Schaken implementeren in onze ziekenhuisschool: een meerwaarde of niet?

Lieve Verswijvel
Persbericht

Schaken tijdens de revalidatie: iedereen wint erbij

Schaken tijdens de revalidatie: iedereen wint erbij

Schaken vindt meer en meer zijn weg naar de Vlaamse scholen. Lieve Verswijvel (VIVES Hogeschool) onderzocht of schaken ook voor zieke en revaliderende jongeren een meerwaarde kan bieden. 

 

Uit verschillende onderzoeken die Lieve Verswijvel nader bekijkt in haar scriptie, blijkt dat schaken heel wat positieve effecten biedt, zowel op cognitief als op socio-emotioneel vlak.  Zo kunnen leerlingen die leren schaken vaak beter redeneren, plannen, analyseren,… maar ook het creatief denken wordt gestimuleerd, net zoals het leren discussiëren, relativeren, je in een ander zijn zienswijze verplaatsen…  

 

Met dat idee wou Lieve eens kijken of het schaken ook bij haar doelpubliek een meerwaarde kon bieden. 

Zelf geeft ze al 18 jaar les in de secundaire school verbonden aan het revalidatiecentrum Pulderbos, een revalidatiecentrum voor kinderen en jongeren met epilepsie, respiratoire, functionele en neurologische klachten. 

 

 

Doelgroepen

Ze koos voor haar onderzoek drie verschillende doelgroepen uit: normaalbegaafde leerlingen met functionele klachten, leerlingen met een licht tot matig verstandelijke beperking en leerlingen met een niet-aangeboren hersenletsel.

 

Leerlingen met functionele klachten

De eerste groep, de leerlingen met functionele klachten, zijn een groep jongeren die in het revalidatiecentrum opgenomen worden met pijnklachten waar geen ‘medisch defect’ aan de oorsprong ligt. Vroeger benoemde men die klachten ook wel eens als psychosomatisch. Vaak ligt aan de oorzaak van deze klachten een trauma of psychiatrische diagnose. 

LIeve: “Deze jongeren zitten dus vaak al niet zo goed in hun vel. Gewoon naar school gaan, lukt voor hen niet meer en na een meestal intensieve medische zoektocht komen ze in Pulderbos revalideren. Vaak met een laag zelfbeeld, vaak met weinig zelfvertrouwen. We zagen met het schaken dat er een positieve impuls gegeven werd aan zowel het zelfbeeld als aan het zelfvertrouwen. Jongeren vonden het fijn dat ze konden schaken, vertelden het met enige trots aan het leefgroeppersoneel en de therapeuten en begonnen ’s avonds in de leefgroep ook partijtjes te spelen. Even weg van het piekeren, even samen met lotgenoten kwaliteitsmomenten beleven… Terwijl er gespeeld wordt, wordt er zoveel gewonnen: het positieve contact met elkaar,  het bedenken van strategieën, het discussiëren over de beste zetten,… Ik hou van schoolactiviteiten waarbij er op zoveel verschillende gebieden bijgeleerd wordt zonder dat de leerlingen beseffen dat ze aan het leren zijn.”

 

“Ik hou van schoolactiviteiten waarbij er op zoveel verschillende gebieden bijgeleerd wordt zonder dat de  leerlingen beseffen dat ze aan het leren zijn.”(Lieve)

 

 

Leerlingen met een verstandelijke beperking

Hetzelfde ervoer Lieve bij de groep met een licht verstandelijke beperking. Deze groep worstelt vaak met dezelfde problemen op gebied van zelfbeeld en zelfvertrouwen. 

Lieve: “Hier speelde het feit dat schaken vaak wordt gezien als iets voor slimmeriken een grote rol. Deze leerlingen beseffen maar al te goed dat ze op verstandelijk vlak geregeld uit de boot vallen. De deelnemende leerlingen waren  apetrots op hun kunnen. Ze zijn er werkelijk ingevlogen. Deze groep heeft buiten de lessen om het meeste werk verricht. Ze krijgen bij de schaaklessen ook allemaal een werkboek met strategische oefeningen en deze doelgroep is daar het ijverigst ingevlogen. Voor leerlingen met een matige verstandelijke beperking daarentegen was er weliswaar leerwinst, maar hier durf ik niet beweren dat die groter is dan bij andere schoolvakken. Ik denk dat hier leerling per leerling moet bekeken worden of het schaken werkelijk nut heeft.”

 

Leerlingen met NAH

Dan heb je nog de groep van leerlingen met een niet-aangeboren hersenletsel (NAH). 

Lieve: “Dat zijn leerlingen die in Pulderbos terecht komen na bijvoorbeeld een verkeersongeval. Gevolgen van een NAH kunnen zijn: impulsief en ontremd gedrag, geheugenproblemen, moeilijkheden met plannen en organiseren, moeilijkheden met vooruit denken,… en laat dat nu net zaken zijn waar het schaken enorm op traint. Eén van de leerlingen, een verkeersslachtoffer, had tot nog toe vooral gemerkt wat hij niet meer kon: hij kon niet goed meer stappen, hij vergat constant dingen, hij had moeite met zich te organiseren,… De schaaklessen brachten voor hem een lichtpunt.  Hij was blij dat hij eindelijk iets kon bijleren, iets dat toch moeilijk was volgens de maatschappij. Ook zijn ouders waren zeer trots. Zijn vader kocht een schaakbord en leerde zichzelf ook schaken. Als de jongen in de weekends naar huis ging, hadden ze telkens een mooi vader-zoonmoment aan het schaakbord. Bovendien kon het schaken voor hem ook beschouwd worden als cognitieve revalidatie. Met deze leerlingen trainen wij tijdens de lessen op geheugen, plannen, organiseren, impulsen bedwingen… Schaken is hier dus een ideaal middel.”

 

“De schaaklessen brachten voor hem een lichtpunt.  Hij was blij dat hij eindelijk iets kon bijleren, iets dat toch moeilijk was volgens de maatschappij.” (LIeve)

 

 

Makkelijk differentiëren

Lieve werkt vaak met een vooruitgangsbundel waarin de leerlingen stap voor stap elk schaakdoel dat ze bereikt hebben, kunnen aankruisen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld aankruisen dat ze de stukken juist op het bord kunnen plaatsen of dat ze weten hoe de loop van een toren is. 

Lieve: “Ik heb de doelen heel erg opgesplitst zodat er zeker de eerste lessen heel wat aangekruist kan worden. Dat geeft de leerlingen wat extra zelfvertrouwen om ermee door te gaan. Iedereen verwerkt de lessen op zijn eigen tempo. Snelle leerlingen hoeven niet te wachten om verder te werken. Leerlingen die liever trager werken, kunnen dat ook. Sommigen hebben ook gewoon wat meer tijd nodig om het schaken aan te leren maar dat is helemaal geen probleem. Leerlingen kunnen aangeven of ze liever individueel of in groep werken, met de computer of in een werkboek, … er is heel wat mogelijk. Wel wordt er elke les sowieso ook op het schaakbord gespeeld.”

 

Therapeutische meerwaarde

Lieve: “Buiten het behalen van heel wat leerdoelen merk ik dat er in de ziekenhuisschool ook heel wat therapeutische doelen bereikt worden. Het hardst merk je dat bij de NAH-patiënten waar schaken bij sommige leerlingen echt lijkt op een ideaal programma voor hun cognitieve revalidatie. Al spelend revalideren… “

 

“Bij NAH-patiënten lijkt het schaken vaak echt op een ideaal programma voor de cognitieve revalidatie.” (Lieve)

 

 

 

 

Bibliografie

Bulckaert, W. (2016). Cijfers zeggen niet alles. Klasse Magazine 006/2016, p 36-41.

 

Castelein, E., Coens, J., De Witte, K., Houben, A., Lauwers, W., Segers, J., Van den Branden, K. (2016). Binnenklasdifferentiatie, een beroepshouding, geen recept. Praktijkgids voor leraren, student-leraren en lerarenopleiders. Leuven / Den Haag: Acco.

 

Coubergs, C., Struyven, K., e.a. (2013). Binnenklasdifferentiatie: leerkansen voor alle leerlingen. Leuven: Acco. 

 

Folie, T. [facebookpagina]. (2014). brief aan Hilde Crevits over schaken als schoolvak.

 

 

Lagrain, J. (2011). Kasparov pleit bij EU voor schaken op school, 20-09-2011. geraadpleegd via http://schaakfabriek.be/2011/09/20/kasparov-pleit-voor-schaken-op-schoo…

 

Leerlingen kampen massaal met stress.(2017) De Standaard.18-02-2017, p2. 

 

Maesen, J. (2016-2017) Handelingsgericht werken met handelingsplanning en ontwikkelingsdoelen [cursus].Tielt: Vives Hogeschool.

 

 

Moreno, F. (2001). Teaching Life Skills Through Chess, A Guide for Educators and Counselors. Nottingham: American Literary Press.

 

Omdenkplaat:’Goede keuzes’ (2017), www.omdenken.nl.

 

Phiona, de koningin van Kampala. Schaakwonder in de sloppen. (2016). Se Standaard Weekblad, 29/10/2017, p46-49.

Schaken is voor iedereen.(2003) Schaakkrant Apeldoorn,4/2003, p1.  geraadpleegd via http://www.schaken-en-autisme.nl/documenten/04schaakkrant_aug2003.pdf

 

 

 

Schaken verhoogt zelfwaarde bij leerlingen. (2008) Klasse. 189/2008. geraadpleegd via https://www.klasse.be/archief/schaken-verhoogt-zelfwaarde-bij-leerlinge…

 

 

Van der Werf, M.(2009) Schaken is goed voor kinderen. Schaakmagazine, augustus 2009, p25.

 

Van Delft, K. (1992) Onderzoeksverslag door Karel van Delft : Schaken als leervak op de basisschool? Doctoraalwerkstuk. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

 

Velghe, L. (2013). Drieluik: binnenklasdifferentiatie: leerkansen voor iedereen? School+Visie. 5 (6), p 24-26. Geraadpleegd via https://p.cygnus.cc.kuleuven.be/bbcswebdav/pid-19242369-dt-content-rid-…

 

Verklaring van het Europees Parlement van 15 maart 2012 over invoering van het programma „Schaken op School” in het onderwijssysteem van de lidstaten van de Europese Unie. (2012). Geraadpleegd via http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-…

 

Verlinde, T. (2012). Schaken: Meer dan enkel stukjes schuiven? Een retroductief onderzoek naar de beleving van het schaken door personen met een beperking en/of label in Vlaanderen [paper]. Geraadpleegd op http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/893/760/RUG01-001893760_2012_0001…

 

Voor een betere wereld… Armenië verplicht schaaklessen op school. express.live.nl, 27/03/2013,  Geraadpleegd via https://nl.express.live/2013/03/27/voor-een-betere-wereld-armenie-verpl…

 

 

s.n. (1997). Schaken op school.  Klasse voor Leraren 76/1997,  p38-39.

 

s.n. (2016). Zone van de naaste ontwikkeling. Geraadpleegd via https://nl.wikipedia.org/wiki/Zone_van_de_naaste_ontwikkeling op 20-02-2017.

 

Weedage, A., (2001-2002). Instrumenteel Verrijkingsprogramma, Feurestein. Opleiding voor onderwijsmensen, DSKO Antwerpen.

 

Universiteit of Hogeschool
BANABA Buitengewoon Onderwijs
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Joke Maesen
Kernwoorden
Share this on: