Een zorgeloze oude dag? Een kwantitatief onderzoek naar de zorguitgaven van kwetsbare, thuiswonende ouderen

Britt Mondelaers Bram Fret
Persbericht

Een zorgeloze oude dag?

(Zie bijlage)

 Een zorgeloze oude dag?

1. Steekproefbeschrijving: wie heeft er deelgenomen aan het onderzoek
Dit onderzoek heeft niet de ambitie om representatief te zijn voor de financiële draagkracht van de ouderen in Vlaanderen en Brussel. De focus lag expliciet bij kwetsbare ouderen, nl ouderen die zorgbehoevend zijn, te kampen hebben met gezondheidsproblemen en/of sociaal-economisch kwetsbaar zijn.
Zo heeft 81,5% van de deelnemers minstens 1 chronische aandoening en is 32,7% van deelnemers de afgelopen 6 maanden opgenomen geweest in het ziekenhuis. Hun uitgavenpatroon ligt dan ook hoger dan de doorsnee-60-plusser, door de extra zorgkosten en hun verzorgingsmateriaal.
Ook op vlak van socio-demografische kenmerken zien we duidelijk dat een kwetsbare groep is bereikt: 48,3% deelnemers waren ouder dan 80 jaar. 11,6% ouderen hebben een migratie-achtergrond. Daarnaast is 50% van de respondenten gescheiden of weduw(naar), de twee kwetsbaarste groepen op vlak van burgerlijke staat.
In Brussel werden meer alleenstaanden en ouderen met een migratie-achtergrond bereikt. De studenten verzamelden iets meer data bij 80-plussers, en DKV bereikte relatief gezien meer mannen.

2. Inkomsten : Grote diversiteit onder ouderen
Bedoeling was om inzicht te geven in het inkomstenpatroon van ouderen met zorgnoden. Inkomsten werden breder opgevat dan louter het pensioen. Ook gingen we bewust alle inkomsten van het hele huishouden meetellen. Bijvoorbeeld ook als er nog kinderen thuis woonden werden hun inkomsten meegenomen. Ook de terugbetalingen van het ziekenfonds werden mee opgenomen als ‘inkomsten’. Immers doktersbezoeken bv. werden volledig opgenomen als ‘volle’ uitgaven.
Het mediaan-inkomen bedroeg 1461,1 euro. De helft van de deelnemende ouderen had minder dan 1461 euro inkomsten (met een minimum van 130 euro; een oudere met enkel een tegemoetkoming van de Vlaamse Zorgverzekering). De helft van de deelnemende ouderen had inkomsten hoger dan 1461 euro (met een maximum van 7900 euro; een huishouden met veel huurinkomsten).

3. Uitgaven: thuis wonen met zorgnoden kost geld
De studie bracht volgende huishoudelijke uitgaven in kaart:
 Woonkosten: huur woning, verblijf in voorziening van één van de gezinsleden, nutsvoorzieningen, …
 Leefkosten: winkelrekening, telefoon, TV, Internet, eigen vervoer, kapper, …
 Vrijetijdskosten: restaurant, café, uitstapjes, activiteiten lokaal dienstencentrum, …
 Medisch materiaal: geneesmiddelen, injectiespuiten, incontinentiemateriaal, …
 Professionele medische hulp: huisarts, thuisverpleging, kinesitherapeut, …
 Professionele (thuis)zorg: gezinszorg, poetshulp, warme maaltijden aan huis, …
 Informele hulp: uitgaven aan mantelzorgers zoals partner, kinderen, kleinkinderen, …
Tabel 2. Overzicht huishoudelijke uitgaven per maand
Algemeen wordt er gesteld dat woonzorgcentra zeer duur zijn voor ouderen. Toch blijkt uit de studie dat thuis blijven wonen wanneer mensen zorgbehoeftig zijn, en dus hun zorg “inkopen”, al snel een dure zaak wordt voor de oudere. De inkomsten van ouderen zijn zeer laag en de uitgaven zijn daarentegen weer (zeer) hoog, wat maakt dat er aan het einde van de maand niet veel overblijft.
4. Zorguitgaven zijn meer dan enkel de medische kosten
De kosten van professionele (thuis)zorg mogen bij een berekening van zorguitgaven zeker niet vergeten worden. Deze nemen immers een grote(re) hap uit het budget van de ouderen in. Zo zijn de welzijnshulpkosten (11%), na de woonkosten (36%) en leefkosten (32%), de grootste uitgavenpost van de oudere. De persoonlijke bijdragen van de oudere kunnen net daar zeer hoog oplopen. Kosten voor professionele (thuis)zorg zijn niet opgenomen in de ziekteverzekering en komen bijgevolg niet terug aan de inkomstenzijde.

Figuur 1. Overzicht van uitgaven per maand.
Daarnaast heeft ook de mantelzorger kosten. Die zijn niet rechtstreeks bevraagd bij de mantelzorger, maar er werd gevraagd aan de oudere een inschatting te geven. De meeste mantelzorgers hebben extra vervoerskosten (mediaan 40 euro per maand), kosten voor het wassen van kledij en beddengoed van de oudere (mediaan 40 euro per maand), schakelen zelf professionele hulp in het huishouden (mediaan 144 euro per maand) of gaan ook minder werken (mediaan 225 euro per maand).

5. Ouderen willen meer uitgeven aan basisgoederen, maar zijn financieel beperkt
Uit de bevraging blijkt dat ouderen graag meer zouden uitgeven, maar hierin beperkt worden door hun financiële situatie. Het gaat dan absoluut niet enkel over ‘luxegoederen’ maar veelal over basisgoederen:
 40% van de respondenten zou graag meer geld besteden aan vrijetijdsactiviteiten zoals het maken van uitstapjes, cafébezoekjes…
 25% van de respondenten wil graag meer geld om informele hulp te vergoeden.
 20% van de respondenten geeft aan dat ze graag meer geld willen uitgeven aan boodschappen.

6. 35% oudere deelnemers komen niet rond op het einde van de maand
35% van de oudere deelnemers hebben aan het eind van de maand een negatief saldo, en komt dus niet rond met zijn inkomsten om zijn uitgaven te betalen. Financiële tegemoetkomingen blijken vaak noodzakelijk als aanvulling op de reguliere inkomsten om te kunnen rondkomen.

7. Risicoprofielen
Vrouwen hebben het doorgaans moeilijker dan mannen om rond te komen: 44,4% van de vrouwen tegenover 30,9% van de mannen heeft een negatief saldo op het einde van de maand. Hoe ouder men wordt, hoe financieel kwetsbaarder, al blijft dit verschil redelijk beperkt. Personen met een andere nationaliteit dan de Belgische hebben het laagste inkomen met 1143,3 euro per maand, maar geven ook het minste uit. Zo komt 33,3% van hen aan het eind van de maand niet toe. Alleenstaande ouderen lopen het grootste risico: 57% heeft maandelijks een tekort aan financiële middelen. Bij gescheiden ouderen en weduwe(naars) komt iets meer dan 30% niet toe. Huishoudens met meer dan twee personen zijn ook zeer kwetsbaar, 50% van hen komt maandelijks niet toe.
Op vlak van huisvesting zien we dat vooral huurders op de privémarkt het financieel moeilijk hebben om betaalbaar thuis te blijven. Maar ook voor eigenaars of huurders die als koppel een sociale woning betrekken is er weinig financiële ademruimte. 44,8% ouderen die huren van een privéeigenaar komen niet rond op het einde van de maand, ten opzichte van 27,9% voor de ouderen die een sociale woning huren. Ouderen die eigenaar zijn, zitten hier tussenin met 35,4%.
Personen die de afgelopen zes maand opgenomen zijn in het ziekenhuis geven meer per maand uit namelijk: 1565,4 euro per maand tegenover 1294,8 euro per maand bij personen die niet opgenomen zijn geweest in het ziekenhuis.

Bibliografie
  • Agentschap Zorg & Gezondheid. (2016). De Vlaamse Sociale Bescherming. Geraadpleegd 26 december 2016, van http://www.vlaamsesocialebescherming.be/
  • Allin, S., & Masseria, C. (2009). Unmet need as an indicator of access to health care in Europe. The London School Of Economics And Political Science.
  • Anthierens, S., Willemse, E., Remmen, R., Schmitz, O., Macq, J., Declercq, A., … Farfan-Portet, M. I. (2014). Support for informal caregivers - an exploratory analysis (Health Services Research No. 223) (p. 138). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de gezondheid.
  • Artoisenet, C., Cattaert, G., Coudron, V., Deliège, D., Pacolet, J., & Hoger Instituut voor de Arbeid. (2004). Vergrijzing, gezondheidszorg en ouderenzorg in België: rapport voor de FOD Sociale Zekerheid Directie-generaal Sociaal Beleid = Vieillissement, aide et soins de santé en Belgique. Brussel: Directie-generaal Sociaal Beleid. Geraadpleegd van http://www.hiva.be/docs/rapport/R935.pdf
  • Baarda, B., Bakker, esther, Van der Hulst, M., Fischer, T., Julsing, M., & van Vianen, R. (2012). Basisboek methoden en technieken: kwantitatief praktijkgericht onderzoek op wetenschappelijke basis. Groningen [etc.]: Noordhoff Uitgevers.
  • Belgian Federal Government. (2017). Structuur van de bevolking volgens leeftijd en geslacht: België. Geraadpleegd 25 januari 2017, van http://economie.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/structuur/lee…
  • Berghman, J., Debels, A., Vandenplas, H., Verleden, F., Mutsaerts, A., Peeters, H., & Verpoorten, T. (2010). Belgische pensioenatlas 2010 (p. 138). Leuven.
  • Bookman, A., & Kimbrel, D. (2011). Families and Elder Care in the Twenty-First Century. The Future of Children, 21(2), 117–140. https://doi.org/10.1353/foc.2011.0018
  • Borsch-Supan, A., Brandt, M., Hunkler, C., Kneip, T., Korbmacher, J., Malter, F., … on behalf of the SHARE Central Coordination Team. (2013). Data Resource Profile: The Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (SHARE). International Journal of Epidemiology, 42(4), 992–1001. https://doi.org/10.1093/ije/dyt088
  • - 45 -
  • Broese van Groenou, M., Glaser, K., Tomassini, C., & Jacobs, T. (2006). Socio-economic status differences in older people’s use of informal and formal help: a comparison of four European countries. Ageing and Society, 26(5), 745. https://doi.org/10.1017/S0144686X06005241
  • Buyse, T., & Heylen, F. (2014). Een strucurele hervorming van het Belgische pensioensysteem. Macro-economische effecten, beleidsaanbevelingen en reflecties op de voorstellen van de Commissie Pensioenhervorming 2020-2040. Gent.
  • Christelijke Mutualiteit. (2012). Een mantelzorgpremie in elke gemeente. Brussel.
  • Christelijke Mutualiteit. (2016). Forfaits. Geraadpleegd 30 december 2016, van https://www.cm.be/diensten-en-voordelen/thuiszorg/forfaits/index.jsp
  • Christelijke Mutualiteit. (2016). Hulp aan bejaarden. Geraadpleegd 12 mei 2016, van https://www.cm.be/diensten-en-voordelen/handicap/inkomen/hulp-aan-bejaa…
  • Christelijke Mutualiteit. (2016). Maximumfactuur. Geraadpleegd 12 april 2016, van http://www.cm.be/diensten-en-voordelen/ziekte-en-behandeling/specifieke…
  • Crespo Cuaresma, J., Loichinger, E., & Vincelette, G. A. (2016). Aging and income convergence in Europe: A survey of the literature and insights from a demographic projection exercise. Economic Systems, 40(1), 4–17. https://doi.org/10.1016/j.ecosys.2015.07.003
  • Cubanski, J., & Boccuti, C. (2015). Medicare coverage, affordability, and access. Generations, 39(2), 26.
  • De Donder, L., Verte, E., Teugels, H., Glorieux, M., Bernard, M., Vanmechelen, O., … Verte, D. (2014). Programmatie-studie Brussel: Stand van zaken en prognoses inzake de thuiszorg en (semi-) residentiële zorg voor ouderen in Brussel.
  • Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. (2013). De kracht van het engagement: de vermaatschappelijking van de zorg in de dagelijkse praktijk. Brussel.
  • - 46 -
  • Frericks, P., Knijn, T., & Maier, R. (2009). Pension Reforms, Working Patterns and Gender Pension Gaps in Europe. Gender, Work & Organization, 16(6), 710–730. https://doi.org/10.1111/j.1468-0432.2009.00457.x
  • Ginn, J. (2002). Richard Disney and Paul Johnson (eds.), Pension Systems and Retirement Incomes Across OECD Countries, Edward Elgar, Cheltenham, Gloucestershire 2001, 384 pp., hbk £65.00, ISBN 1 84064 563 6. Ageing & Society, 22(4). https://doi.org/10.1017/S0144686X02218966
  • Goodridge, D., Hawranik, P., Duncan, V., & Turner, H. (2012). Socioeconomic disparities in home health care service access and utilization: A scoping review. International Journal of Nursing Studies, 49(10), 1310–1319. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2012.01.002
  • Hoeck, S., Francois, G., Geerts, J., Van der Heyden, J., Vandewoude, M., & Van Hal, G. (2012). Health-care and home-care utilization among frail elderly persons in Belgium. The European Journal of Public Health, 22(5), 671–677. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckr133
  • Keupers, I. (2009). Armoede en ongelijkheid bij ouderen: Een vergelijkende studie van de pensioenstelsels in België en Nederland. Luxemburg.
  • Knickman, J. R., Hunt, K. A., Snell, E. K., Alecxih, L. M. B., & Kennell, D. L. (2003). Wealth Patterns Among Elderly Americans: Implications For Health Care Affordability. Health Affairs, 22(3), 168–174. https://doi.org/10.1377/hlthaff.22.3.168
  • Lamura, G., Mnich, E., Nolan, M., Wojszel, B., Krevers, B., Mestheneos, L., … on behalf of the EUROFAMCARE Group. (2008). Family Carers’ Experiences Using Support Services in Europe: Empirical Evidence From the EUROFAMCARE Study. The Gerontologist, 48(6), 752–771. https://doi.org/10.1093/geront/48.6.752
  • Li, F., Fang, X., Gao, J., Ding, H., Wang, C., Xie, C., … Jin, C. (2017). Determinants of formal care use and expenses among in-home elderly in Jing’an district, Shanghai, China. PLOS ONE, 12(4), e0176548. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0176548
  • Liberale Mutaliteit. (2016). Mantelzorgpremie? Geraadpleegd 23 december 2016, van http://www.lieverthuislm.be/mantelzorgpremies.html
  • - 47 -
  • Miralles, M. A., & Kimberlin, C. L. (1998). Perceived access to care and medication use among ambulatory elderly in Rio de Janeiro, Brazil. Social Science & Medicine, 46(3), 345–355. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(97)00163-9
  • OECD. (2014). Pensions at a Glance 2013 OECD and G20 Indicators. Paris: OECD Publishing. Geraadpleegd van http://public.eblib.com/choice/publicfullrecord.aspx?p=1611778
  • Pacolet, J., Cattaert, G., & Van Steenbergen, A. (2006). De rijkdom van ouderen herbekeken. Leuven.
  • Pacolet, J., Merckx, S., Spruytte, N., & Cabus, S. (2010). Naar een verbeterde tenlasteneming van de kosten van niet-medische zorg thuis (p. 350). Leuven.
  • Paulus, D., Van den Heede, K., & Mertens, R. (2012). Organisatie van zorg voor chronische zieken in België: ontwikkeling van een position paper (Health Services Research No. 190A) (p. 184). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de gezondheid.
  • Regueras, N., & Verniest, R. (2014, december). Vergrijzing en ouderenzorg in beeld - deel 1. CM-Informatie analyses en standpunten, 1, 56.
  • RIZIV. (2017). De verhoogde tegemoetkoming. Geraadpleegd 25 januari 2017, van http://www.riziv.fgov.be/nl/themas/kost-terugbetaling/financiele-toegan…
  • Schipper, L., Luijkx, K., Meijboom, B., & Schols, J. (2015). The 3 A’s of the access process to long-term care for elderly: Providers experiences in a multiple case study in the Netherlands. Health Policy, 119(1), 17–25. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2014.07.020
  • Schokkaert, E., De Graeve, D., Van Camp, G., Van Ouri, T., & Van de Voorde, C. (2004). Maximumfactuur en kleine risico’s: verdeling van de eigen bijdragen voor gezondheidszorg in België. Sociale cohesie, 1(2).
  • Schokkaert, E., Van Ourti, T., De Graeve, D., Lecluyse, A., & Van de Voorde, C. (2010). Supplemental health insurance and equality of access in Belgium. Health Economics, 19(4), 377–395. https://doi.org/10.1002/hec.1478
  • - 48 -
  • Simonazzi, A. (2012). Time, cash and services: Reforms for a future sustainable long-term care. Futures, 44(7), 687–695. https://doi.org/10.1016/j.futures.2012.04.008
  • Socialistische Mutualiteiten. (2016). Rusthuisbarometer. Brussel.
  • Strategische Adviesraad Welzijn, Gezondheid en Gezin. (2012). Visienota: Integrale zorg en ondersteuning in Vlaanderen. Brussel.
  • Thorpe, J. M., Thorpe, C. T., Kennelty, K. A., & Pandhi, N. (2011). Patterns of perceived barriers to medical care in older adults: a latent class analysis. BMC Health Services Research, 11(1), 181. https://doi.org/10.1186/1472-6963-11-181
  • Van Dalen, H., & Henkens, K. (2013). Hardnekkige beelden over armoede onder ouderen (Demos).
  • Van den Bosch, K., Willemé, P., Geerts, J., Breda, J., Peeters, S., Van de Sande, S., … Stordeur, S. (2011). Toekomstige behoefte aan residentiële ouderenzorg in België: projecties 2011-2025 (Health Services Research No. 167A) (p. 136). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de gezondheid.
  • van der Geest, L. (2005). Blijvende zorg: economische aspecten van langdurige ouderenzorg. Zoetermeer: Raad voor de Volksgezondheid en Zorg.
  • van Solinge, H., & De Donder, L. (2015). Leefsituatie van ouderen in Nederlands versus België. Geron, 17(3), 7–11.
  • Vermeulen, B., & Declercq, A. (2011). Mantelzorg, vanzelfsprekend!? Over zorgervaringen en noden mantelzorgers van kwetsbare ouderen. Leuven.
  • Verpoorten, R. (2015). The packaging puzzle: An investigation into the Income and Care Packages of the Belgian Elderly Population. KULeuven, Leuven.
  • Verulava, T., Adeishvili, I., & Maglakelidze, T. (2016). Home Care Services for Elderly People in Georgia. Home Health Care Management & Practice, 28(3), 170–177. https://doi.org/10.1177/1084822315627785
  • Vives. (2017). Aangepast langer thuis wonen, een optie? Een casestudie als voorbeeld. Leuven.
  • Vlaams Parlement. (2015). Demografische ontwikkelingen in Vlaanderen en de gevolgen van de veroudering voor meerdere levensdomeinen. Brussel.
  • - 49 -
  • Vlaams Woonzorgdecreet, 2010 Staatsblad § (2009). Geraadpleegd van http://www.codex.vlaanderen.be/Portals/Codex/documenten/1017896.html
  • Vlaamse overheid. (2017). Vlaamse Sociale Bescherming. Geraadpleegd 27 januari 2017, van http://www.vlaamsesocialebescherming.be/nl/tegemoetkominghulpaanbejaard…
  • Vogels, M. (2009). Regelgeving in het welzijnswerk. Leuven: Lannoocampus.
  • Vrijens, F., Renard, F., Camberlin, C., Desomer, A., Dubois, C., Jonckheer, P., … Meeus, P. (2016). De performantie van het Belgische gezondheidssysteem - rapport 2015 (Health Services Research No. 259A) (p. 88). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de gezondheid.
  • Woo, J., Mak, B., Cheng, J. O., & Choy, E. (2011). Identifying service needs from the users and service providers’ perspective: a focus group study of Chinese elders, health and social care professionals: Identifying elderly service needs. Journal of Clinical Nursing, 20(23–24), 3463–3471. https://doi.org/10.1111/j.1365-2702.2011.03702.x
Universiteit of Hogeschool
Agogische Wetenschappen
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Liesbeth De Donder
Kernwoorden
Share this on: