Tekstaffiches in Gent tijdens de Grote Oorlog (1914-1918): Een historische analyse van de vertaalpolitiek van de Duitse overheid tijdens de Eerste Wereldoorlog in de regio Gent.

Iris Braeckman
Persbericht

De tekstaffiche: een vergeten strijdwapen uit de Eerste Wereldoorlog

De tekstaffiche: een vergeten strijdwapen uit de Eerste Wereldoorlog

Tegenwoordig snuffelen we door facebook, kijken we naar het nieuws of lezen we de krant. Dat was echter niet altijd zo. Kan jij je een leven inbeelden zonder deze informatiebronnen? Geen krant, geen televisie of gsm. Een tekstaffiche in het straatbeeld zou dan niet vreemd zijn. We troepen allemaal gezellig samen op het dorpsplein voor de kerk en lezen en bediscussiëren de recentste nieuwigheden. Vers van de pers.

 

In Gent was dat tijdens de Grote Oorlog (’14-’18) realiteit. De Duitse overheid maakte gretig gebruik van die ‘ouderwetse’ sociale media om het grote publiek te informeren, te disciplineren en te overtuigen van haar wereldbeschouwing. In mijn historische vertaalstudie ga ik op zoek naar de kenmerken en de achterliggende motieven van deze vaak meertalige tekstaffiches en plaats die in een ruimer historisch kader.

 

Als je aan de Eerste Wereldoorlog denkt, denk je in eerste instantie aan loopgraven, velden vol klaprozen of de Menenpoort in Ieper. Er is echter ook een minder bestudeerd aspect van deze oorlog: de strijd met de inzet van tekstaffiches. Oorlog voeren gaat immers niet enkel om het veroveren van grondgebied, maar ook om het controleren van een vaak onbekende en anderstalige bevolking.

 

Censuur als draaischijf voor Duitse propaganda

 

Vier jaar lang werd elke Belgische activiteit op politiek, economisch en cultureel vlak aan banden gelegd, gecensureerd of ‘verbeterd’ door de Duitse bezetter. Alles werd naar zijn hand gezet en dat zien we zowel aan de opmaak van de tekstaffiches als hun inhoud. De okere kleur en het strakke lettertype van de affiches zijn de twee belangrijkste uiterlijke kenmerken van die strategie. Als je mensen hun denkwijze wil veranderen, moet je ze overspoelen met de ‘juiste’ ideeën. Als je wil dat de mensen zich gedragen naar jouw normen, dan leg je regels op of dreig je met zware straffen. De Duitse cultuur werd de mensen opgedrongen.

 

De meertalige tekstaffiches vormden het belangrijkste communicatiemiddel tussen de bezetter en de Gentse bevolking. Voor de Gentenaren zat er maar één ding op en dat was iedere dag een ommetje te maken naar de plaatsen van aanplak. Enkel op die manier konden ze op de hoogte blijven van nieuwe wetten, bekendmakingen, veroordelingen of oproepen.

 

Hoe linker hoe flinker

 

Een klein deel van de Gentse bevolking, de bourgeoisie, was tijdens de Grote Oorlog Franstalig. Dat was geen onbelangrijke factor voor de Duitse bezetter. Zeker in de eerste jaren van de bezetting verscheen de tekst in drie talen: Duits, Frans en Nederlands. De volgorde waarin deze talen verscheen was geenszins toevallig te noemen. Duits stond regelmatig op de meest linkse plaats. Als je bedenkt dat we in onze westerse maatschappij telkens van links naar rechts lezen blijkt dit een doordachte keuze te zijn geweest. De bevolking werd telkens herinnerd aan de prominente positie van het Duits en werd indirect aangemoedigd zich het Duits eigen te maken.

 

 

Opvallend is de plaats die het Nederlands innam. Bij het begin van de oorlog werd de Nederlandstalige tekst het meest rechts geplaats. Het Frans had toen de bevoorrechte positie binnen de maatschappij. Om de Vlaamse bevolking aan zijn kant te scharen riep de Duitse generaal Moritz von Bissing de Flamenpolitik in het leven. De Vlamingen werden bevoorrecht met als doel een groot deel van de bevolking te overtuigen. Het Nederlands won aan prestige en kreeg een prominente plaats naast het Duits. Daaruit volgde dat dat Frans vaak de rechtse plaats innam of niet werd opgenomen in de affiche.

 

Een nieuwe cultuur

 

Bij het bestuderen van de tekstaffiches ging ik nader in op details en verschillen tussen de teksten. Opvallend is dat de teksten zeer secuur opgesteld werden; er mocht geen woord te veel op de affiche staan. Bij de Franse tekst werden soms zinnen en woorden weggelaten. De titel had soms een Gotisch lettertype. Dat detail duidt op een eeuwenoude Duitse traditie.

 

Kwantiteit boven kwaliteit

 

Gent was als hoofkwartier van het vierde leger een van de grootste productiecentra in Vlaanderen. Uit een archiefonderzoek blijkt dat er in totaal meer dan 725 verschillende affiches gedrukt en aangeplakt werden. Zo veel mogelijk drukken in een zo kort mogelijke tijd was het motto. De kwaliteit van het papier was pover. Het had immers weinig zin te investeren in papier van betere kwaliteit. Eens de dag om was en de bevolking op de hoogte was van de mededelingen werden ze immers weer overplakt. De mindere kwaliteit versnelde niet enkel het productieproces, maar drukte ook de prijs. Twee vliegen in één klap.

 

Vers van de pers

 

Dit vergde echter veel van de Gentse drukkerijen. Dag en nacht draaiden ze op volle toeren om de orders af te krijgen. Ze vervaardigden tekstaffiches voor de regio van Gent en tot ver daarbuiten. Drukkerij de ‘Samenwerkende Volksdrukkerij’ stond geen dag stil en produceerde in totaal 311 van deze affiches.

 

De studie

 

Iedere tekstaffiche uit de online databank en uit de archieven in Gentbrugge werd geordend in een Excel bestand aan de hand van tien parameters: de datum, het genre, de titel, het aantal talen op de tekstaffiches, de volgorde waarin deze verschenen, de auteur(s), de drukkerij, de kleur van de tekstaffiche, de plaats waar ze aangeplakt werd en de uniformiteit. Aan de hand van die gegevens werden een reeks tabellen opgesteld die onderwerp werden van analyse. De bevindingen die daaruit voorkwamen openden een nieuwe kijk op de propaganda en oorlogsvoering van de Duitsers tijdens de Grote Oorlog.

 

 

 

 

 

Image removed.

 

 

 

 

 

 

Bibliografie

Bibliografie:

Author, Unkown. (1919). BEAT VON ARMIN TO DEATH. The New York Times. Geraadpleegd op 4 mei 2017 via http://query.nytimes.com/mem/archivefree/pdf?res=9F0CE0DE123FE432A2575B… 

Denolf, M. (2015-2016). Vertaling en oorlogspropaganda: meertalige pamfletten tijdens de Duitse bezetting in Vlaanderen, Onderzoek naar de oorlogsaffiches rond Kortrijk en Gent tijdens de Eerste Wereldoorlog. (Ongepubliceerd eindwerk). Katholieke Universiteit Leuven, Campus Leuven. 

D’hondt Bart. (z.j.). Emile Braun. Liberaal Archief: Bibliotheek. Geraadpleegd op 28 april 2017 via http://www.liberaalarchief.be/vraagbaak_braun.html 

Kindt, S. (2015-2016). Een historische analyse van oorlogspamfletten in Brugge tijdens Wereldoorlog I: Vertaling en oorlogspropaganda: meertalige pamfletten tijdens de Duitse bezetting in Vlaanderen. (Ongepubliceerd eindwerk). Katholieke Universiteit Leuven, Campus Leuven. 

Mantels, Ruben. Gent: Een Geschiedenis Van Universiteit En Stad, 1817-1940. Brussel: Mercatorfonds, 2013. Print. 

Schaepdrijver, Sophie de. De groote oorlog: het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog. 5. druk. Amsterdam: Olympus, 1999. Print. 

Tallier, Pierre-Alain. (2014). De Eerste Wereldoorlog, hoofdstuk 17. Koninklijke Commissie voor Geschiedenis. Geraadpleegd op 28 april 2017 via http://www.kcgeschiedenis.be/pdf/bronnen/

Wandt, Heinrich. Etappenleven Te Gent: Kantteekeningen Bij De Duitsche Ineenstorting. Ledeberg: Janssens, 1921

Website universiteit Gent. Historiek van de UGent. Geraadpleegd op 29 april 2017 via https://www.ugent.be/nl/univgent/voorzieningen/collecties/archief/gesch…

Universiteit of Hogeschool
Taal- en Letterkunde
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Professor D'Hulst Lieven
Kernwoorden
Share this on: