Daders en hun aanslagen: In het hoofd van de radicale verliezer
De mens in het monster
Daders van aanslagen worden meestal ondergebracht in twee categorieën: terroristen en psychopaten. De eerste groep is gedreven door een sterke religieuze of ideologische motivatie en hun geweld is “absolutistisch, verdelend en irrationeel”. De tweede groep daarentegen heeft geen nood aan motivatie. Met psychopaten is gewoon iets mis. Hun hersenen werken niet zoals het zou moeten. Psychopaten zijn niet alleen ziekelijk, ze zijn ook ziek. Terroristen moeten het enkel stellen met de stempel ‘ziekelijk’.
Dit onderscheid is eenvoudig, maar is het ook toepasbaar? Laat ons beginnen met een ‘terrorist’. Mohamed Merah was een man van slechts 23 toen hij besloot om in maart 2012 zeven mensen om het leven te brengen. Drie van zijn slachtoffers waren weerloze kinderen. Naar eigen zeggen nam Merah wraak vanwege onrecht dat hemzelf en de slachtoffers van de oorlog in Afghanistan was aangedaan. Na een belegering van zijn appartement die langer dan 24 uur duurde kwam Merah om het leven in strijd met de politie. Voor zijn dood had hij echter via een walkietalkie een lange conversatie met een politieagent, dit gesprek suggereert dat Merah zich kon openstellen voor sociaal contact met ‘ongelovigen’ (ondanks zijn uitdrukkelijke afschuw voor hen).
En wie beter om de psychopaten te vertegenwoordigen dan Anders Behring Breivik? De Noor bracht meer dan tien keer zo veel mensen om dan Merah. De meeste van zijn slachtoffers waren ook jongeren. De media schreven, met behulp van een heel aantal psychologen en experts, psychische defecten toe aan Breivik. “Onmogelijk dat iemand zulke gruwel kon veroorzaken zonder mentaal ziek te zijn” is het idee dat de meeste analyses met elkaar verbindt. Breivik had deze aantijgingen en diagnoses voorspeld. In zijn openingsstatement op het proces las hij dan ook alle diagnoses voor die hij verwachtte. Hij was akelig dichtbij de waarheid. We moeten echter begrip tonen voor de experts. Na de eerste aanslag die Breivik pleegde ging men er immers nog van uit dat het om een geval van moslimterrorisme ging. Het is pas toen Breivik werd gearresteerd dat ze de kans kregen om op hun stappen terug te komen en een nieuwe analyse te maken. De ironie dat iemand die door zijn daden een halt wilde toeroepen aan migratie en multiculturalisme in eerste instantie als moslimterrorist werd aanzien, zal ook Breivik zelf niet zijn ontgaan.
Daders van aanslagen zijn terroristen of psychopaten. Helaas, zo makkelijk komen we er niet vanaf. De reden dat ik deze twee daders heb gekozen als voorbeeld is niet toevallig. In beide gevallen kwam er kort na hun aanslagen een theaterstuk in een poging te begrijpen wat de dader bezielde. Dat over Breivik was nog tot vorig jaar actief en ging heel de wereld rond. Ik heb dan ook zelf de kans gekregen dit te bekijken. Het theaterstuk over Merah daarentegen is op aanvraag van de Franse bevolking uit de zalen geweerd. Blijkbaar hebben we nood aan het proberen begrijpen van wat Breivik bezielde, maar is een gelijkaardige poging betreffende Merah uit den boze. Waarom is er dit strikte onderscheid tussen Breivik en Merah? Het antwoord op deze vraag is simpel: afstand. Zodra we in staat zijn om de verschillen te zien tussen een dader van een aanslag en onszelf is begrip overbodig. Het begrip dat we proberen te krijgen is niets meer dan een noodzakelijk kwaad in de zoektocht naar verschillen tussen onszelf en het monster. Het is voor de meesten onder ons niet moeilijk om ons te onderscheiden van een Fransman van Algerijnse afkomst, die beweert zich te hebben bekeerd tot de enige ware god en in diens naam aanslagen pleegt. Moeilijker is het om een barrière op te werpen tussen onszelf en iemand die koste wat het kost probeerde te vermijden dat het leven zoals hij dat kende zou verdwijnen. Breivik en Merah zijn niet zo verschillend van elkaar omwille van hoe ze dachten en zelfs niet zo verschillend van ons. Ze zijn verschillend van elkaar omwille van hoe wij over hen denken.
Omdat het wel degelijk van belang kan zijn om eens te kijken naar de gelijkenissen in plaats van de verschillen tussen daders van aanslagen, stel ik voor een ander perspectief te proberen. Als er immers één ding duidelijk mag zijn over deze twee individuen, dan is het dat ze verliezers waren van onze samenleving. Ondanks verschillende achtergronden en loopbanen bleek geen van beide geschikt om in de samenleving te functioneren zoals u en ik. Nochtans lijkt de samenleving haar deelnemers een belofte te maken. Deze belofte heet de meritocratie. Dit wil zeggen dat elk individu aan de hand van zijn verdienste erkenning krijgt. Met andere woorden: iedereen krijgt wat hij of zij verdient. Meritocratie is echter even veel ideologie als realiteit. Het is een doel dat de samenleving zich voor ogen houdt. De wil iedereen naar verdienste te belonen is lovenswaardig en heeft ook voor veel vooruitgang gezorgd. Denk maar bijvoorbeeld aan de slinkende kloof tussen mannen en vrouwen in onze samenleving. Vanuit meritocratische overwegingen wordt deze ongelijkheid aangepakt. Het probleem zit hem echter in hoe de meritocratie zichzelf als gerealiseerd begint op te werpen. Toeval kent geen plaats in de meritocratische ideologie. Hierdoor wordt niet alleen alle verdienste naar het individu geschoven, maar ook alle mislukking.
Merah en Breivik waren in de eerste plaats mensen die zich afgerekend voelden voor een mislukking waar ze in hun eigen ogen zelf niet verantwoordelijk voor waren. Merah groeide op in een crimineel milieu en Breivik zag een concurrent die het einde betekende voor zijn politieke carrière. Terwijl de samenleving Merah en Breivik beschuldigden van falen, kregen deze twee individuen een gelijkaardige reflex. Ze schoven alle verantwoordelijkheid van zich af en beschuldigden de samenleving. De boodschap die ik dan ook wil meegeven is niet dat we hen moeten verontschuldigen. Hun daden blijven afschuwelijk en kunnen niet worden verantwoord. Waar ik wel voor ijver is om te gaan kijken wat wij, als samenleving, beter kunnen doen. We moeten opnieuw voeling krijgen met verliezers. Niet nadat ze overgaan tot het plegen van een aanslag, maar voordien.
“Anders Behring Breivik Court Statement 2012-04-17 (Opening Statement) - The Breivik Archive”. Geraadpleegd 9 februari 2018. https://sites.google.com/site/breivikreport/documents/anders-breivik-co….
Arendt, Hannah. De menselijke conditie. Vertaald door C Houwaard. Amsterdam: Boom, 2017.
———. The Origins of Totalitarianism. New ed. A Harvest Book HB244. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1973.
Arnoudt, Rik. “Broer van terrorist Mohammed Merah krijgt 20 jaar cel”. vrtnws.be, 20:37+01:00. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/11/02/broer-van-terrorist-mohammed-me….
Baumer, Martin. “Loïc Liber, seul rescapé de Merah : ‘Tant bien que mal, je m’accroche à la vie’”. outre-mer 1ère, 14 maart 2015. https://la1ere.francetvinfo.fr/2015/03/13/loic-liber-seul-rescape-de-me….
BELGA. “Lufthansa wist van depressie copiloot”. Gazet van Antwerpen, 31 maart 2015. https://www.gva.be/cnt/dmf20150331_01608286/lufthansa-wist-van-depressi….
Benjamin, Walter, Michael William Jennings, Brigid Doherty, Thomas Y. Levin, en E. F. N. Jephcott. The Work of Art in the Age of Its Technological Reproducibility, and Other Writings on Media. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press, 2008.
Cavanaugh, William T. “Does Religion Cause Violence?” Harvard Divinity Bulletin 35, nr. 2/3 (spring 2007). https://humanrights.utah.edu/artCavanaugh.pdf.
Cody, Edward. “Mohammed Merah, Face of the New Terrorism”. Washington Post, 22 maart 2012, sec. Europe. https://www.washingtonpost.com/world/europe/mohammed-merah-face-of-the-….
“‘Co-piloot doorstond depressie en had relatieproblemen’”. NOS, 27 maart 2015. https://nos.nl/artikel/2027117-co-piloot-doorstond-depressie-en-had-rel….
Cullen, Dave. “The Depressive and the Psychopath”. Slate, 20 april 2004. http://www.slate.com/articles/news_and_politics/assessment/2004/04/the_….
De Botton, Alain. Status Anxiety. New York: Pantheon Books, 2004. http://site.ebrary.com/id/10063782.
———. Statusangst. Vertaald door Jelle Noorman. 25ste dr. Amsterdam: Olympus, 2016.
De Greef, Jos, Christine Van Tichel, en Denny Baert. “Dader aanslag Manhattan is Oezbeek met link naar IS”. vrtnws.be, 1 november 2017. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/11/01/terreuraanslag-manhattan---verd….
De Proost, Ellen, Youssef Aouriaghel, Eveline van Hooijdonk, Najim Einauan, Herman De Greve, en Ait Serhane Serhane. “Van moslimterrorist tot kruisvaarder: Breivik in de media”. DeWereldMorgen.be, 10 augustus 2011. http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/08/10/van-moslimterrorist-to….
dgs. “Meer dan 50 doden in Las Vegas: ’Nog geen link met terreurgr... - De Standaard”. De Standaard, 3 oktober 2017. http://www.standaard.be/cnt/dmf20171002_03107558.
dgs, adm, tg. “Dit weten we over de dader van de schietpartij in Las Vegas”. De Standaard, 3 oktober 2017. http://www.standaard.be/cnt/dmf20171002_03107738.
“‘Disillusioned Jihadist’ Who Joined ISIS in Syria Wants to Come Home, Face Trial in Britain”. RT International. Geraadpleegd 25 mei 2018. https://www.rt.com/uk/408010-disillusioned-jihadist-isis-return/.
Enzensberger, Hans Magnus. De radicale verliezer: over de psychologie van de zelfmoordterrorist : essay. Vertaald door Gerda Meijerink en Gerrit Bussink, 2016.
Hong, Jun Sung, Hyunkag Cho, en Alvin Shiulain Lee. “Revisiting the Virginia Tech Shootings: An Ecological Systems Analysis”. Journal of Loss and Trauma 15, nr. 6 (29 oktober 2010): 561–75. https://doi.org/10.1080/15325024.2010.519285.
“Interdire La Pièce Sur Les Dernières Heures de Mohamed Merah”. Change.org. Geraadpleegd 22 april 2018. https://www.change.org/p/françoise-nyssen-interdire-la-pièce-sur-les-de….
“Isis: ‘Disillusioned’ British Jihadists in Syria Want Safe Return”. International Business Times UK, 5 september 2014. https://www.ibtimes.co.uk/isis-disillusioned-british-jihadists-syria-wa….
“Jacques Mesrine: The Man with 1,000 Faces”. the Guardian, 23 oktober 2008. http://www.theguardian.com/world/gallery/2008/oct/23/france-jacques-mes….
Janzing, Jolien. “Archief: Hans Van Themsche: portret van een killer”. Humo, 7 mei 2012. http://www.humo.be/humo-dossiers/95955/archief-hans-van-themsche-portre….
jvt. “‘Copiloot kampte met zware depressie’”. De Standaard, 27 maart 2005. http://www.standaard.be/cnt/dmf20150327_01601339.
Kacimi, Mohamed. Moi, la mort, je l’aime, comme vous aimez la vie. France: L’avant-scène théâtre 2017, 2017.
Kalleberg, Arne L, Stephen L Morgan, John Myles, en Rachel A Rosenfeld. Inequality - Structures, Dynamics and Mechanisms, Volume 21: Essays in Honor of Aage B. Sorensen. Burlington: Elsevier, 2004. http://www.123library.org/book_details/?id=33705.
Knight, George. “Abdelghani Merah veroordeelt islamisme, kiest voor humanisme”. Geraadpleegd 17 februari 2018. https://georgeknightlang.wordpress.com/tag/mohammed-merah/.
Kwon, Kyounghee Hazel, en Shin-Il Moon. “The Bad Guy Is One of Us: Framing Comparison between the US and Korean Newspapers and Blogs about the Virginia Tech Shooting”. Asian Journal of Communication 19, nr. 3 (september 2009): 270–88. https://doi.org/10.1080/01292980903038998.
“La course macabre de Mohamed Merah”. Le Monde, 11 maart 2013. http://www.lemonde.fr/societe/visuel/2013/03/11/il-y-a-un-an-la-course-….
Lartey, Jamiles. “Marilou Danley, Girlfriend of Las Vegas Gunman, Saw ‘no Warning’ of Violence”. the Guardian, 4 oktober 2017. http://www.theguardian.com/us-news/2017/oct/04/who-is-marilou-danley-gi….
“Las Vegas Shooting: Gunman Was on Losing Streak and ‘Germophobic’, Police Say”. the Guardian, 21 januari 2018. http://www.theguardian.com/us-news/2018/jan/20/las-vegas-shooting-polic….
Lo, Andrea. “The Debate: Is Hostile Architecture Designing People -- and Nature -- out of Cities?” CNN Style, 7 december 2017. https://www.cnn.com/style/article/new-dean-harvey-james-furzer-hostile-….
“Massacre at Virginia Tech leaves 32 dead - Apr 16, 2007”. HISTORY.com. Geraadpleegd 26 januari 2018. http://www.history.com/this-day-in-history/massacre-at-virginia-tech-le….
mg, en llc. “Acht doden bij ‘laffe terreurdaad’ in New York (Brussel) - De Standaard”. De Standaard, 1 november 2017. http://www.standaard.be/cnt/dmf20171031_03163569.
“Mohamed Merah: Outrage as chilling words of Toulouse terrorist are broadcast on French TV | Daily Mail Online”, 9 juni 2012. http://www.dailymail.co.uk/news/article-2170816/Mohamed-Merah-Outrage-c….
Montasser, De’emeh, en Pieter Stockmans. “‘Lepel moslimjongeren geen verhaaltjes in, activeer hen’”, 8 juni 2015. http://www.knack.be/nieuws/belgie/lepel-moslimjongeren-geen-verhaaltjes….
Pantucci, Raffaello. “What Have We Learned about Lone Wolves from Anders Behring Breivik?” Perspectives on Terrorism 5, nr. 5–6 (2011): 27–42.
———. “What Have We Learned about Lone Wolves from Anders Behring Breivik?” Perspectives On Terrorism 5, nr. 5–6 (december 2011): 27–42.
Primoratz, Igor. Terrorism: A Philosophical Investigation. Cambridge, UK ; Malden, MA: Polity, 2013.
Quinn, Ben. “Anti-Homeless Spikes Are Part of a Wider Phenomenon of ‘Hostile Architecture’”. The Guardian, 13 juni 2014, sec. Art and design. http://www.theguardian.com/artanddesign/2014/jun/13/anti-homeless-spike….
“Racistische moorden Van Themsche vandaag twee jaar geleden”. De Morgen, 11 mei 2008. https://www.demorgen.be/binnenland/racistische-moorden-van-themsche-van….
“Ramppiloot wilde beroemd worden”. Joop (blog), 28 maart 2015. https://joop.bnnvara.nl/nieuws/ramppiloot-wilde-beroemd-worden.
Redactie. “Broer van terrorist Mohamed Merah veroordeeld tot 20 jaar cel”. De Morgen, 2 november 2017. https://www.demorgen.be/buitenland/broer-van-terrorist-mohamed-merah-ve….
Robertson, Joshua, en David Smith. “Las Vegas Shooter Recalled as Intelligent Gambler Well-Versed on Gun Rights”. the Guardian, 4 oktober 2017. https://www.theguardian.com/us-news/2017/oct/04/las-vegas-shooter-steph….
Rockmore, Tom, red. The Philosophical Challenge of September 11. 1. publ. Metaphilosophy Series in Philosophy. Malden, MA: Blackwell, 2005.
rvs. “Copiloot eerder al in behandeling voor zelfmoordneigingen”. Het Nieuwsblad, 30 maart 2015. https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20150330_01605757.
Schutter, Dirk de, en Remi Peeters. Hannah Arendt: politiek denker. 4de dr. Zoetermeer: Klement, 2015.
Seierstad, Ǻsne. “Anders Breivik Massacre: Norway’s Worst Nightmare”. Vertaald door Sarah Death. The Guardian, 22 februari 2015, sec. World news. http://www.theguardian.com/world/2015/feb/22/anders-breivik-massacre-on….
Shaw, Patrick. “Multiple Murders: The Virginia Tech Massacre, Multiculturalism, and the Death of Tragic Drama.” Journal of the Midwest Modern Language Association 42, nr. 2 (Herfst 2009): 159–80.
Smith-Spark, Laura. “Who Was French Gunman Mohammed Merah?” CNN. Geraadpleegd 17 februari 2018. https://www.cnn.com/2012/03/21/world/europe/france-shooting-suspect-pro….
Sparling, Rebecca. “Virginia Tech massacre”. Salem Press Encyclopedia, 2013.
Szpunar, Piotr M. “From the Other to the Double: Identity in Conflict and the Boston Marathon Bombing: From Other to Double”. Communication, Culture & Critique 9, nr. 4 (december 2016): 577–94. https://doi.org/10.1111/cccr.12124.
Taub, Ben. “What Happens to Former ISIS Fighters?” The New Yorker, 3 september 2015. https://www.newyorker.com/news/news-desk/what-happens-to-former-isis-fi….
Turner-Graham, Emily. “‘Breivik Is My Hero’: The Dystopian World of Extreme Right Youth on the Internet”. AUSTRALIAN JOURNAL OF POLITICS AND HISTORY 60, nr. 3 (september 2014): 416–30.
———. “‘Breivik Is My Hero’: The Dystopian World of Extreme Right Youth on the Internet”. Australian Journal of Politics & History 60, nr. 3 (september 2014): 416–30. https://doi.org/10.1111/ajph.12070.
Van Horenbeek, Jeroen. “Homans wil gedesillusioneerde ex-Syrië-strijders voor de klas”. De Morgen, 6 juni 2015. https://www.demorgen.be/nieuws/homans-wil-gedesillusioneerde-ex-syrie-s….
Verde, Orlando. “‘Breivik was here’ [Recensie van de voorstelling ’Breiviks Statement’]”. Kif Kif, 7 april 2014. http://www.kifkif.be/cult/breivik-was-here-recensie-van-de-voorstelling….
“Who Was Toulouse Gunman Mohamed Merah?” BBC News, 22 maart 2012, sec. Europe. http://www.bbc.com/news/world-europe-17456541.