SPINit! ... Omdat netwerk(t)
Waarom moeilijk doen als het samen kan? (Steun zoeken en vinden bij collega’s is van cruciaal belang, ook in het onderwijs.)
Ze zorgen vaak voor een extra dosis energie, dat tikkeltje meer voldoening en geven een boost wanneer dat nodig blijkt te zijn: collega’s. Dat goede professionele en persoonlijke relaties van groot belang zijn, blijkt ook in het onderwijs. Veel leraren noemen dit zelfs de grootste bron van professionele stimulering en een hoofdreden om in het onderwijs te blijven.
Betekent dit dat we collega’s kunnen zien als een ideale, laagdrempelige en bovendien gratis ondersteuningsvorm voor starters? Biedt het inzetten op het uitbouwen van een persoonlijk en professioneel netwerk kansen om de hoge uitval bij starters in het onderwijs terug te dringen? Kan deze innovatieve focus de klassieke aanvangsbegeleiding aan de kant schuiven? Wordt er een einde gemaakt aan het probleem waar “iedereen over praat, maar niemand iets aan doet”? Dus: kunnen we door de focus te leggen op het socialisatieproces, meer leerkrachten aan boord houden?
DE SCHOOLBEL, EEN ALARMBEL
Jammer genoeg moeten we vaststellen dat er zowel in de literatuur als in de praktijk geringe aandacht wordt besteed aan het integreren van startende leraren binnen een reeds bestaand lerarenteam. Dat zou beter wel gebeuren, als men kijkt naar de volgende schokkende cijfers: één op vijf leraren in het lager onderwijs verlaat het onderwijs binnen de vijf jaar. Dat er in 2022 een tekort van maar liefst 17 000 leraren wordt voorspeld in het Vlaams onderwijs, is de reden dat we de toekomst niet bepaald rooskleuriger zien.
Startende leraren worden geconfronteerd met heel wat uitdagingen. Hierbij voelen ze zich weinig ondersteund op persoonlijk en professioneel vlak. De huidige begeleiding van startende leraren heeft dus weinig effect: het is tijd dat er iemand aan de alarmbel trekt.
SAMEN DELEN, SAMEN LEREN
Veel mensen brengen meer tijd door met hun collega’s dan met hun partner of gezin. Net daarom is het belangrijk te kunnen vertoeven in een sfeervol team. Goede relaties zijn belangrijk om zich te kunnen ontplooien en zich op zijn gemak te voelen.
Daar waar collega’s kritische vrienden zijn van elkaar, ontstaan er niet enkel een heleboel extra leerkansen, maar tilt men elkaars werk ook naar een hoger niveau. Denk maar aan het opkomende “sharing is caring”. Wanneer we dit bekijken vanuit het sociale menselijke aspect, kunnen we stellen dat wanneer men de krachten bundelt, men betere resultaten behaalt, wat dan weer zorgt voor duurzamere loopbanen.
“Samen delen, samen leren” is een motto dat meer en meer wordt gebruikt. Niet alleen als slagzin van de wereldeconomie of in het onderwijs om het belang van samenwerkend leren voor leerlingen te onderstrepen. Ook bij de professionele ontwikkeling van leraren wordt er steeds vaker aandacht besteed aan de sociale omgeving waarin leraren leren.
Zulke leermomenten gebeuren niet alleen in een formele setting, zoals een nascholing, maar vooral in informele contexten bv. tijdens een babbel aan de koffiemachine, bij het voorbereiden van een schoolfeest,… Om te kunnen leren in de dagelijkse lespraktijk, zijn de sociale relaties in een schoolteam erg belangrijk. In deze bachelorproef is gebleken dat collega’s inderdaad een grote rol spelen bij de ondersteuning die startende leraren broodnodig achten.
SAMEN SPELEN, SAMEN LEREN
Schoolteams die actief inzetten op het uitbouwen van dit persoonlijk en professioneel netwerk kunnen meer (startende) leraren aan boord houden.
De onderwijssector zou een pak minder enthousiaste en competente leraren verliezen.
SPINit! is een vormingsspel dat de integratie van de starter in het schoolteam of collegiale netwerk wil stimuleren.
De naam van het spel is een samenvattend: Sociaal Professioneel Innoverend Netwerken.
Op basis van een literatuurstudie werd SPINit! ontwikkeld, een vormingsspel voor lerarenteams dat op een laagdrempelige manier het belang van het schoolteam of collegiale netwerk centraal stelt. Daarbij werd rekening gehouden met vier kenmerken: de mate van toegankelijkheid van collega’s, de aanwezige kennis binnen het team, de waardering van die kennis en de psychologische veiligheid of kost om vragen te stellen. Ook wordt er ingespeeld op de verschillende soorten steun die collega’s kunnen bieden: inhoudelijke of professionele steun, sociale steun en emotionele steun. Deze zijn essentieel om te kunnen omgaan met het leraarschap.
Wanneer startende leraren geen antwoord krijgen op hun vragen, gaat er veel leerpotentieel verloren. Het spel SPINit! focust inhoudelijk dan ook op dialoog en samenwerking om enerzijds te kunnen socialiseren en anderzijds veel te kunnen bijleren in een open sfeer, om op die manier de integratie in het team te bevorderen.
VEEL GEBLAAT, VEEL WOL
Het spel SPINit! is erg relevant om een breder collegiaal netwerk uit te bouwen en in te spelen op elkaar als team. Het speelt op unieke wijze in op de vaststellingen die bleken uit zowel de literatuur als uit een bevraging vooraf aan starters. Daarin werd vastgesteld dat zij vaak contact zoeken met andere startende leraren. Wanneer zij op regelmatige basis samen worden gebracht, zou dit hen de kans bieden te ontdekken op welke vlakken ook de andere starters (nog) problemen ondervinden. Ook blijkt dat het collegiale netwerk van starters meestal beperkt blijft tot parallelcollega’s, vakcollega’s en zorgleraren.
Als elke scholengemeenschap over dit spel zou beschikken, kan het spel worden gespeeld door startende leraren tewerkgesteld in de desbetreffende scholen, met als doel hun hart te luchten bij elkaar en zich te kunnen identificeren met ervaringen van anderen. Van daaruit kan een beleid worden uitgewerkt, voor de hele scholengemeenschap, speciaal voor starters.
Nog belangrijk: het spel kan ook gespeeld worden door startende leraren en hun meer ervaren collega’s, bv. tijdens een personeelsvergadering, om te reflecteren waar de leraar zich bevindt in het collegiale netwerk van de school. In dit opzicht zou SPINit! een absolute meerwaarde kunnen zijn voor een school om banden te smeden, de groep te versterken, de sfeer te optimaliseren, elkaars talenten te leren kennen, maar vooral om meer inzicht te krijgen in het collegiale netwerk, dit te optimaliseren én om starters beter op te vangen en hun integratie in het team te bevorderen.
Om af te ronden verwijs ik graag naar Alan Daly. Tijdens de Onderwijs Research Dagen (ORD) citeerde hij voormalig Nederlands kunstschilder Vincent Van Gogh. Deze slotzin omvat de hele essentie van dit artikel: “You always lose when you’re isolated”.
Aelterman, A., Verhoeven, J., Rots, I., Buvens, I., Engels, N., & Van Petegem, P. (2002). Waar staat de leraar in onze samenleving? Een onderzoek naar opvattingen over de professionaliteit en de maatschappelijke waardering van leerkrachten. Gent: Academia Press.
Aspfors, J. (2012). Induction practices. Experiences of newly qualified teachers (PhD thesis). Vasa: Abo Academy University.
Aspfors, J. & Fransson, G. (2015). Research on mentor education for mentors of newly
qualified teachers: A qualitative meta-synthesis. Teaching and Teacher Education 48, 75-86.
Belga. (2014, 06 januari). Veel startende leerkrachten stoppen door gebrek aan ondersteuning. Knack. Geraadpleegd van http://www.knack.be/nieuws/belgie/veel-startende-leerkrachten-stoppen-d…
Billingsley, B. S. (1993). Teacher retention and attrition in special and general education: A critical review of the literature. The Journal of Special Education, 27, 137-174.
Bisschop, M., Hoenderdos, C., Leo, E., & Rommens, D. (z.j.). Ondersteuning van beginnende leraren (Een onderzoek naar het sociale (ondersteunende) netwerk en de impact daarvan op de arbeidsvoldoening en de zelfeffectiviteit van beginnende leraren). Geraadpleegd van https://beginnendeleraren.wordpress.com/
Black, S. (2004). Helping teachers helps keep them around. American SchoolBoard Journal, 191, 44-46.
Cherubini, L. (2009). Reconciling the tensions of new teachers' socialisation into school culture: A review of the research. Issues in Educational Research, 19(2), 83-99. Geraadpleegd van http://www.iier.org.au/iier19/cherubini.pdf
CNV Onderwijs. (2013). Onderzoek naar werkdruk en taken. Geraadpleegd van https://www.cnvo.nl/fileadmin/user_upload/PDF/Werkdruk_Onderzoek.pdf
Cross, J. (2004, 17 mei). Who knows? Geraadpleegd van http://www.clomedia.com/2004/05/17/who-knows/
Cross, R., Parker, A., Prusak, L. & Borgatti, S.P. (2001). Knowing What We Know: Supporting Knowledge Creation and Sharing in Social Networks. Organizational Dynamics
Davis, K. & Higdon, K. (2009). The Effects of Mentoring/Induction Support on Beginning Teachers' Practices in Early Elementary Classrooms (K-3). Journal of Research in Childhood Education, 22, 261-274
Deketelaere, A., Kelchtermans, G., Robben, D., & Sondervorst, R. (2004). Samen voor
de spiegel. Een werkboek over de begeleiding van beginnende leerkrachten
(Cahiers voor didactiek 17). Deurne: Wolters-Plantyn.
Delcart, F. (2003-2004). De leerkracht overbevraagd? Een kwalitatieve studie van de werklast bij leerkrachten in het secundair onderwijs. Geraadpleegd van http://www.ethesis.net/leerkracht/leerkracht_inhoud.htm
Demeulenaere, J. (2000). Hoorzittingen over de waardering van het lerarenambt, inzonderheid de evaluatie van de lerarenopleiding. Verslag namens de Commissie voor Onderwijs, Vorming en Wetenschapsbeleid. Brussel: Vlaams Parlement.
Departement Onderwijs en Vorming (2011). Arbeidsmarktrapport Basisonderwijs en Secundair Onderwijs 2010. Brussel: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, Departement Onderwijs en Vorming.
De Rick, K., Vanhoren, I., Op den Kamp, H., & Nicaise, I. (2006). Het lerend individu in de kennismaatschappij. Geraadpleegd van http://docplayer.nl/13338261-Het-lerend-individu-in-de-kennismaatschapp…
De Wilde, L. (2012-2013). De impact van de feedbackomgeving op jobtevredenheid: De rol van ‘self-efficacy’ als moderator Een kwantitatief onderzoek bij de organisatie Familiehulp, zorgregio Sint-Niklaas. Geraadpleegd van /fulltxt/RUG01/002/043/827/RUG01-002043827_2013_0001_AC.pdf
Faragher, E.B., Cass, M., Cooper, C.L. (2005). The relationship between job satisfaction and health: a meta-analysis. Occupational and Environmental Medicine, 62, 105-112.
Feiman-Nemser, S. (2001). From Preparation to Practice: Designing a Continuum to Strengthen and Sustain Teaching. Teachers College Record, 103(6), 1013-1055.
Flores, M. A., & Day, C. (2006). Contexts which shape and reshape new teachers’ identities: A multi-perspective study. Teaching and Teacher Education, 22(2), 219-232. doi:10.1016/j.tate.2005.09.002
Froehlich, D., Beausaert, S., Segers, M., & Gerken, M. (2014). Learning to stay employable. Career Development International.
Guarino, C., Santibanez, L., & Daley, G. (2006). Teacher recruitment and retention: A review of the recent empirical literature. Review of Educational Research, 72(2), 173–208.
Hahs-Vaughn, D. L., & Scherff, L. (2008). Beginning English teacher attrition, mobility, and retention. The Journal of Experimental Education, 77, 21–53.
Halpern, D. (2005). Social capital. Cambridge: Polity Press.
Hoekstra, A., Beijaard, D., Brekelmans, J. M. G., & Korthagen, F. A. J. (2005, July). Experienced secondary school teachers’ learning during teaching; towards a procedure for collecting and analyzing data.
Ingersoll, R. M. (2000). Turnover among mathematics and science teachers in the U.S. Washington, D.C.: National Commission on Mathematics and Science Teaching for the 21st Century.
Ingersoll, R. M. (2001). Teacher turnover and teacher shortages: An organizational analysis. American Educational Research Journal, 38, 499-534.
Ingersoll, R. M. (2002). The teacher shortage: A case of wrong diagnosis and wrong prescription. NASSP Bulletin, 86, 16-31.
Ingersoll, R., & Strong, M. (2011). The Impact of Induction and Mentoring Programs for Beginning Teachers: A Critical Review of the Research. Afgehaald van http://repository.upenn.edu/gse_pubs/127
Johnston, S. (1994). Experience is the best teacher; or is it: An analysis of the role of experience in learning to teach. Journal of Teacher Education, 45, 199-208. doi:10.1177/0022487194045003006
Kelchtermans, G., & Ballet, K. (2002). The micropolitics of teacher induction. A narrative-biographical study on teacher socialisation. Teaching and Teacher Education, 18, 105-120.
Klasse. (1991, november). Oorzaken van (de)motivatie. Klasse, pp. 8-9. Geraadpleegd van https://www.klasse.be/archief/oorzaken-van-demotivatie/
Klasse. (1994, januari). Slachtoffers van de praktijkschok (41), 24-25. Geraadpleegd van https://www.klasse.be/archief/slachtoffers-van-de-praktijkschok/
Klasse. (1994, september). Uit het onderwijs gestapt. Klasse, pp. 28-29. Geraadpleegd van https://www.klasse.be/archief/uit-het-onderwijs-gestapt/
Klasse. (1995, mei). Een leraar is kwetsbaar. Klasse, pp. 8-9. Geraadpleegd van https://www.klasse.be/archief/een-leraar-is-kwetsbaar/
Korenhof, M., Coenders, M., De Laat, M. (Eds.) (2011) Toolkit Netwerkleren primair onderwijs, Heerlen, Ruud de Moor Centrum – Open Universiteit
Korthagen, F.A.J. (2001). Waar doen we het voor? Op zoek naar de essentie van goed leraarschap. Geraadpleegd op 20 januari 2017, via http://igitur-archive.library.uu.nl/ivlos/2007- 0831-202134/korthagen-waar%20doen%20we%20het%20voor.pdf
Kyndt, Govaerts, Verbeek & Dochy (2014, p. 2393–2394)
Kyndt, E., Gijbels, D., Grosemans, I. & Donche, V. (2016). Teachers’ Everyday Professional Development: Mapping Informal Learning Activities, Antecedents, and Learning Outcomes. Review of Educational Research, 86 (4), 1111–1150. DOI: 10.3102/0034654315627864.
Kyriacou, C., & Kunc, R. (2007). Beginning teachers' expectations of teaching. 23(8), 1246-1257.
Labaree, D. F. (2000). On the nature of teaching and teacher education: Difficult practices that look easy. Journal of Teacher Education, 51(3), 228–233. Afgehaald van http://www.stanford.edu/~dlabaree/publications/Nature_of_Teaching_and_T…
Le Maistre, C., & Paré, A. (2010). Whatever it takes: How beginning teachers learn to survive. Teaching and Teaching Education, 26(3), 559-564. doi:10.1016/j.tate.2009.06.016
Lin, N. (2001). Social capital: A theory of social structure and action. New York, NY: Cambridge University Press.
Lortie, D. (1975). Schoolteacher. A sociological study. Chicage: University of Chicago Press.
Macdonald, D. (1999). Teacher attrition: A review of literature. Teaching and Teacher Education, 15, 835-848.
Moolenaar, N. M. (2010). Ties with potential: Nature, antecedents, and consequences of social networks in school teams (Doctoraatsverhandeling). Afgehaald van http://dare.uva.nl/document/172970
Odisee, Klasse, Maastricht University, Associatie KU Leuven, & Klasse. (2017). Talentenkaart. Geraadpleegd van http://www.talentenkaart.be/
OECD (2013), Teachers for the 21st Century: Using Evaluation to Improve Teaching, OECD Publishing.
Rolls, S., & Plauborg, H. (2009). Teachers’ career trajectories: An examination of research. In M. Bayer, U. Brinkjaer, H. Plauborg, & S. Rolls (Eds.). Teachers’career trajectories and work lives (pp. 9–28). Dordrecht, Netherlands: Springer.
Roosken, E. (2016, 12 januari). Het valt allemaal wel mee met de werkdruk in het basisonderwijs. De Volkskrant. Geraadpleegd van http://www.volkskrant.nl/opinie/het-valt-allemaal-wel-mee-met-de-werkdr…
Schleicher, A. (ed.) (2012). Preparing Teachers and Developing School Leaders for the 21st Century: Lessons from around the World. OECD Publishing. DOI: 10.1787/9789264174559
Steyaert, S., Janssens, F. (1998a), Stress bij leerkrachten. De school maakt het verschil, Stichting Technologie Vlaanderen.
Stokking, K., Leenders, F., De Jong, J., & Van Tartwijk, J. (2003). From student to teacher: reducing practice shock and early dropout in the teaching profession. European Journal of Teacher Education, 26, pp. 329-350. DOI: 10.1080/0261976032000128175
Struyven, K., & Vanthournout, G. (2014). Teachers' exit decisions: An investigation into the reasons why newly qualified teachers fail to enter the teaching profession or why those who do enter do not continue teaching. Teaching and Teacher Education, 43, p. 37-45.
Struyven, K., Vrancken, S., Brepoels, K., Engels, N., & Lombaerts, K. (2012). Leraar zijn met mijn lerarendiploma? Neen, dank u. Een onderzoek naar de redenen van gekwalificeerde leraren om niet te starten in het onderwijs na afstuderen of na korte tijd eruit te stappen. Pedagogische Studiën, 89, pp. 3-19.
Ulvik, M. & Langørgen, K. (2012). What can experienced teachers can learn from newcomers? Newly qualified teachers as a resource in school. Teachers and teaching: theory and practice, 18(1), 43-57
Vandenberghe, R., & Huberman, A. (1999). Understanding and preventing teacher burnout: A sourcebook of international research and practice. Cambridge: Cambridge University Press
Van Eekelen, M. (2005). Teachers' will and way to learn - Studies on how teachers learn and their willingness to do so. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/46668592_Teachers'_will_and_wa…
Van Grinsven, V., & Van der Woud, L. (2016). Rapportage onderzoek passend onderwijs. Geraadpleegd van http://www.duo-onderwijsonderzoek.nl/wp-content/uploads/2016/06/Rapport…
Van Hooreweghe, B., Nicaise, I. (1991b), Leerkracht: een luxe job? Jobevaluatie bij leerkrachten, Hoger Instituut voor de Arbeid KULeuven.
Van Laere, M. (2015, 19 september). Starters hoppen van interim naar interim. Klasse. Geraadpleegd van https://www.klasse.be/1569/starters-hoppen-van-interim-naar-interim/
Van Laere, M. (2016, 17 oktober). Goede relatie met collega’s, maakt leraren gelukkig. Klasse. Geraadpleegd van https://www.klasse.be/53699/goede-relatie-collega-leraren-gelukkig/
Vanleke, N., & Aelterman, A. (2010). Aanvangsbegeleiding van beginnende leerkrachten in het basisonderwijs. Onderzoek naar de factoren die de aanvangsbegeleiding in de praktijk beïnvloeden. Afgehaald van http://lib.ugent.be/catalog/rug01:001460247
Veel startende leerkrachten stoppen door gebrek aan ondersteuning (2014, 6 januari). Knack. Afgehaald van http://www.knack.be
Veenman, S. (1984). Perceived problems of beginning teachers. Review of Educational Research, 54, 143-178.
Vermunt, J. D.H.M.. (2006). Docent van deze tijd: leren en laten leren. Geraadpleegd van http://www.2agepro.psy.lmu.de/download/oratie_jan_vermunt.pdf
Waller, W. (1932). The sociology of teaching. New York: Wiley.
Williams, P. (1979). Planning teacher demand and supply. Paris: UNESCO, Institute for Education Planning.
Zonder ondersteuning redden ze het niet. (2014, 17 april). De Standaard.
Afgehaald van http://www.standaard.be