kuk, J.L., Ardern, C.I., Church, T.S., Sharma, A.M., Padwal, R., Sui, X., Blair, S.N. (2011). Edmonton Obesity Staging System: association with weight history and mortality risk. Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism, Vol.36(4), p.570(7)

Kyrou, I., Chrousos, G. P., & Tsigos, C. (2006). Stress, visceral obesity, and metabolic complications. Annals of the New York Academy of Sciences, 1083, 77–110.

Lu, X. Y. (2007). The leptin hypothesis of depression: A potential link between mood disorders and obesity? Current Opinion in Pharmacology, 7(6), 648–652.

Luppino, F. S., de Wit, L. M., Bouvy, P. F., Stijnen, T., Cuijpers, P., Penninx, B. W., et al. (2010). Overweight, obesity, and depression: A systematic review and meta-analysis of longitudinal studies. Archives of General Psychiatry, 67(3), 220–229.

Mastorakos, G., & Zapanti, E. (2004). The hypothalamic-pituitary-adrenal axis in the neuroendocrine regulation of food intake and obesity: The role of corticotropin releasing hormone. Nutritional Neuroscience, 7(5–6), 271–280.

Miller, W.R. & Rollnick, S. (2009). Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg. Gedragsverandering als je maar 7 minuten hebt, Ekklesia.

Miller, W.R. & Rollnick, S. (2014). Motiverende gespreksvoering. Mensen helpen veranderen/ Derde editie, Ekklesia.

Neumark-Sztainer, D., (2009). Preventing Obesity and Eating Disorders in Adolescents: What Can Health Care Providers Do?, Journal of Adolescent Health, Vol 44, 206-213.

Pagoto, S. L., Spring, B., Cook, J. W., McChargue, D., & Schneider, K. (2006). High BMI and reduced frequency and enjoyment of pleasant events. Personality and Individual Differences, 40(7), 1421–1431.

Patton, G.C., Selzer, R., Coffey, C., Carlin, J.B., Wolfe, R. (1999). Onset of adolescent eating disorders: Population based cohort study over 3 years. BMJ, 318, 765-768.

Peterhaänsel, C., Petroff, D., Klinitzke, G., Kersting, A., Wagner, B. (2013). Risk of completed suidice after bariatric surgery: a systematic review, Obesity Review, 14(5), 369-382.

Probst, M., van Coppenolle, H., & Vandereycken, W. (1998). De lichaamsattitudevragenlijst: validering en normering. In J. Simons (Red.), Actuele Themata uit de psychomotorische therapie (pp.79 - 90), Leuven: Acco.

Prochaska, J., DiClemente, C. (1983). Stages and processes of self-change in smoking: toward an integrative model of change. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 5, 390-395.

Puhl ,R.M., Heuer, C.A. (2009). The stigma of obesity: A review and update, Obesity, 17 (5), 941-964.

Sharma, A. & Kushner, R. (2009). Review: A proposed clinical staging system for obesity, International Journal of Obesity, 33, pp. 289-295.

Simmons, M. L., & Vaughan, L. A. (1999). Patient nutrition acuity as a predictor of the time required to perform medical nutrition therapy. Journal of the American Dietetic Association, 99(11), 1367-1372.

Spikmans F. e.a. (2008). Motivational Interviewing voor diëtisten, Informatorium voor Voeding en Diëtetiek, Bohn Stafleu van Loghum, Houten.

Stice, E., Presnell, K., Spangler, D. (2002). Risk factors for binge eating onset in adolescent girls: A 2-year prospective investigation. Health Psychology,21, 131-138.

The National Eating Disorders Collaboration (2010). Eating Disorders: The way forward. A  strategic communication framework. Commonwealth Department of Health and Ageing.

Thoresen, L., Rothenberg, E., Beck, A. M., & Irtun, O. (2008). Doctors and nurses on wards with  greater access to clinical dietitians have better focus on clinical nutrition. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 21(3), 239-247.

Tindle, H., Omalu, B., Courcoulas, A.,  Marcus, M. , Hammers, J., Kuller, L. (2010). Risk of suicide after long-term follow-up from bariatric surgery, American Journal of Medicine, 123 (11), 1036-1042.

Tsigos, C., & Chrousos, G. P. (2002). Hypothalamic-pituitary-adrenal axis, neuroendocrine factors and stress. Journal of Psychosomatic Research, 53(4), 865–871.

Unger, RH (2002). Lipotoxic disease. Annual Review Medicine; 53: 319–336.

Haslam DW, James WPT (2005). Obesity. Lancet; 366: 1197–1209.

Vandereycken, W. (1992). Validity and reliability of the Anorectic Behavior Observation Scale for parents. Acta Psychiatrica Scandinavica (85), 163-166.

Vandereycken, W. (1993). The Eating Disorder Evaluation Scale (EDES). Eating Disorders: The Journal of Treatment & Prevention (2), p. 115 – 122.

Vandereycken, W. & Noordenbos, G. (2002). Handboek eetstoornissen, Utrecht: De Tijdstroom Uitgeverij.

Van Strien, T. (2014). Nederlandse vragenlijst voor eetgedrag. Handleiding en verantwoording, Amsterdam, Boom test uitgevers.

Internetbronnen

BAPEN (2007). Organisation of food and nutritional support in hospitals.  http://www.bapen.org.uk, laatst geraadpleegd op 28/08/2011.

Govers, E. (2012). Richtlijn 9: Overgewicht en obesitas, http://www.dieetbehandelingsrichtlijnen.nl/richtlijnen/09HK_overgewicht…, geraadpleegd op 4/11/2015.

Eetexpert (2015). Aanpak van overgewicht en obesitas bij volwassenen. Draaiboek voor diëtisten. Brussel: Vlaamse Gemeenschap, Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (verkrijgbaar via Eetexpert.be vzw).

Northern Health (2012). Position on health, weight and obesity. An integrated population health approach, Canada, https://northernhealth.ca/Portals/0/About/PositionPapers/documents/Heal…, geraadpleegd op 1/11/2015.

World Health Organization, About WHO, http://www.who.int/about/en/, geraadpleegd op 13/11/2015.

World Health Organization, Media Centre, Obesity and overweight, Fact shet N° 311, Updated January 2015, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/, geraadpleegd op 13/11/2015.

Universiteit of Hogeschool
Voeding- en dieetleer
Publicatiejaar
2016
Promotor(en)
An Vandeputte (directrice Eetexpert vzw)
Kernwoorden
Share this on: