De representatie van witte vrouwen in Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur over Congo

Jolien Dekoninck
Persbericht

Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur over Congo: (anti)stereotype?

Volgens de gemiddelde Belg zijn seksisme en racisme niet meer van deze tijd. Beide –ismen kunnen echter opgevat worden als complexe en gelaagde machtsstructuren die zowel heden als verleden kleuren en het denk- en handelingspatroon van de mens beïnvloeden. Één van de wegen waarlangs deze beïnvloeding gebeurt, is via de literatuur. Vooral kinder- en jeugdliteratuur wordt aangegrepen om “de toekomstige generatie” een specifiek wereld- en mensbeeld mee te geven, daar dit medium tegelijk ontspanning en educatie biedt. De stempel van het verleden drukt zich vaak onbewust, hoewel clichés volgens marktonderzoek toch nog steeds het best verkopen.

Literatuurwetenschappers met interesse in genderstudies wezen er reeds op dat vrouwen de grote afwezigen zijn als hoofdpersonages in populaire media. De weinige vrouwelijke nevenpersonages nemen traditioneel aan vrouwen toegeschreven taken op zich als “de was en de plas” en de zorg voor de kinderen. Postkoloniale literatuurstudies wezen op hun beurt uit dat personages van kleur de witte literatuur zelden halen, hetzij in een negatief daglicht of in de context van slavernij, meestal geportretteerd als naamloze zwarte massa. De combinatie van beide onderzoeksmethoden, bracht een grotere complexiteit aan het licht. Zowel de aan- als afwezigheid van witte vrouwelijke personages in het Congo van vroeger en nu brengen de ambigue relatie tussen België en Congo ten tijde van kolonisatie, dekolonisatie en postkolonisatie aan het licht. Witte vrouwelijke personages in Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur over Congo treden vanuit verschillende posities in dialoog met de (overige) personages in de verhalen en met de jonge lezers, waarvoor de onderzochte boeken bedoeld zijn.

“Congo: witte vrouwen niet welkom”

Kinder- en jeugdboeken met een eerste uitgave voor het jaar 1960 bevatten amper tot geen vrouwelijke personages. Ze weerspiegelen de strikte scheiding tussen de publieke en private sfeer, die gebaseerd is op het ideaal van een patriarchaal en burgerlijk kerngezin. Deze literatuur schetst een sociale piramide waarin de witte, mannelijke kolonisator wordt verheerlijkt. Hun echtgenotes wachten de mannen in België op en zorgen zo voor een blijvende band met hun “moederland” en “het witte ras”. Het moederen van deze witte vrouwen wordt benadrukt om het vaderlijke van de witte man te ondersteunen. Dit vaderen speelt zich niet af in de als vrouwelijk bestempelde private sfeer of in België, maar wordt ingevuld als de “white man’s burden”: de plicht om verdierlijkte en geïnfantiliseerde zwarte mannen en zwarte vrouwen te “beschaven”. Opvallend is dat “achterlijkheid”, “irrationaliteit”, “dierlijkheid” en “kindsheid” zowel aan zwarte personages worden toegeschreven als aan witte vrouwen wanneer ze in interactie treden met een witte man. Witte vrouwen lijken deze kenmerken echter te overstijgen in interactie met zwarte personages, om het idee van raciale superioriteit niet te ondermijnen.

Een breuk met het verleden?

Kinder- en jeugdboeken gepubliceerd na 1960 pretenderen historische verhalen te vertellen die de koloniale periode zo realistisch mogelijk verbeelden. Deze literatuur brengt een grotere diversiteit aan onder haar personages en situeert een toenemend aantal witte vrouwen in Congo. Net als aan hun mannen, worden witte vrouwen een “beschavingsmissie” toegeschreven: zij dienen zwarte vrouwen te onderrichten in het moederschap. De onderwijzende taak van de witte vrouw plaatst haar in een moeder-kind en meester-leerling relatie met de zwarte bevolking. Wanneer de leeftijd-as seksisme en racisme kruist, fungeren witte vrouwen als metafoor: Congo wordt als een kind aan “het Belgische moederland” gebonden.

In recentere literatuur komt de nadruk ook meer te liggen op het witte vrouwelijke lichaam, door een openlijk(er) aansnijden van het onderwerp seksualiteit. Het witte vrouwelijke lichaam dient door witte mannen beschermd te worden, want tijdens de dekolonisatie zouden zwarte mannen zich uit wraak voor de Belgische inmenging durven vergrijpen aan hun echtgenotes. De dubbele standaard, die vrouwelijke seksualiteit zowel idealiseert in de vruchtbaarheid van het moederschap als verwerpt in haar vooronderstelde dierlijkheid en passiviteit, treedt op het voorplan. Literatuur die de Congolese onafhankelijkheid behandelt, schuift de schuld voor de dekolonisatie af op de aanwezigheid van witte vrouwen aldaar. Door hun gemeenschappelijke negatieve karakteristieken kunnen witte vrouwen het te goed vinden met de zwarte bevolking, waardoor elke machtsrelatie verdwijnt. Andere literatuur beschuldigt witte vrouwen in Congo dan weer van arrogantie en machtsmisbruik:  ze jagen de Congolezen tegen zich in het harnas en lokken zo opstand uit tegen de witte aanwezigheid.

Kijken door een andere bril

Door met een sterke lens naar Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur over Congo te kijken komt echter niet alleen het hierboven geschetste, vrij negatief gestereotypeerde, beeld naar boven. De complexiteit van deze literatuur schuilt erin dat ze ook helemaal anders kan worden geïnterpreteerd. Het gebrek aan witte vrouwelijke personages in Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur over Congo gepubliceerd voor 1960 kan immers als metafoor worden gelezen. Witte vrouwen blijven immers niet alleen in België, ze personifiëren ook het “Belgische moederland”. De boodschap luidt dan: witte vrouwen blijf aan de Vlaamse haard, België treed niet buiten uw grenzen.

Wanneer witte vrouwen in literatuur gepubliceerd na 1960 optreden als hoofdpersonages, gaat het vaak om tienerdochters die hun ouders “naar de kolonie volgen”. Als opstandige puber die stilaan volwassen wordt, fungeert de jonge witte vrouw als metafoor voor het dekoloniserende Congo. Literatuur gepubliceerd na de Congolese onafhankelijkheid, maar handelend over de koloniale periode, gebruikt witte vrouwelijke personages als moreel kompas, als geweten van het heden dat de fouten uit het verleden veroordeelt. Door antikoloniale kritieken in de mond van deze vrouwen te leggen, worden de zwarte personages in de verhalen echter opnieuw naar het achterplan geschoven en blijven de witte vrouwen als hun meerdere geschetst. Bovendien gedragen deze personages zich vaak typisch vrouwelijk in Belgische context – de meeste verhalen markeren een reis van België naar Congo en terug – terwijl ze in Congo mannelijke kwaliteiten krijgen toegeschreven. Hoewel hun mannelijkheid in vergelijking met de “verwijfde” zwarte personages als iets positiefs wordt geschetst, wordt mannelijkheid bij witte vrouwen afgekeurd in relatie tot witte mannen en vrouwelijkheid blijvend geassocieerd met “anders-zijn”.

Bibliografie

“10 Quick Ways to Analyze Children’s Books For Racism and Sexism”. Council on Interracial Books for Children, California State Department for Education, 1998, s.p. AHMED, Sara. “A phenomenology of whiteness”. Feminist Theory 8 (2007): 149–68. “Algemene beschouwingen over Belgisch Congo en over Ruanda-Urundi”. S.l.: Voorlichtings- en documentatiecentrum van Belgisch Congo en van Ruanda-Urundi, 1955. 11699. Universiteitsbibliotheek Gent, s.p. ANDERSON, Benedict. Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism. Londen: Verso, 2006, XV + 240p. ARNAUT, Karel, Sarah BRACKE, en Bambi CEUPPENS. Een leeuw in een kooi: de grenzen van het multiculturele Vlaanderen. Antwerpen: Meulenhoff/Manteau, 2009, 231p. ASHCROFT, Bill, Gareth GRIFFITHS, en Helen TIFFIN. The empire writes back: theory and practice in postcolonial literatures. Londen/New York: Routledge, 2005, x + 283p. BACK, Les, en John SOLOMOS. Theories of Race and Racism. A Reader. 2de ed. Routledge Student Readers. Londen/New York: Routledge, Taylor & Francis Group, 2009, 714p. BAERT, Katrien. De kleuren zijn weg:een verhaal over Congo. Hasselt: Clavis, 2010, 147p. BEKERS, Elisabeth. “Introduction (1)”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Postcolonial Literature in English, Etterbeek, 29 september 2016. ———. “Introduction (2)”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Postcolonial Literature in English, Etterbeek, 6 oktober 2016. BERESFORD, Bruce. Roots: Official Trailer | Premieres Memorial Day 2016 | History. Roots. St. Francisville, Louisiana (VSA): History Channel, 2016. Geraadpleegd op 27 mei 2016 via https://www.youtube.com. BERGH, Inge, en Inge MISSCHAERT. De grote reis van kleine schildpad. Wielsbeke: De Eenhoorn, 2012, 32p. BLACKBURN, Kim. “Genderstereotiep en sekse rolbevestigend beeld- en tekstmateriaal in kinderboeken. Een literatuuronderzoek en inhoudsanalyse”. Bachelorproef, Universiteit van Amsterdam, Faculteit Pedagogische Wetenschappen, 2011, 74p. BLOMMAERT, Jan. Discourse. A critical introduction. Cambridge: Cambridge University Press, 2005, XIII + 299p. BOGERS, Koen, en Patrick WYMEERSCH. De Kongo in de Vlaamse fiktie- en reisverhalen. Brussel: CEDAFASDOC, 1987, 167p. 88 BONILLA-SILVA, Eduardo. Racism without Racists: Color-Blind Racism and the Persistence of Racial Inequality in Amercia. Plymouth: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2014, 318p. BOONE, Marc. Historici en hun métier. Een inleiding tot de historische kritiek. Gent: Academia Press, 2011, 377p. BORDE, Constance, en Sheila MALOVANY-CHEVALIER, red. Extracts from The Second Sexe. Vintage Classics. Londen: Vintage Books, 2015, 144p. BRADFORD, Clare, en Kerry MALLAN. Contemporary Children’s Literature and Film. Engaging with Theory. New York: Palgrave MacMillan, 2011, 187p. BRAECKMAN, Johan, en Etienne VERMEERSCH. De rivier van Herakleitos. Een eigenzinnige visie op de wijsbegeerte. Antwerpen: Houtekiet, 2008, 440p. BRAIDOTTI, Rosi, en Gabriele GRIFFIN. “Whiteness and European Situatedness”. In Thinking Differently, A reader in European Women’s Studies, 221–36. Londen: Zed books, 2002. BUISSERET, A. La femme au Congo: conseils aux partantes. S.l.: Union des femmes du Congo Belge et du Ruanda-Urundi, 1956, 128p. BURTON, Antoinette. “The Feminist Quest for Identity: British Imperial Suffragism and ‘Global Sisterhood’ 1900-1915”. Journal of Women’s History 3, nr. 2 (1991): 46–81. CALLINICOS, Alex. Imperialism and Global Political Economy. Londen: Polity, 2009, 288p. CARLIER, Julie. “Feminisme na de Eerste Wereldoorlog tot ‘women’s liberation’ (ca. 1960-1980)”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Feminisme en Diversiteit in Transnationaal Historisch Perspectief, Gent, 9 oktober 2015. ———. “Het vrouwenvraagstuk en de beweging voor vrouwenrechten (19de eeuw - WOI)”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Feminisme en Diversiteit in Transnationaal Historisch Perspectief, Gent, 2 oktober 2015. ———. “Introductie”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Feminisme en Diversiteit in Transnationaal Historisch Perspectief, Gent, 25 september 2015. CARR, Paul, en Darren LUND. Revisiting The Great White North? Reframing Whiteness, Privilege, and Identity in Education. Springer eBooks, 2015, XXXIV + 306p. Beschikbaar via http://link.springer.com/book/10.1007%2F978-94-6209-869-5. CEUPPENS, Bambi. Congo made in Flanders? Koloniale Vlaamse visies op Blank en Zwart in Belgisch Congo. Gent: Academia Press, 2003, LXXII + 856p. ———. Onze Congo? Congolezen over de kolonisatie. Leuven: Davidsfonds, 2003, 112p. 89 CHRISTIAN, June, en Rebecca ROGERS. “What could I say? A critical discourse analysis of the construction of race in children’s literature”. Race Ethnicity and Education 10, nr. 1 (2007): 21–46. CLAUS, Filip, Kathleen GHEQUIERE, en Sibo KANOBANA. De bastaards van onze kolonie Verzwegen verhalen van Belgische metissen. Roeselare: Roularta Books, 2010, 251p. COENE, Gily. “Differentiefeminisme, poststructuralisme en queertheorie”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Overzicht van het Feministisch Denken, Brussel, 1 december 2015. ———. “Has feminism changed science? Feministische epistemologie, standpuntdenken, en diversiteit”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Overzicht van het Feministisch Denken, Brussel, 10 december 2015. ———. “Naar de tweede golf: het persoonlijke wordt politiek”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Overzicht van het Feministisch Denken, Brussel, 21 oktober 2015. ———. “Vrijheid, gelijkheid en verschil: liberaal feminisme, gelijkheids- en verschildenken”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Overzicht van het Feministisch Denken, Brussel, 29 september 2015. CONNELL, Raewyn, en James MESSERSCHMIDT. “Hegemonic Masculinity: Rethinking the Concept”. Gender Society 19 (2005): 829–59. CORBEY, Raymond. Wildheid en Beschaving. De Europese verbeelding van Afrika. Baarn: Ambo, 1989, 182p. COUDENYS, Anna. “Interview met Anna Coudenys over Yaka Mama”. Anna Coudenys, grensauteur. Geraadpleegd op 22 november 2016 via https://annacoudenys.wordpress.com. ———. Yaka Mama. Davidsfonds/Infodok, 2002, 223p. CUSTERS, M., en H. MONNENS. Rik, de koloniale held. Lier: Jozef Van in en co, 1949, 218p. DAEMS, Wim. Het Koopkind. Leuven: Davidsfonds, 1988, 158p. DE BEL, Marc, en Steven D’HONDT. Het plan van professor Snootman. De zusjes Kriegel. Sint-Niklaas: Abimo, 2013, 160p. DE GRAEVE, Katrien. “Theorising Identities in Early Childhood”. In Theorising Early Childhood Research, Vol. 2. Sage Handbook of Early Childhood Research. Londen: Sage Press, 2016, s.p. “De kleuren zijn weg, door Katrien Baert”. Congo 1960, zijn verleden en evolutie. Geraadpleegd op 22 november 2016 via http://www.congo-1960.be. DE METS, Dominique. Ik was jong en leefde in Congo: Belgische vrouwen in onze kolonie. Leuven: Van Halewyck, 2015, 194p. DE WITTE, Sebastian. “Recensie: De grote reis van kleine schildpad”. Lees-Wijzer. Geraadpleegd op 22 november 2016 via http://www.lees-wijzer.be. 90 DEGELE, Nina, en Gabriele WINKER. “Intersectionality as multi-level analysis: Dealing with social inequality”. European Journal of Women’s Studies 18, nr. 1 (2011): 51–66. DENECKERE, Gita, Tom DE PAEPE, en Bruno DE WEVER. Een geschiedenis van België. Gent: Academia Press, 2012, 240p. DERKINDERE, M. Belgisch Kongo in het bereik van onze jeugd. Brussel: Ministerie van landsverdediging. Dienst voor opvoeding bij het leger, 1949, 47p. DIRLIK, Arif. “Is There History after Eurocentrism? Globalism, Postcolonialism and the Disavowal of History”. Cultural Critique 42 (1999): 1–34. DRAULANS, Veerle. “Mesoperspectief: Organisatieveranderingen en -structuren”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Gender en Diversiteit in Wetenschap en Maatschappij, Leuven, 10 maart 2016. ENGELS, Friedrich. “The Origin of the Family, Private Property, and the State”. In The Essential Feminist Reader, 104–11. New York: The Modern Library, 2007. ENTMAN, Robert. “Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm”. Journal of Communication 43 (1993): 51–58. ESSED, Philomena, en Sandra TRIENEKENS. “Who wants to feel white? Race, Dutch culture and contested identities”. Ethnic and Racial Studies 31 (2008): 52–72. EVANS, Jessica, Stuart HALL, en Sean NIXON. Representation. Los Angeles: SAGE Publications Ltd, 2013, 410p. EYNIKEL, Hilde. Onze Kongo: portret van een koloniale samenleving. Leuven: Davidsfonds, 1997, 173p. FAIRCHILD, Emily, Liz GRAUERHOLZ, en Janice MCCABE. “Gender in Twentieth-Century Children’s Books: Patterns of Disparity in Titles and Central Characters.” Gender and Society 25, nr. 2 (2011): 197– 226. FAIRCLOUGH, Norman. Analysing discourse. Textual analysis for social research. Londen: Routledge, 2003, VI + 270p. FANON, Frantz. Black skin, White masks. Londen: Pluto Press, 1986, 186p. FEDERICI, Silvia. Caliban and the Witch. Women, the Body and Primitive Accumulation. Brooklyn, New York: Autonomedia, 2004, 288p. FRANCIS, Becky, Christine SKELTON, en Lisa SMULYAN. “Chapter 5: Gender and Methodology. Introduction: The Need for Assertive Methodologies”. In The Sage Handbook of Gender and Education. Gender and Methodology. Londen: SAGE Publications Ltd, 2006, 562p. FRANKENBERG, Ruth. White Women, Race Matters: The Social Construction of Whiteness. Minnesota: University of Minnesota Press, 1993, 304p. 91 FREDRICKSON, George. Racism: a short history. Princeton: Princeton university press, 2002, 207p. FUGLESTAD, Finn. “The Trevor-Roper Trap or the Imperialism of History. An Essay”. African Studies Association 19 (1992): 309–26. GARVEY, James, en Jeremy STANGROOM. The Story of Philosophy. A History of Western Thought. Londen: Quercus, 2012, 424p. GHONEM-WOETS, Karen, en Piet MOOREN, red. De smalle marge van de multiculturele samenleving. De multiculturele leescultuur in onderwijs en bibliotheek, boekproductie en beleid. Den Haag: Biblion, 2001, 273p. HADDOCK, Shelley A., Lori K. LUND, en Litsa Renee TANNER. “Images of Gender, Race, Age, and Sexual Orientation in Disney Feature-Length Animated Films”. Journal of Feminist Family Therapy 15, nr. 4 (2008): 19–44. HARDING, Sarah. “Rehtinking Standpoint Epistemology: What is ‘Strong Objectivity’”. In Feminism and Science, 235–48. Oxford: Oxford University Press, 1996. HOORENS, Vera. Als er geen naam op staat dan gaat het over jongens. Genderstereotypes in Vlaamse kinderboeken. Leuven: KULeuven, 2006, 34p. HUNT, Nancy Rose. Gendered colonialisms in African history. Oxford: Blackwell, 1997, X + 138p. JONES, Rachel, Baily. “Chapter 2: Development of Feminist Postcolonial Theory”. In Postcolonial Representations of Women, 23–38. Springer Netherlands, 2011. Beschikbaar via http://www.springer.com. ———. “Chapter 6: The Gendered Subject/Object in Popular Culture”. In Postcolonial Representations of Women, 117–33. Springer Netherlands, 2011. Beschikbaar via http://www.springer.com. “Katrien Baert over botsing der beschavingen”. Knack, 10 november 2010. Geraadpleegd op 22 november 2016 via http://www.knack.be. KRABEL, Jens. “Questions on picture books – checklist for analysing gender images in picture books”. S.l.: Leonardo da Vinci - Education and Culture-EU, 2008, s.p. KUSTERMANS, Paul. Ik ben de jachtluipaard. Averbode: Averbode, 1999, 165p. “La femme blanche au Congo”. Misch en Thron, 1910. 47.1.11 nr. 1 à 13. Universiteitsbibliotheek Antwerpen, s.p. LAURO, Amandine. Coloniaux, ménagères et prostituées au Congo belge (1885-1930). Loverval: Labor, 2005, 263p. LESAGE, Dries. Geschiedenis van de Wereldpolitiek (1815-Heden). Gent: Academia Press, 2014, 230p. 92 LETHERBY, Gayle, en Jennifer MARCHBANK. Introduction to Gender. Social Science Perspectives. New York: Routledge, 2014, 384p. LONGMAN, Chia. “Theories and Methodology: Intersectionality”. Gepresenteerd bij Hoorcollege Gender and Intersectionality, Brussel, 22 oktober 2015. LORENZ, Chris. De constructie van het verleden. Een inleiding in de theorie van de geschiedenis. Amsterdam: Boom, 2008, 400p. LUTZ, Helma. “Intersectionality’s (brilliant) career”. Working Paper Series “Gender, Diversity and Migration” 1 (2014): 1–19. LUTZ, Helma, en Gloria WEKKER. “Een hoogvlakte met koude winden. De geschiedenis van het gender- en etniciteitsdenken in Nederland”. In Caleidoscopische visies, 25–49. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen, 2001. MACCANN, Donnarae, en Maddy Amadu YULISA. Neo-Imperialism in Children’s Literature About Africa: A Study of Contemporary Fiction. New York: Routledge, 2008, 175p. MARTIN, Bob. Slurfie de trompetter. De Uiltjes. Oostmalle: De Sikkel, 1991, 32p. MCCLINTOCK, Anne. Imperial leather: race, gender and sexuality in the colonial context. New York: Routledge, 1995, XI + 449p. MCGILLIS, Roderick. “Postcolonialism, Children, and their Literature”. ARIEL: A Review of International English Literature 28, nr. 1 (1997): 7–20. MCINTOSH, Peggy. White Privilege and Male Privilege: A Personal Account of Coming to See Correspondences Through Work in Women’s Studies. Wellesley: Wellesley College. Center for Research on Women, 1988, 20p. ———. “White Privilege and Male Privilege. A Personal Account of Coming to See Correspondences through Work in Women’s Studies”. In Reconstructing Gender: A Multicultural Anthology. Universiteit van Michigan: McGraw-Hill Education, 2008, 701p. MCKIBBIN, Molly. “The Current State of Multiracial Discourse”. Journal of Critical Mixed Race Studies 1, nr. 1 (2014): 183–202. MCLACHLAN, Anneli. Zenith Student Book (Zenith 16-19). Oxford: Heinemann Educational Publishers, 2000, 280p. MOHANTY, Chandra Talpade. “Under Western Eyes: Feminist Scholarship and Colonial Discourses”. Boundary 2 12 (1984): 333–58. NARAYAN, Uma. “Colonialism and Its Others: Considerations on Rights and Care Discourses”. Hypathia 10, nr. 2 (1995): 133–40. 93 ———. Dislocating Cultures: Identities, Traditions, and Third World Feminism. New York: Routledge, 1997, 240p. NOREN, Daniel. “Review van Representing Africa in Children’s Literature: Old and New Ways of Seeing”. The Lion and the Unicorn 33, nr. 2 (2009): 253–57. PAGE, Melvin. Colonialism: An International, Social, Cultural and Political Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO Ltd, 2003, 1208p. “Pages Toolkit”. Gender in Kinderboeken. Geraadpleegd op 9 mei 2016 via http://www.rosadoc.be/kinderboeken. PIETERSE NEDERVEEN, Jan. Wit over zwart: beelden van Afrika en zwarten in de westerse populaire cultuur. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen, 1990, 257p. “Praktische gids ten behoeve van de candidaat-kolonisten die wensen zich in Belgisch Kongo te vestigen”. Liberator, 1951. 210 S. 4. Universiteitsbibliotheek Gent, s.p. Programmaboekje Der fliegende Höllander. Gent: Opera Vlaanderen, 2016, 144p. RANGER, Terence, en Richard WERBNER. Postcolonial identities in Africa. Londen: Zed books, 1996, 304p. RAUCH, Leo, en David SHERMAN. Hegel’s Phenomenology of Self-Consciousness: Text and Commentary. Suny Series, Hegelian Studies. New York: State University of New York Press, 1999, 244p. RAYMAEKERS, Jan. Congo: de schoonste tijd van mijn leven: getuigenissen van oud-kolonialen in woord en beeld. Antwerpen: Van Halewyck, 2009, 199p. RICH, Adrienne. “Notes toward a Politics of Location (1984)”. In Blood, Bread and Poetry. Selected Prose 1979-1985, 210–31. New York/Londen: W. W. Norton & Company, 1994. RODGERS, Cathérine. Le Deuxième Sexe de Simone Beauvoir. Un Héritage Admiré et Contesté. Parijs: L’Harmattan Inc., 1998, 320p. “Roots”. International Movie Database. Geraadpleegd op 27 mei 2016 via http://www.imdb.com. RÜSEN, Jörn. “How to overcome ethnocentrism: Approaches to a culture of recognition, by history in the twenty-first century”. History and Theory 43 (2004): 118–29. SAID, Edward. L’orientalisme. L’Orient créé par l’Occident. S.l.: Editions du Seuil, 2005, 592p. SINHA, Mrinalini. Gender and Nation. Women’s and gender history in global perspective. Washington: American Historical Association, 2006, viii + 40p. SOOKE, Alastair. “The long shadows”. Treasures of Ancient Greece. Canvas, 16 oktober 2016. 94 THAPAR-BJORKERT, Suruchi. “Gender, Nations, and Nationalisms”. In The Oxford Handbook of Gender and Politics. Oxford: Oxford University Press, 2014, 18p. VANACKER, Hans. Achter de heuvels. Wielsbeke: De Eenhoorn, 2015, 111p. ———. “Achter de heuvels”. Jeugdauteur Hans Vanacker. Geraadpleegd op 22 november 2016 via http://www.hansvanacker.be. VAN DEN HOVEN, Peter. Jeugdliteratuur bestaat niet. Of de voort-durende strijd om het kinderboek. Tielt/Leidschendam: Lannoo/Biblion, 2011, 407p. VAN LINTHOUT, Ine. “Framing”. Gepresenteerd bij Gastcollege Historische Kritiek van Woord en Beeld in de Massamedia, Gent, 4 maart 2015. VAN REYBROUCK, David. Congo: een geschiedenis. Amsterdam: De Bezige Bij, 2010, 680p. VANDERSTRAETEN, Cécile. Sinaasappel met pili-pili. Leuven: Davidsfonds/Infodok, 1994, 123p. VANGROENWEGHE, Daniël. Rood rubber: Leopold II en zijn Kongo. Leuven: Van Halewyck, 1985, 320p. VANHEE, Bob, en Julien VAN REMOORTERE. Onze dagen in Congo : verhalen van oud-kolonialen. Tielt: Lannoo, 2009, 239p. VANLOO, Riet. En Yanda bleef zingen. Leuven: Davidsfonds, 1999, 126p. VANNESTE, Klaartje. De blinde vlek: een weergave van het beeld van de Belgische ex-kolonialen ten opzichte van Afrika. Masterproef, Universiteit Gent, Vakgroep Afrikaanse Talen en Culturen, 2002, 153p. VERLINDEN, Peter. Weg uit Congo: het drama van de kolonialen. Leuven: Davidsfonds, 2002, 232p. VERMEULEN, Lo. Een spoorweg door het oerwoud. Historische Verhalen 8. Antwerpen: De Sikkel, 1959, 32p. ———. Matamatam. De strijd tegen de slavenhandel. Historische Verhalen 4. Antwerpen: De Sikkel, 1953, 32p. ———. Stanley en Livingstone. Vol. 2. Historische Verhalen 3. Antwerpen: De Sikkel, 1954, 32p. VERPLANCKE, Marnix. “Recensie: Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Fenomenologie van de geest, Boom, 2013, 495 p.” Liberales. Geraadpleegd op 3 november 2016 via http://www.liberales.be. VERSCHAFFEL, Tom. “Leren sterven voor het vaderland”. Low Countries Historical Review 113 (1998): 145–76. Vertigo. Antwerpen: Marc Boonen, juni 2016, s.p. WESSELING, Elisabeth. “In loco parentis: The adoption plot in Dutch-language colonial children’s books”. Tyskrif vir Letterkunde 46, nr. 1 (2009): 139–50. 95 WEST, Candace, en Don ZIMMERMAN. “Doing Gender”. Gender and Society 1, nr. 2 (1987): 125–51. WILLIAMS, Patricia. Seeing a Color-Blind Future: The Paradox of Race. New York: The Noonday Press, 1997, 74p.

Universiteit of Hogeschool
Master in Gender en Diversiteit
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Dr. Katrien De Graeve
Kernwoorden
https://twitter.com/JolienDekoninck
Share this on: