Demassificatie van een opvangcentrum: de vervlechting van de vluchtelingenwerking met de stad Brussel

Lien Janssens
Persbericht

Een opvangcentrum in de stad: een utopie?

Brussel, een bruisende stad waar verschillende werelden elkaar tegenkomen. Dit impliceert echter niet noodzakelijk dat er over culturen heen ontmoetingen plaatsvinden. Zeker voor nieuwkomers is het niet vanzelfsprekend om hun plaats in de stad of maatschappij te vinden. In dit eindwerk wordt gefocust op vluchtelingen die in België toekomen. Zij brengen een geschiedenis met zich mee, moeten vaak hun familie achterlaten in het thuisland en ondervinden veel communicatieproblemen door de taalbarrière. Een nieuw leven opbouwen in het land van aankomst blijkt daarom dikwijls een hele uitdaging. Met architectuur kunnen we proberen om contacten mogelijk te maken en zo de integratie van asielzoekers beter te laten verlopen.

“Onze architectuur werkt de integratie van nieuwkomers tegen.”
Jonas De Maeyer, Endeavour en HEIM

Het Klein Kasteeltje als decor
Binnen de ontwerpstudio “Brussel. Realpolitik. Utopie.” werd in deze masterproef specifiek gekeken naar de werking van een opvangcentrum voor vluchtelingen binnen de stad. Het Klein Kasteeltje in Brussel werd het vertrekpunt. In deze voormalige kazerne biedt Fedasil sinds 1986 onderdak aan asielzoekers die toekomen in België. Dat dit gebouw vroeger dienst deed als kazerne is nog duidelijk voelbaar in de architectuur. Bij een eerste bezoek aan de site in november geraakten we niet verder dan het onthaal. Bewoners passeerden er met hun persoonlijke badge aan een hoog tempo langs de toegangspoortjes. Door het raam konden we een blik werpen op de binnenkoer, nu zonder veel leven gezien de koude. Ook wanneer je helemaal rond het bouwblok wandelt, krijg je geen enkel contact met het leven dat zich binnen afspeelt. De poorten zijn afgesloten en de ramen zijn hoog in de gevel geplaatst.

ligging van KLK in de stad Brussel

KLK als oude kazerne

In het politieke debat wordt vandaag de vraag gesteld of dit gebouw de deuren moet sluiten als opvangcentrum. Er lonken al plannen om de buurt te herwaarderen en het opvangcentrum te verhuizen. Dit ontwerpvoorstel wilt de werking voor asielzoekers echter anders bekijken zonder het probleem naar de rand van Brussel te verschuiven: geen concentratie van nieuwkomers meer, maar een spreiding over een netwerk in het Brusselse stadsweefsel. Een mix van zowel wonen als publieke functies moet uitnodigen tot ontmoetingen.

Vergelijkend onderzoek van enkele opvangcentra
In het kader van een voorbereidend onderzoek werden verschillende opvangcentra bezocht om zo een beeld te kunnen vormen van de werkwijze. Elk centrum heeft een specifieke ligging en architectuur waardoor de werking sterk kan verschillen. De mening van actoren in het werkveld vormde een belangrijke waarde om de eerste ontwerpideeën te kunnen schetsen. Naast een uitgebreide rondgang in het Klein Kasteeltje werden ook het observatie- en oriëntatiecentrum voor minderjarigen in Steenokkerzeel en het opvangcentrum in Scherpenheuvel bezocht. We konden zien hoe bewoners het gebouw zich toe-eigenen en hoe het contact verloopt met begeleiders. In Scherpenheuvel was er bijvoorbeeld een veel persoonlijker contact met de bewoners mogelijk door de kleinere omvang van het centrum. In de drie centra werd ook het belang van gemeenschappelijke ruimtes duidelijk. Vooral kinderen en jongeren vinden zelfs in de gangen een extra ruimte om te spelen, te praten, vrienden te maken… In Steenokkerzeel werd de hal een soort speelplaats omdat het buiten te koud was, in het Klein Kasteeltje reed een jongen op zijn skates doorheen de gangen van zijn verdieping.

gebruik van de gang door kinderen in OC Scherpenheuvel

Ontwerpvoorstel
Dit onderzoek bracht ons tot een kleinschaligere opvang waar asielzoekers zelfstandiger leven en zo de gewoontes van het land van aankomst leren kennen. Verschillende functies worden verspreid over een netwerk: hiervoor werd een as getrokken van Molenbeek tot in het centrum van Brussel. Deze as is niet eindig, maar kan verder doorlopen indien uitbreiding nodig is of er kunnen zich meer functies ontwikkelen rond de oorspronkelijke as. De kleinere deelhuizen binnen het netwerk kennen naast wonen ook steeds een publieke functie, waardoor de bewoners deelnemen aan het stadsleven. Ze worden door het netwerk verplicht om zich doorheen de stad te verplaatsen om gebruik te kunnen maken van verschillende faciliteiten, in plaats van deze allemaal op eenzelfde plek te vinden. De massificatie van vluchtelingen, hiermee wordt het samen plaatsen in grote groepen bedoeld, wordt zo tegengegaan. Door de asielzoekers naar Brussel te brengen, en de Brusselaars naar de asielzoekers, wordt gestreefd naar een vlottere integratie.

het netwerk: aanduiding van de 5 uitgewerkte projecten

Ondanks de ligging van het Klein Kasteeltje bin­nen de kleine ring van Brussel, voelt het toch aan als een omsloten eiland in de buurt. Acceptatie door de buurtbewoners wordt hierdoor niet gestimuleerd, noch de integratie van nieuwkomers. Deze isolatie van de maatschappij dient doorbroken te worden met een nieuw model voor wonen. Een mooi voorbeeld van inclusief wonen in de praktijk vinden we terug bij HEIM-col­lectief. Dit is een onderzoeksgroep die nieuwe woonvormen bekijkt. Ze staan mee aan de basis van cohousing projecten om erkende vluchtelingen op te vangen. Hierbij wordt de focus gelegd op wonen in de stad.

Met minimale ingrepen zal het Klein Kasteeltje opengesteld worden voor de buurt. Omwonenden moeten niet meer langs de muren van het gebouw heen lopen, maar zullen een weg doorheen het bouwblok vinden. De inwoners van Brussel en de asielzoekers zullen hier op deze manier samenkomen. Een plek vol leven. Een ontmoeting achter de muren. Hiernaast worden nog vier andere projecten bekeken die een belangrijke plaats op de as van het netwerk innemen. Er wordt een ontwerpvoorstel gedaan op verschillende locaties, elk binnen een eigen context. Het is een zoektocht naar meerdere manieren om wonen, opvang  en een publieke functie te laten samengaan.

voorbeeld van ingreep in het KLK: open maken van gevel naar de binnenkoer

Besluit
Elk project voorziet naast wonen en/of opvang steeds een publieke werking die toe­gankelijk is voor de buurt. Zo nemen zij elk hun rol op in het netwerk. Er wordt gebruik gemaakt van architectuur om een uitnodigend karakter te bekomen waardoor bewoners niet afgesloten worden van de buurt. Er kan een beweging ontstaan waarbij beide partijen van elkaar leren in plaats van naast elkaar te leven. Een geïntegreerd opvangcentrum in Brussel. Een Utopie? Of toch Realpolitik?

Bibliografie

literatuur
GEVAERT, J.; RYDBERG, E., Meer dan een bed. Twintig jaar opvang van asielzoekers. (Berchem: EPO vzw, 2007).

VAN DAMME, L.; VANSTALLEN, J.; WEYNE, J. ,Transit 51. Vrouwen in het Klein Kasteeltje. (Tielt: Lannoo nv, 2013).

BEECKMANS, L., Wonen in diversiteit. Bijhorende krant bij de tentoonstelling: Wonen in diversiteit. Inclusieve woonvormen voor nieuwkomers
(De Singel, Antwerpen, 2017)

PLEYSIER, B., Het Klein Kasteeltje, een kwarteeuw asielopvang. (Peer: Hendrix, 2011)

internet
EDDY, ‘Les trois jours au Petit Château’, http://3daagsekleinkasteeltje.blogspot.com/ (laatst aangepast op 17/01/2015, laatst geconsulteerd
op 24/11/2017).

FEDASIL, ‘Ligging van alle opvangcentra’, http://www.fedasil.be/nl/inhoud/alle-opvangcentra (laatste aanpassing op 31/07/2017, laatst
geconsulteerd op 04/12/2017)

SCHERPENHEUVEL-ZICHEM, ‘Twee jaar Peeterskasteel’, https://www.scherpenheuvel-zichem.be/nieuws/twee-jaar-peeterskasteel
(datum laatste aanpassing onbekend, laatst geconsulteerd op 05/06/2018)

DMOA ARCHITECTS, ‘The Maggie Shelter’, http://dmoa.be/maggie (datum laatste aanpassing onbekend, laatst geconsulteerd op
05/06/2018)

BRUZZ, ‘Mayeur: ‘Sluit Klein Kasteeltje’’, https://www.bruzz.be/samenleving/mayeur-sluit-klein-kasteeltje-2013-09-… (publicatie op
13/09/2013, laatst geconsulteerd op 21/12/2017)

HLN, ‘Brussel verzet zich tegen sluiting Klein Kasteeltje’, https://www.hln.be/nieuws/binnenland/brussel-verzet-zich-tegen-sluiting…
a7682425/ (laatst aangepast op 03/07/2017, laatst geconsulteerd op 21/12/2017)

SHAREHOUSE, https://sharehaus.net/refugio/ (datum laatste aanpassing onbekend, laatst geconsulteerd op 22/12/2017)

MICHAUX, Amaury, ‘Klein Kasteeltje gaat definitief dicht’, https://www.hln.be/regio/brussel/klein-kasteeltje-gaat-definitief-dicht…
(laatste aanpassing op 03/07/2017, laatst geconsulteerd op 15/06/2018)

DAEMS, Ebe, ‘Onze architectuur werkt de integratie van nieuwkomers tegen’, http://www.knack.be/nieuws/belgie/onze-architectuur-
werkt-de-integratie-van-nieuwkomers-tegen/article-longread-920553.html (laatste aanpassing op 02/11/2017, laatst geconsulteerd op
15/06/2018)

interviews en bezoeken
Persoonlijke correspondentie met Michel Schurmans, voormalig medewerker integrale begeleiding team vluchtelingen CAW Oost-Brabant,
07/12/2017

Debatavond Team Vlaams Bouwmeester: Wonen in diversiteit. (Brussel, 19/12/2017)

Gesprek met Pol Aerts, cöordinator sociale dienst, Fedasil Klen Kasteeltje, Brussel, 19/12/2017.

Gesprek met Henri Scheire , verantwoordelijke infrastructuur, Fedasil Klein Kasteeltje, Brussel, 19/12/2017 en 10/01/2018.

Gesprekken met medewerkers binnen het Klein Kasteeltje, verschillende diensten, Brussel, 19/12/2017 en 10/01/2018.

Gesprek met Ilse Uyttenhove, medewerkster Team Vluchtelingen CAW Oost-Brabant, Leuven, 25/01/2018.

Rondleiding en gesprek met Kaat Bleyen, begeleidster in OC Scherpenheuvel Caritas, Scherpenheuvel, 06/02/2018.

Rondleiding in OOC Steenokkerzeel door Joris Uyttendaele, verantwoordelijke dienst logistiek, Steenokkerzeel, 09/02/2018.

overige
VANDEN HOUTE, Ella, “Fedasil bouwt!”, masterproef, Universiteit Gent, ac. jaar 2016-2017.

FEDASIL, jaarverslag 2016.

Ein Familienhaus für Geflüchtete in Neukölln (TV.Berlin 03/07/2016).

 

Universiteit of Hogeschool
Master in de Architectuur
Publicatiejaar
2018
Promotor(en)
Harold Fallon
Kernwoorden
Share this on: