De fundamentele waarden van de Europese Unie: Een analyse van de afdwinging van de democratie en rechtsstaat door de Europese Unie ten aanzien van lidstaten, kandidaat-lidstaten en ENB-partners
De fundamentele waarden van de Europese Unie onder druk?
De Europese Unie is gegrondvest op een aantal fundamentele waarden die in de oprichtingsverdragen worden opgesomd, zoals de eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Bovendien wordt verondersteld dat alle lidstaten van de EU gekenmerkt worden door een samenleving van pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen. Recente mediaberichtgeving over de escalerende situatie in landen zoals Polen of Hongarije doet echter het tegenovergestelde vermoeden.
Deze fundamentele waarden vormen ten eerste een bindmiddel tussen de lidstaten, wat de totstandkoming van een daadwerkelijk gemeenschappelijk Europees buitenlands beleid moet vergemakkelijken. Zo een bindmiddel zou lidstaten namelijk kunnen helpen om zich in een blok te verenigen en met één stem te spreken. Verder is de veronderstelling dat alle lidstaten de fundamentele waarden van de EU naleven van cruciaal belang voor het behoud van het wederzijdse vertrouwen tussen lidstaten, die vereist is om aan de verplichtingen van het EU-recht te kunnen voldoen. Zo zal de verplichting om een rechterlijke beslissing uit een andere lidstaat uit te voeren wrang aanvoelen, als bijvoorbeeld kan worden vermoed dat deze beslissing genomen werd zonder eerbied voor het recht op een eerlijk proces. Een doeltreffende afdwinging van de democratie en rechtsstaat is dus vereist op het vlak van de EU, maar het is juist hier dat een aantal problemen rijzen.
De democratie en rechtsstaat kunnen door de instellingen van de EU ten aanzien van lidstaten worden afgedwongen door middel van een procedure die politiek van aard is, omdat het optreden vereist is van ‘politieke’ instellingen zoals het Europees Parlement of de Raad. Deze art. 7 VEU-procedure bestaat uit twee ‘delen’. Art. 7 VEU voorziet namelijk in een “waarschuwingsmechanisme”, die EU-instellingen toelaat om de lidstaat een waarschuwing te geven nog voor de escalatie van problematische ontwikkelingen. In dit geval gaat het dus louter om een waarschuwing, die slechts uitgevaardigd kan worden na het doorlopen van de vooropgestelde procedure, en die nog niet gepaard gaat met specifieke sancties. Geruime tijd werd aangenomen dat art. 7 VEU in feite een “nucleaire optie” was, die dus slechts in allerlaatste instantie kon worden ingeroepen, omwille van de vereiste stemmingsmeerderheden om het waarschuwingsmechanisme succesvol te doorlopen. In feite kan dit waarschuwingsmechanisme relatief eenvoudig worden doorlopen; de moeilijkheid lag in het verleden veeleer aan het gebrek aan politieke draagkracht om de fundamentele waarden van de EU af te dwingen. Verder voorziet art. 7 VEU in een “sanctiemechanisme”. Na het doorlopen van deze procedure, en dus na de vaststelling dat de betrokken lidstaat een ernstige en voortdurende schending heeft gepleegd op de fundamentele waarden van de EU, kan de betrokken lidstaat onderworpen worden aan sancties zoals de schorsing van de stemrecht van diens vertegenwoordiger in de Raad of zelfs de stopzetting van subsidies. Zulke sancties kunnen zeer doeltreffend zijn. Omwille van de strenge procedurele vereisten, zo is een unanieme beslissing in de Raad vereist, werd dit sanctiemechanisme tot nu toe nog nooit opgestart.
Daarnaast kan worden gegrepen naar de juridische inbreukprocedure voor het Hof van Justitie, die door de Europese Commissie tegen lidstaten kan worden ingesteld naar aanleiding van een miskenning van bepalingen uit de Verdragen. Het verleden heeft aangetoond dat deze procedure niet doeltreffend is om de democratie en rechtsstaat af te dwingen omdat de juridische inbreukprocedure erop gericht is om slechts één specifieke verdragsschending aan te kaarten. Ze is er niet op gericht om de overkoepelende problematiek van de achteruitgang van de democratie en rechtsstaat aan te pakken, die uit een geheel van factoren bestaat en bovendien juridisch moeilijk gestaafd kan worden. Om die reden hebben rechtsgeleerden de Commissie voorgesteld om deze inbreukprocedure op een andere manier aan te wenden, namelijk door verschillende afzonderlijk verdragsschendingen te bundelen in één zaak om zo het bewijs te leveren van een schending op de fundamentele waarden van de EU. De Commissie is echter terughoudend om dit toe te passen.
Europese landen die tot de EU zouden willen toetreden, kunnen dit slechts verzoeken als ze zich ertoe verbinden om de fundamentele waarden van de EU uit te dragen. Met het vooruitzicht op de ‘big bang’-uitbreiding hebben EU-instellingen toetredingsvoorwaarden op basis van conditionaliteit ontwikkeld, de zogenaamde ‘politieke criteria’ van Kopenhagen, om de democratie en rechtsstaat in deze kandidaat-lidstaten nog voor hun toetreding te consolideren. Meer bepaald, werden kandidaten verzocht om allerlei hervormingen door te voeren teneinde stabiele instellingen te kunnen verzekeren die de naleving van de democratie en rechtsstaat kunnen waarborgen. Hoewel toetredingsvoorwaarden zeer toereikend kunnen zijn om de democratie en rechtsstaat ten aanzien van kandidaten te bevorderen, was de opvolging ervan door EU-instellingen gebrekkig, waardoor sommige kandidaten in 2004 tot de EU hebben kunnen toetreden zonder de nodige hervormingen te hebben doorgevoerd. Bovendien dienen kandidaat-lidstaten voor hun toetreding het hele EU-recht over te nemen. Dit ‘juridische criterium’ van Kopenhagen is echter ontoereikend aangezien er niet zozeer een verband bestaat tussen het EU-recht en de fundamentele waarden waarop de EU berust.
Desondanks veronderstellen EU-instellingen dat de aanpak in de vijfde uitbreidingsronde zeer doeltreffend was voor de bevordering van de democratie en rechtsstaat, waardoor gelijkaardige instrumenten geïntroduceerd werden in het Europees Nabuurschapsbeleid, die tot doel heeft om een ‘ring van vrienden’ te creëren aan de buitengrenzen van de EU. In ruil voor concrete hervormingen die blijk geven van het bestaan van gemeenschappelijke waarden, zouden de betrokken partners in ruil een vooruitzicht krijgen op diepere economische integratie met de EU. De instrumenten die van het uitbreidingsbeleid werden “geleend”, vertonen echter in het Nabuurschapsbeleid eveneens dezelfde gebreken.
Ondanks het bestaan van de nodige afdwingingsmechanismen, zowel op intern als op extern vlak, worden ze niet ten volle benut. De activering van de art. 7 VEU-procedure ten aanzien van Polen en Hongarije en de intentie van de Commissie om inbreukprocedures in te stellen om bepaalde problematische ontwikkelingen aan te vechten, vormen evenwel mooie kansen op remediëring.
1. Wetgeving
1.1 Primair EU-recht
Verdrag betreffende de Europese Unie.
Verdrag Betreffende de Werking van de Europese Unie.
Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap.
Verdrag van Nice houdende wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie, de Verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijbehorende akten.
Verdrag van Amsterdam houdende wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie, de Verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijbehorende
akten.
Verdrag van Maastricht over de Europese Unie.
1.2 Secundair EU-recht
1.2.1 Richtlijnen
Richtlijn 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep.
Richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens.
1.2.2 Verordeningen
Voorstel van de Commissie voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad van 2 mei 2018 inzake de bescherming van de begroting van de Unie in geval van
fundamentele tekortkomingen op het gebied van de rechtsstaat in de lidstaten.
Verordening Nr. 1084/2006 van de Raad van 11 juli 2006 tot oprichting van het Cohesiefonds en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1164/94.
1.2.3 Kaderbesluiten
Kaderbesluit 2002/584/JBZ van de Raad van 13 juni 2002 betreffende het Europees aanhoudingsbevel en de procedures van overlevering tussen de lidstaten.
1.2.4 Beschikkingen
Beschikking van de Commissie van 13 december 2006 tot vaststelling van een mechanisme voor samenwerking en toetsing van de vooruitgang in Roemenië ten aanzien van specifieke
ijkpunten op het gebied van de hervorming van het justitiële stelsel en de bestrijding van corruptie.
Beschikking van de Commissie van 13 december 2006 tot vaststelling van een mechanisme voor samenwerking en toetsing van de vooruitgang in Bulgarije ten aanzien van specifieke ijkpunten op het gebied van de hervorming van het justitiële stelsel en de bestrijding van corruptie en georganiseerde misdaad.
1.3 Soft law
Persbericht van de Commissie van 2 mei 2018- EU-begroting: Commissie stelt een moderne begroting voor, voor een Unie die ons beschermt, sterker maakt en verdedigt.
Persbericht van de Europese Commissie van 20 december 2017- Rule of Law: European Commission acts to defend judicial independence in Poland.
Aanbeveling van de Commissie van 20 december 2017 over de rechtsstaat in Polen ter aanvulling van de Aanbeveling 2016/1374, Aanbeveling 2017/146 en Aanbeveling 2017/1520.
Voorstel van de Commissie van 20 december 2017 voor een besluit van de Raad betreffende de constatering van een duidelijk gevaar voor een ernstige schending, door de Republiek
Polen, van de rechtsstaat.
Aanbeveling 2017/1520 van de Commissie van 26 juli 2017 over de rechtsstaat in Polen ter aanvulling van de Aanbevelingen 2016/1374 en 2017/146.
Standard Eurobarometer 86, Autumn 2016, on Citizenship
Aanbeveling 2017/146 van de Commissie van 21 december 2016 over de rechtsstaat in Polen ter aanvulling van Aanbeveling 2016/1374.
Mededeling van de Commissie aan de Raad en het Europees Parlement van 4 december 2016
betreffende de versterking van het europees nabuurschapsbeleid.
Aanbeveling 2016/1374 van de Commissie van 27 juli 2016 over de rechtsstaat in Polen.
Fact Sheet van de Europese Commissie van 1 juni 2016, “Commission Opinion on the Rule of Law in Poland and the Rule of Law Framework: Questions & Answers.”
Gezamenlijke mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s van 18 november
2015 inzake de herziening van het Europees nabuurschapsbeleid.
EU-Ukraine Association Agenda van 16 maart 2015 to prepare and facilitate the implementation of the Association Agreement.
Association Agreement between the European Union and its Member States, of the one part, and Ukraine, of the other part.
Mededeling van de Europese Commissie aan de Raad en het Europees Parlement van 11
maart 2014- Een nieuw EU-kader voor het versterken van de rechtsstaat.
Persbericht van de Europese Commissie van 11 maart 2014- Europese Commissie presenteert
kader ten behoeve van de rechtsstaat in de EU.
Persmededeling van de Europese Commissie van 20 november 2013- European Commission
closes infringement procedure on forced retirement of Hungarian judges.
Verslag van het Europees Parlement van 25 juni 2013 over de situatie op het gebied van de
grondrechten: normen en praktijken in Hongarije (naar aanleiding van de resolutie van het
Europees Parlement van 16 februari 2012).
Statement of the European Commission in the Plenary Debate of the European Parliament
van 17 april 2013- Hungary and the Rule of Law.
Opinie 683 / 2012 van de Commissie van Venetië van 15 October 2012- Opinion
On The Cardinal Acts On The Judiciary That Were Amended Following The Adoption Of
Opinion Cdl-ad(2012)001 On Hungary,
http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-A….
Persbericht van de Europese Commissie van 9 oktober 2012- Naar uitbreiding van de Unie -
Aanbeveling Commissie: onderhandelingen met tien kandidaat-lidstaten afsluiten.
Rapport van International Bar Association’s Human Rights Institute van september 2012
“Courting Controversy: the Impact of the Recent Reforms on the Independence of the
Judiciary and the Rule of Law in Hungary”,
https://www.ibanet.org/Article/NewDetail.aspx?ArticleUid=f95a6bf2-99cf-…-
d3b7a531207c.
Persmededeling van de Europese Commissie van 25 april 2012- Hungary - infringements:
European Commission satisfied with changes to central bank statute, but refers Hungary to
the Court of Justice on the independence of the data protection authority and measures
affecting the judiciary.
Opinie 663/2012 van de Commissie van Venetië van 19 maart 2012- On Act Clxii Of 2011
On The Legal Status And Remuneration Of Judges And Act Clxi Of 2011 On The
Organisation And Administration Of Courts Of Hungary,
http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDLAD%
282012%29001-e.
Opinion on the new constitution of Hungary (no. 621 / 2011) adopted by the Venice
Commission at its 87th Plenary Session (17-18 June 2011), CDL-AD(2011)016, (2011).
Memo 11/89 van de Europese Commissie van 16 februari 2011 - Media: Commission Vice-
President Kroes welcomes amendments to Hungarian Media Law.
Speech 11/6 van Neelie Kroes van 11 januari 2011 - Hungary's new media law.
Aanbeveling CM/Rec(2010)12 van het Comité van Ministers van 17 november 2010- on
judges: independence, efficiency and responsibilities,
https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=0900001680….
Studie 494 / 2008 van de Commissie van Venetië van 16 maart 2010- Report On The
Independence Of The Judicial System Part I: The Independence Of Judges,
https://rm.coe.int/1680700a63.
Joint Declaration of the Prague Eastern Partnership Summit Prague van 7 mei 2009.
Opinie 403 van de Commissie van Venetië van 22 juni 2007- Judicial appointments,
http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDLAD%
282007%29028-e.
Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees
Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s van 4 oktober 2006 - Europa
als wereldspeler - Wereldwijd concurreren - Een bijdrage aan de EU-strategie voor groei en
werkgelegenheid.
Mededeling van de Commissie van 12 mei 2004- European Neighbourhood Policy Strategy Paper.
Mededeling van de Commissie aan de Raad en het Europees Parlement van 15 oktober 2003
over artikel 7 van het Verdrag betreffende de Europese Unie - Eerbiediging en bevordering
van de waarden waarop de Unie is gegrondvest.
Mededeling van de Commissie aan de Raad en het Parlement van 11 maart 2003 betreffende
de grotere Europese nabuurschap: een nieuw kader voor de betrekkingen met de oostelijke en
zuidelijke buurlanden.
Conclusies van het Voorzitterschap van 29 januari 2003 van de Europese Raad van
Kopenhagen van 12 en 13 december 2002.
Periodiek verslag van de Commissie van 9 oktober 2002 over de vorderingen van Tsjechië op
weg naar toetreding.
Opinie 1 van de Commissie van Venetië van 23 november 2001- On Standards Concerning
the Independence of the Judiciary and the Irremovability of Judges,
https://rm.coe.int/1680747830.
Periodiek verslag van de Commissie van 13 november 2001 over de vorderingen van
Hongarije op weg naar toetreding.
Verslag van de Commissie van 13 november 2001 over de vorderingen van de kandidaatlidstaten
op de weg naar toetreding- Naar een succesvolle uitbreiding Strategiedocument.
Strategiedocument en verslag van de Commissie van 13 november 2001 over de vorderingen
van de kandidaat-lidstaten op de weg naar toetreding.
Periodiek verslag van de Commissie van 13 november 2001 over de vorderingen van
Roemenië op weg naar toetreding.
Rapport van M. Ahtisari, J. Frowein en M. Oreja, 8 september 2000,
http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrc/docs/ngos/HOSI-1.pdf.
Resolutie van het Europees Parlement van 3 februari 2000 over de uitslag van de
parlementsverkiezingen in Oostenrijk en het voorstel om een coalitieregering tussen de ÖVP
(Oostenrijkse Volkspartij) en de FPÖ (Oostenrijkse Vrijheidspartij) te vormen.
Commission Statement on Austria van 1 februari 2000.
Statement from the Portuguese Presidency of the European Union on Behalf of XIV Member
States van 31 januari 2000.
Periodiek verslag van de Commissie van 1999 over de vorderingen van Bulgarije op weg
naar toetreding.
Periodiek verslag van de Commissie van 17 december 1998 over de vorderingen van Letland
op weg naar toetreding.
Periodiek verslag van de Commissie van 1998 over de vorderingen van Polen op weg naar
toetreding.
Conclusies van het voorzitterschap van 12 en 13 december 1997 van de Europese Raad van
Luxemburg.
Partnership and Co-operation Agreement between the European Communities and their
Member States, and Ukraine.
Verklaring van Staatshoofden en Regeringsleiders van de negen lidstaten van 14 december
1973- on European Identity.
Persmededeling van de Commissie, zonder datum, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-
86-292_en.htm.
1.4. Nationaal
1.4.1 Portugal
Law No 75/2014 putting in place the mechanisms for the temporary reduction of
remuneration and the conditions governing their reversibility of 12 September 2014.
1.4.2. Oekraïne
Law of the Verkhovna Rada of Ukraine 'About the All State Programme of adaptation of
Ukrainian legislation to that of the EU', 18 March 2004, No. 1629-IV.
2. Rechtspraak
2.1 Arresten van het Hof van Justitie
Arrest van 25 juli 2018, PPU - Minister for Justice and Equality, C-216/18,
ECLI:EU:C:2018:586.
Arrest van 27 februari 2018, Associação Sindical dos Juízes Portugueses/ Tribunal de
Contas, C‑64/16, ECLI:EU:C:2018:117.
Arrest van 16 mei 2017, Berlioz Investment Fund, C-682/15, ECLI:EU:C:2017:373.
Arrest van 8 april 2014, Commissie/ Hongarije, C-288/12, ECLI:EU:C:2014:237.
Arrest van 6 november 2012, Commissie/ Hongarije, C-286/12, ECLI:EU:C:2012:687.
Arrest van 15 oktober 1987, Unectef/Heylens, C-222/86, ECLI:EU:C:1987:442.
Arrest van 15 mei 1986, Johnston/Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary, C-
222/84, ECLI:EU:C:1986:206.
Arrest van 4 december 1974, Van Duyn/Home Office, C-41/74, ECLI:EU:C:1974:133.
2.2. Adviezen van het Hof van Justitie
Advies 2/13 van het Hof van Justitie van 18 december 2014, ECLI:EU:C:2014:2454.
2.3. Conclusies van de Advocaat-Generaal
Standpuntbepaling van Advocaat-Generaal Kokott van 2 oktober 2012,
Commissie/Hongarije, C-286/12, ECLI:EU:C:2012:602.
2.4. Nationaal
2.4.1. Oekraïne
Arrest van District Administrative Court of Kiev (UA) van 13 oktober 2008, No. 4/375.
Arrest van District Administrative Court of Kiev (UA) van 26 juni 2008, No. 4/337.
Arrest van District Administrative Court of Kiev (UA) van 22 mei 2008, No. 4/48.
Arrest van High Commercial Court of Ukraine (UA) van 25 maart 2005,
Arrest van High Commercial Court of Ukraine (UA) van 22 februari 2005, No. 18/303.
Arrest van High Commercial Court of Ukraine (UA) van 2 februari 2005, No. 12/267.
Arrest van High Commercial Court of Ukraine (UA) van 22 februari 2005, No. 18/303.
Arrest van High Commercial Court of Ukraine (UA) van 22 juni 2004, No. 28/296-03-6901.
3. Doctrine
3.1. Boeken
BALFOUR, R., Human rights and democracy in EU foreign policy: the cases of Ukraine and
Egypt, Londen, New York, Routledge, 2012, 202 p.
BEREND, I.T., History derailed: Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century,
University of California Press, 2003, 404 p.
CLOSA, C., KOCHENOV, D. (eds.), Reinforcing rule of law oversight in the European Union,
Cambridge, Cambridge University Press, 2016, 339 p.
GHAZARYAN, N., The European neighbourhood policy and the democratic values of the EU:
a legal analysis, Oxford, Hart, 2014, 208 p.
JAKAB, A., KOCHENOV, D., The Enforcement of Eu Law and Values : Ensuring Member
States' Compliance, Oxford, Oxford University Press, 2016, 592 p.
KHALIQ, U., Ethical dimensions of the foreign policy of the European Union: a legal
appraisal, Cambridge, New York, Cambridge University Press, 2008, 504 p.
MARESCEAU, M., LANNON, E. (eds), The EU's Enlargement and Mediterranean Strategies, A
Comparative Analysis, Basingstoke, Palgrave, 2001, 403 p.
ORBIE, J., Europe’s Global Role: External Policies of the EU, Burlington, Ashgate, 2008,
232 p.
PETROV, P., VAN ELSUWEGE, P. (eds.), The Application of EU Law in the Eastern
Neighbourhood of the European Union, Londen, Routledge, 2014, 268 p.
POLI, S., The European neighbourhood policy: values and principles, Abingdon, Oxon, New
York, NY, Routledge, 2016, 196 p.
SCHIMMELFENNIG, F., SEDELMEIER, U., The europeanization of Central and Eastern Europe,
Ithaca, NY, Cornell University Press, 2005, 256 p.
VAN ELSUWEGE, P., PETROV, R., Legislative Approximation and Application of EU Law in the
Eastern Neighbourhood of the European Union: towards a common regulatory space?,
Londen, Routledge, 2014, 298 p.
ZIELONKAAND, J., PRAVDA, A., (eds), Democratic Consolidation in Eastern Europe,
Oxford, Oxford University Press, 2001, 568 p.
3.2 Artikels
AMTENBRINK, F., "Introduction: Observing the rule of law in the European Union -selected
issues", Erasmus L. Rev. 2009, 1-4.
BOYE JACOBSEN, C., “Implementing the acquis communautaire- the fight over 80.000 pages”,
RGSL Working Papers 2002.
BUGARIC, B., “Protecting Democracy and the Rule of Law in the European Union: The
Hungarian Challenge”, LEQS Paper No. 79/2014 2014, 1-39.
BUGARIC, B., “A crisis of constitutional democracy in post-Communist Europe: “Lands inbetween”
democracy and authoritarianism”, Int'l J Const L 2015, 219–245.
BURLYUK, O., "A Thorny Path to the Spotlight: The Rule of Law Component in EU External
Policies and EU Ukraine Relations", Eur. J.L. Reform 2014, 133- 153.
CARDWELL, P., J., "Mapping Out Democracy Promotion in the EU‟s External Relations", Eur
Foreign Aff Rev 2011, 21-40.
DAWSON, M., MUIR, E., "Enforcing Fundamental Values: EU Law and Governance in
Hungary and Romania", Maastricht J. Eur. & Comp. L. 2012, 469- 476.
DE BURCA, G., “Beyond the Charter: How Enlargement Has Enlarged the Human Rights
Policy of the European Union”, Fordham Int’L L.J. 2004, 679- 714.
DE RIDDER, E., KOCHENOV, D., “Democratic Conditionality in the Eastern Enlargement:
Ambitious Window Dressing”, Eur Foreign Aff Rev 2011, 589-605.
DE WAELE, H., "The Role of the European Court of Justice in the Integration Process: A
Contemporary and Normative Assessment", Hanse L. Rev. 2010, 3-26.
EDITORIAL COMMENTS, "Safeguarding EU values in the Member States- Is something finally
happening?", CML Rev. 2015, 619- 628.
EDITORIAL COMMENTS, “Hungary’s new constitutional order and ‘European unity’”, CMLR
2012, 871–884.
GRABBE, H., “EU Expansion and Democracy”, Geo. J.Int'l Aff. 2004, 73-79.
HAGLUND- MORRISSEY, A., "EU Value Promotion and the European Neighborhood Policy",
Southeastern Europe 2007, 39- 59.
HARPAZ, G., HERMAN, L., "Approximation of Laws by Non- EU Countries to the EU
Acquis", J.L. Reform 2007, 357- 360.
HARPAZ, G., "Approximation of Laws under the European Neighbourhood Policy: The
Challenges that Lie Ahead", Eur Foreign Aff Rev 2014, 429- 452.
HERDINA, A., "Approximation of Laws in the Context of the European Neighbourhood
Policy- A View from Brussels", Eur.J.L.Reform 2007, 501-504.
HERLIN- KARNELL, E., "The EU as a Promotor of Values and the European Global Project",
German L.J. 2012, 1225- 1246.
HILLION, C., “Overseeing the rule of law in the European Union. Legal mandate and means”,
SIEPS European Policy Analysis, 2016, 1-16.
KALYPSO NICOLIADIDES, A., HOWSE, R.L., 'This is My EUtopia ...: Narrative as Power”, J.
Common Mark. Stud 2002, 767-792.
KOCHENOV, D., "On Policing Article 2 TEU Compliance- Reverse Solange and Systemic
Infringements Analyzed", PYIL 2013, 145- 170.
KOCHENOV, D., “Busting the myths nuclear: A commentary on Article 7 TEU”, EUI Working
Paper LAW 2017/10, 1-13.
KOCHENOV, D., "Why the Promotion of the Acquis Is Not the Same as the Promotion of
Democracy and What Can Be Done in Order to Also Promote Democracy Instead of Just
Promoting the Acquis -Some Lessons from the Fifth Enlargement", Hanse L. Rev. 2006, 171-
195.
KOCHENOV, D., “Behind the Copenhagen façade. The meaning and structure of the
Copenhagen political criterion of democracy and the rule of law”, EIoP 2004,1-34.
KOCHENOV, D., PECH, L., “Better Late than Never? On the European Commission’s Rule of
Law Framework and its First Activation”, JCMS 2016, 1062–1074.
LONGHURST, K., “Appraising the European Neighbourhood Policy: Background,
Implementation and Recommendations”, Romanian J. Eur. Aff. 2011, 5-25.
MAGEN, A., "The Acquis Communautaire as an Instrument of EU External Influence", Eur.
J.L.Reform 2007, 361- 392.
MAGEN, A., "The Shadow of Enlargement: Can the European Neighbourhood Policy Achieve
Compliance?", Colum. J. Eur. L. 2005- 2006, 383- 427.
MARGARITIS, K., "Some thoughts on the interrelation of art. 7 TEU with the EU Fundamental
Rights Agency", Persp. Bus. L.J. 2013, 143- 47.
MARKTLER, T., “The power of the Copenhagen criteria”, CYELP 2006, 343-363.
MOCANU, O., "Brief Overview on the Conditionality in the European Neighourhood Policy",
Romanian J. Eur. Aff. 2010, 42- 49.
MOCANU, O., “Some Views on the EU's Conditionality andPre-Accession Policies for the
Central and Eastern Countries”, Romanian J. Eur. Aff. 2004, 57-66.
MOORHEAD, T., “The Values of The European Union Legal Order: Constitutional
Perspectives”, Eur.J.L.Reform 2014, 3-18.
OSHRI, O., SHEAFER, T., SHENHAV, S.R., “A community of values: Democratic identity
formation in the European Union”, EUP 2016, 114–137.
PETROV, R., "Conditionality and Approximation of Laws Provisions in the EU- Ukraine
Association Agreement", Law Ukr. Legal J. 2013, 216- 222.
PETROV, R., "Exporting the Acquis Communautaire into the Legal Systems of Third
Countries", Eur Foreign Aff Rev 2008, 33- 52.
PETROV, R., KALINICHENKO, P.,"The Europeanization of Third Country Judiciaries Through
the Application of EU: The Cases of Russia and Ukraine", Int'l & Comp. L.Q. 2011, 326-
353.
POLI, S., "The European Neighbourhood Policy: Differentiation without Political
Conditionality?", Yearbook of Polish European Studies 2015, 133- 163.
RUSSO, T., "Partnership as an Instrument of Democratization in the EU External Action: A
look at the Balkans", Conf. Int'l Dr. 2015,677- 688.
SADURSKI, W., “Adding Bite to a Bark: The Story of Article 7, E.U. Enlargement, and Jorg
Haider”, Colum.J. Eur. L. 2010, 385-423.
SADURSKI,W., “Accession's Democracy Dividend: The Impact of the EU Enlargement upon
Democracy in the New Member State of Central and Eastern Europe”, Y.B.Polish Eur. Stud.
2003, 33-70.
SCHIMMELFENNIG, F., SEDELMEIER,U., “Governance by conditionality: EU rule transfer to the
candidate countries of Central and Eastern Europe”,J.Eur.Public Policy 2004, 661-679.
SMITH, K.E., "The Use of Political Conditionality in the EU's Relations with Third Countries:
How Effective?", Eur Foreign Aff Rev 1998, 253- 274.
STAFAJ, G., “From Rags to Riches: Croatia and Albania's EU Accession Process through the
Copenhagen Criteria and Conditionality”, Fordham Int'l L.J. 2014, 1683-1730.
VON BOGDANDY A., IOANNIDIS, M., “Systemic Deficiency in the Rule of Law: What It Is,
What Has Been Done, What Can Be Done”, CMLR 2014, 59-96.
VON DANWITZ, T., "The Rule of Law in the Recent Jurisprudence of the ECJ", Fordham Int'l
L.J. 2014, 1311- 1348.
WOOD, S., "The European Union: A Normative or Normal Power?", Eur Foreign Aff Rev
2009, 113-128.
4. Overige bronnen
4.1 Krantenartikels
FIERS, D., “"Roma hebben de plicht om naar thuisland terug te keren", VRT NWS, 26
september 2013,
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2013/09/26/_roma_hebben_de_plichtomnaarthu…
en-1-1739217/
NIELSEN, N., “Hungarian PM defends death penalty debate”, euobserver, 19 mei 2015,
https://euobserver.com/justice/128762
4.2 Blogberichten
KRAJEWSKI, M. “Associação Sindical dos Juízes Portugueses: The Court of Justice and
Athena’s Dilemma”, European Papers, 30 mei 2018,
http://www.europeanpapers.eu/en/europeanforum/associacao-sindical-dos-j…-
court-of-justice-and-athena-dilemma#_ftn10.
KRUGMAN, P., “Hungary’s Constitutional Revolution”, The New York Times, 19 december
2011, https://krugman.blogs.nytimes.com/2011/12/19/hungarys-constitutional-re….
LINDSETH, P., “Rescue Package for Fundamental Rights: Comments by PETER
LINDSETH”, Verfassungsblog, 18 februari 2012, https://verfassungsblog.de/rescue-packagefundamental-
rights-comments-peter-lindseth/.
PECH, L., PLATON, S., “Rule of Law backsliding in the EU: The Court of Justice to the
rescue? Some thoughts on the ECJ ruling in Associação Sindical dos Juízes Portugueses”, EU
Law Analysis, 13 maart 2018.
http://eulawanalysis.blogspot.be/search?q=Associa%C3%A7%C3%A3o+Sindical…%
C3%ADzes+Portugueses.
SADURSKI, W., “Rescue Package for Fundamental Rights: Comments by WOJCIECH
SADURSKI”, Verfassungsblog, 24 februari 2012, https://verfassungsblog.de/rescue-packagefundamental-
rights-comments-wojciech-sadurski/.
SCHEPPELE, K.L.,“What Can the European Commission Do When Member States Violate
Basic Principles of the European Union? The Case for Systemic Infringement Action”,
Verfassungsblog, 2013, https://verfassungsblog.de/wp-content/uploads/2013/11/scheppelesystemic-
infringement-action-brussels-version.pdf.
SONNEVEND, P., “Rescue Package For Fundamental Rights: Comments by PÁL
SONNEVEND”, Verfassungsblog, 15 februari 2012, https://verfassungsblog.de/rescuepackage-
fundamental-rights-political-judicial-enforcement/.
TABOROWSKI, M., “CJEU Opens the Door for the Commission to Reconsider Charges against
Poland”, Verfassungsblog, 13 maart 2018, https://verfassungsblog.de/cjeu-opens-the-doorfor-
the-commission-to-reconsider-charges-against-poland/.
VON BOGDANDY, A., KOTTMANN, M., ANTPÖHLER, C., DICKSCHEN, J., HENTREI, S., SMRKOLJ,
M., “A Rescue Package for EU Fundamental Rights – Illustrated with Reference to the
Example of Media Freedom”, Verfassungsblog, 15 februari, 2012,
https://verfassungsblog.de/a-rescue-package-for-eu-fundamental-rights-i…-
to-the-example-of-media-freedom/.
4.3. Geraadpleegde websites
https://ec.europa.eu/commission/index_nl
https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage_en