An eye in the sky is watching you Een rechtsvergelijkend onderzoek tussen België en Nederland over het politioneel gebruik van drones op evenementen, na een plots incident of voor langdurige surveillance ter preventie van criminaliteit en de verhouding v

Lara Boonen
Persbericht

An eye in the sky is watching you

Inleiding

Op een zonnige dag wandelt u door de straten en als u opkijkt, ziet u een klein stipje in de lucht, net een vogel die zich niet lijkt te verplaatsen. Realiseer u dat dit stipje een drone kan zijn die vanop grote afstand haarscherpe beelden van u als persoon kan maken.

Drones in de strijd tegen terrorisme of als moordmachine

Brussel wordt in de volksmond wel eens “de hoofdstad van Europa” genoemd. Deze titel heeft ze te danken aan de concentratie van Europese en internationale politieke instellingen in het hartje van Brussel. Hieronder vallen bijvoorbeeld de hoofdzetels van enkele EU-instellingen, zoals de Europese Commissie, de Raad van de Europese Unie, en de tweede zetel van het Europees Parlement, alsook het hoofdkwartier van de NAVO. Er dient dus niet verder benadrukt te worden dat onze hoofdstad een ontmoetingscentrum is voor de politieke top, zowel op Europees als internationaal vlak.

De concentratie van deze instellingen gaat uiteraard gepaard met verhoogde veiligheidsrisico’s op aanslagen op politiekers, de gebouwen in de zogenaamde “Europese wijk”, en bijeenkomsten. Een nieuwe razend actuele dreiging in dit kader vormen drones. Drones zijn vanop afstand bestuurde kleine vliegtuigjes waaraan je een lading kan koppelen. Veelvoorkomende ladingen zijn: fotocamera’s en videoapparatuur, maar voor mensen met slechte bedoelingen is het ook mogelijk om hieraan een bom te bevestigen, die de bestuurder vanop afstand kan laten ontploffen. Drones bestaan in alle prijscategorieën, maar tegenwoordig kan men al een kleine speelgoeddrone kopen in de prijscategorie van 20 tot 2000 euro.

Het recentelijk voorval in Caracas van de poging tot moordaanslag op Venezolaanse president, Maduro, zit nog vers in ons geheugen. Hierbij werden er verschillende drones, uitgerust met bommen, gebruikt om de president van het leven te beroven tijdens een toespraak op de nationale tv-zender. De poging mislukte echter, maar creëerde wel de gewenste angst. Het incident werd wereldwijd opgepikt door verschillende nieuwszenders. Door dit voorval werden terroristische aanslagen met goedkope speelgoeddrones, die elk individu simpelweg in de dichtstbijzijnde mediamarkt kan gaan kopen, realiteit voor velen. Dit scenario beperkt zich niet tot de laatste nieuwe actiefilm in de bioscoop.

Het besef van de impact en de omvang van de dreiging van drones voor kwaadwillige doeleinden groeit onder de bevolking, zoals dit al enkele jaren groeit bij de diensten die instaan voor de openbare veiligheid. De politie, het leger, de private veiligheidsdiensten, en andere hulpverleners zitten al jaren rond de tafel om creatieve, inventieve oplossingen uit te denken om dit soort rampscenario’s te vermijden.

Eén van de mogelijke oplossingen die naar voren wordt geschoven is het gebruik van drones zelf door de veiligheidsdiensten. Drones zijn een technisch hoogstandje die bij het bewaken van politieke topbijeenkomsten, maar ook andere evenementen, of zelfs plaatsen of personen van pas kunnen komen. Hierbij wordt uiteraard niet gedacht aan de uitrusting met bommen, maar drones kunnen uitgerust worden met bijvoorbeeld HD-foto- en filmapparatuur, GPS, warmtesensoren, infraroodcamera’s, sniffers, audioapparatuur, gezichtsherkenningssoftware, ANPR-camera’s etc. die de politie in staat stellen om verdachte personen en situaties te detecteren.

De verhouding van drones tot het recht op privacy

Er is één groot verschil tussen beide gebruikers van de technologie. Terroristen houden zich niet aan de regels terwijl veiligheidsinstanties gebonden zijn aan een wettelijk kader voor het gebruik van hulpmiddelen bij hun acties. Daarom is het voor instanties zoals de politie van belang om te weten in welke situaties, en op welke manier zij van zulke vooruitstrevende technologie gebruik mogen maken. De voorwaarden en de procedures die hieraan gekoppeld zijn voor de politie worden uitgebreid besproken in de bijhorende masterscriptie.

Drones zijn in staat om vanop kilometers afstand haarscherpe beelden van een persoon op straat te maken, zonder dat de persoon in kwestie het beseft. Dit is echter geen zaak die ver van ons bed als gewone mens staat. Mensen zoals u en ik kunnen hier in de toekomst dagdagelijks onbewust mee in aanraking komen. Een enkele drone is in staat om massa’s persoonsgegevens, zoals beelden van jou en mij, te verwerken en op te slagen in no time. U kan zich afvragen: “Hoe zit het met onze privacy?”. Zoals de inleiding al weergeeft is het ook voor burgers belangrijk om te weten wanneer de politie drones kan gebruiken, waarom ze deze gebruikt, en wat er achteraf met de opgeslagen informatie gebeurt. Mogelijk bent u zelf al op een evenement geweest, zoals het festival Genk on Stage, waarbij politiedrones worden ingezet. U voelt hier al aan dat de technische observatiemogelijkheden van een drone verregaand kunnen zijn en er een moeilijke afweging gemaakt moet worden tussen de openbare veiligheid en de privacy van personen. Deze masterscriptie beschrijft dan ook uitgebreid de rechten die u hebt als burger wanneer de politie gebruik maakt van drones en de wettelijke barrières die ingebouwd zijn voor de politie om het recht op privacy van de burger te vrijwaren.

Samenvatting inhoud masterscriptie

Specifieker gaat het in deze scriptie om een uiteenzetting van het internationaal, Europees en nationaal recht dat van toepassing is op het politioneel gebruik van drones met als doelstelling de vrede en orde in de maatschappij te bewaren. Het Belgisch nationaal recht wordt vergeleken met dat van Nederland om eventuele gelijkenissen en verschillen te bespreken. Er dient opgemerkt te worden dat deze scriptie dateert van januari 2018, en dus van voor de inwerkingtreding van de nieuwe Europese privacyregeling (de GDPR-regeling). Zo wordt er onderzocht in beide landen in welke situaties de politie drones mag inzetten, aan welke voorwaarden voldaan moet zijn en welke procedures gevolgd moeten worden. Hierbij kan gedacht worden aan het betrekken van het gemeentebestuur bij het filmen van een evenement. Vragen die hierbij gesteld kunnen worden zijn: “Mag een drone bijvoorbeeld ingezet worden om een politieke topbijeenkomst in de gaten te houden in hartje Brussel?”, “Wanneer maakt deze opname een inbreuk uit op het recht op privacy van een gewone passant in beeld?”, “Mogen drones voor andere dingen dan filmen gebruikt worden?”.

Bibliografie

BIBLIOGRAFIE

WETGEVING

Europese en internationale wetgeving

Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en de Fundamentele vrijheden (hierna: EVRM), gesloten te Rome op 4 november 1950, goedgekeurd bij wet van 13 mei 1955 en geratificeerd op 14 juni 1955, BS 19 augustus 1955.

Richtlijn Europees Parlement en Raad nr. 95/46/EG, 23 november 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens, Pb.L. 23 november 1995, afl. 281, 31.

Verord.Raad nr. (EU) 2016/679, 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van Richtlijn 95/46/EG, Pb.L. 4 mei 2016, afl. 119, 1.

Richtl.Europees Parlement en Raad nr. (EU) 2016/680 van 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens door bevoegde autoriteiten met het oog op de voorkoming, het onderzoek, de opsporing en de vervolging van strafbare feiten of de tenuitvoerlegging van straffen, en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van Kaderbesluit 2008/977/JBZ van de Raad, Pb.L. 4 mei 2016, L119, 89.

Kaderbesluit 2008/977/JHA over de bescherming van persoonsgegevens die worden verwerkt in het kader van de politiële en justitiële samenwerking in strafzaken van de Europese Raad, Pb.L. 27 november 2008, L350 ,60. 

European Parliament and European Council, Proposal for a Directive on the protection of individuals with regard to the processing of personal data by competent authorities for the purposes of prevention, investigation, detection or prosecution of criminal offences or the execution of criminal penalties, and the free movement of such data, COM(2012) 10, 25.01.2012.

Venitiaanse Commissie, “Opinion on Video Surveillance In Public Places by Public Authorities and the Protection of Human Rights”, Raad van Europa, Straatsburg, 2007, 17 p.

WP29, Opinion 01/2015 on Privacy and Data protection issues relating tot he utilisation of drones, WP 231, 16 juni 2015, 21 p.

België

Gecoördineerde grondwet van 17 februari 1994, BS 17 februari 1994.

Wet van 7 juni 1937 houdende herziening van de wet van 16 november 1919 betreffende de regeling der luchtvaart, BS 26 juli 1937.

Wet van 5 augustus 1992 op het politieambt, BS 22 december 1992.

Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993.

Wet 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, BS 5 januari 1999.

Wet van 21 december 1998 betreffende de veiligheid bij voetbalwedstrijden, BS 3 februari 1999.

Wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van de bewakingscamera’s, BS 31 mei 2007.

Wet 2 oktober 2017 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, BS 31 oktober 2017.

Wet van 12 november 2009 betreffende de wijziging van de wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera's, BS 18 december 2009.

KB 10 april 2016 met betrekking tot het gebruik van op afstand bestuurde luchtvaartuigen in het Belgisch luchtruim, BS 15 april 2016.

Min.J.Omz. 10 december 2009 betreffende de wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera's, zoals gewijzigd door de wet van 12 november 2009.

MvT wetsontwerp tot omzetting van de Richtlijn 95/46/EG van 24 oktober 1995 van het Europees Parlement en de Raad betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrij verkeer van die gegevens, Parl. St. Kamer 1997/98, 20 mei 1998, nr.46-1566.

Wetsontwerp tot oprichting van de Gegevensbeschermingsautoriteit, Parl.St Kamer 2017/18 nr. 542648/006, 007.

Wetsvoorstel tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, Parl.St. Kamer 2016/17, nr. 54-2388/004.

Advies RvS 47.041/2/V van 19 augustus betreffende wetsontwerp houdende wijziging van de wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera’s, Parl.St. Kamer 2008-2009, 28 augustus 2009, nr. 52-2076.

Verslag namens de commisie voor justitie van het ontwerp dat geleid heeft tot de Wet Verwerking Persoonsgegevens, verslag Vandenberghe, Parl.St., Senaat 1991-92, nr. 445-2, 57 p.,www.senate.be/www/?MIval=/index_senate&MENUID=24400&LANG=

Verslag namens de Commisie voor Justitie van het ontwerp dat geleid heeft tot de Wet Verwerking Persoonsgegevens, verslag Vandenberghe, Parl.St., Senaat 1991-92, nr. 445-2,www.senate.be/www/?MIval=/index_senate&MENUID=24400&LANG=nl.

Vr. en Antw. Kamer (BE) 2014-15, 18 maart 2015, nr. 2741 (Vr. nr. 12 V. HEEREN).

Vr. en Antw. Kamer (BE) 2016-17, 22 februari 2017, nr. 16582 (Vr. nr. 1 E. KIR).

Vr. en Antw. Kamer (BE) 2016-17, 4 september 2017, nr. B127/54, (Vr. nr. 2295, K. GABRIËLS), www.dekamer.be/QRVA/pdf/54/54K0129.pdf.

Vr. en Antw. Kamer (BE)  2016-17, 7 december  2016, 1602 (Vr. nr B091 K. Degroote).

CBPL, Advies betreffende de toepasselijkheid van de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens op beeldopnamen, en de gevolgen ervan, 7 juni 1995, nr. 14/95, www.anthologieprivacy.be/sites/anthology/files/advies_14_1995.pdf.

CBPL, Advies betreffende het wetsvoorstel tot regeling en plaatsing en het gebruik van bewakingscamera’s, 26 juli 2006, nr.31/2006, www.privacycommission.be/sites/privacycommission/files/documents/advies….

CBPL, Veelgestelde vragen: “Voor welke doeleinden kan ik de informatie die een drone heeft verzameld gebruiken?

CBPL, faq 1, www.privacycommission.be/nl/faq-page/7340#t7340n16532 (consultatie 3 november 2016).

Nederland

Wet van 14 februari 1992, houdende nieuwe bepalingen met betrekking tot gemeenten, Stb.12 maart 1992.

Wet van 20 april 1988, houdende bepalingen betreffende de uitoefening van de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging en van het recht tot vergadering en betoging, Stb. 20 april 1988, 157.

Wet van 6 juli 2000 houdende regels inzake de bescherming van persoonsgegevens (Wet bescherming persoonsgegevens), Stb.1 september 2001.

Wet van 7 november 2002 tot wijziging van de regels betreffende de verwerking van justitiële gegevens en het stellen van regels met betrekking tot de verwerking van persoonsgegevens in persoonsdossiers (Wet justitiële gegevens en strafvorderlijke gegevens), Stb.19 november 2002.

Wet van 21 juli 2007, houdende regels inzake de verwerking van politiegegevens (wet Politiegegevens), Stb. 4 september 2007.

Wet van 12 juli 2012 tot vaststelling van een nieuwe Politiewet, Stb.16 juni 2012.

Wet van 23 maart 2016 tot wijziging van de Gemeentewet in verband met de verruiming van de bevoegdheid van de burgemeester tot de inzet van cameratoezicht, Stb.6 april 2016.

MvT bij regels inzake de bescherming van persoonsgegevens, Parl. St., Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 1997/98, 2 maart 1998, 25892, nr. 3.

MvT bij wijziging van de Gemeentewet en de Wet politieregisters in verband met de invoering van regels omtrent het gebruik van camera's ten behoeve van toezicht op openbare plaatsen (cameratoezicht op openbare plaatsen), Parl. St., Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2003/04, nr. 29440, nr. 3, nr. 6.

MvT bij regels inzake de verwerking van politiegegegevens, Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2005-2006,  nr. 30327, nr. 3.

MvT bij wijziging van de Gemeentewet in verband met de verruiming van de bevoegdheid van de burgemeester tot de inzet van cameratoezicht, Parl. St., Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2012/13, 33582, nr. 3, Stb.30 juni 2016.

MvT  bij regels ter uitvoering van Verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van Richtlijn 95/46/EG (PbEU 2016, L 119) (Uitvoeringswet Algemene Verordening Gegevensbescherming), Parl.St., Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2017/18, nr. 34 851, nr. 3.

Memorie van antwoord wijziging in verband met regels inzake verwerking politiegegevens, Parl. St., Eerste Kamer der Staten-Generaal (NL) 2006/07, 30327, nr. F.

Memorie van antwoord wijziging van de Gemeentewet in verband met de verruiming van de bevoegdheid van de burgemeester tot de inzet van cameratoezicht, Parl. St., Eerste Kamer der Staten-Generaal (NL) 2014/15, 33582, nr. B.

Nota naar aanleiding van het verslag wijziging van de Gemeentewet in verband met de verruiming van de bevoegdheid van de burgemeester tot de inzet van cameratoezicht, Parl. St., Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2012/13, 33582, nr. 6.

Nieuwe bepalingen met betrekking tot gemeenten (Gemeentewet), Parl. St., Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 1989/90, nr. 19403, nr. 16.

Brief van de minister van Defensie, Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2012-13, 5 februari 2013, nr. 33400 x,  nr 60.

Kamerbrief Defensie 26 maart 2013, Parl. St., Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2012/13, 30806, nr.11.

Vr. en Antw. Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2012-13, 8 mei 2013, nr. 1847, 1-8 (Vr. nr. 1-17, G. SCHOUW en M. BERNDSEN-JANSEN, antw. I.W. OPSTELTEN)

Vr. en Antw. Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2012-13, 8 mei 2013, nr. 1847, 2 (Vr. nr. 1-2, G. SCHOUW en M. BERNDSEN-JANSEN, antw. I.W. OPSTELTEN)

Vr. en Antw. Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2015-16, 2 december 2015, nr. 708413, 4 p. ( antw. G.A. VAN DER STEUR en S.A.M. DIJKSMA)

Ministerie van Veiligheid en Justitie, Drones en privacy. Handleiding voor een gebruik van drones dat voldoet aan de waarborgen voor bescherming van de privacy, 25 november 2015, 35 p., https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2015/12/02/tk-drones-…, bijlage bij Vr. en Antw. Tweede Kamer der Staten-Generaal (NL) 2015-16, 2 december 2015, nr. 708413, 4 p. ( antw. G.A. VAN DER STEUR en S.A.M. DIJKSMA)

Ministerie van Defensie, Overzicht inzetten UAV Raven door het ministerie van Defensie ten behoeve van de ondersteuning van civiele autoriteiten. Bijlage bij WOB-besluit met kenmerk Stb./2012038541, https://rejo.zenger.nl/files/20121218-overzicht-niet-militaire-inzetten… (geraadpleegd 28 juli 2017).

RECHTSPRAAK

Europees Hof voor de Rechten van Mensen

EHRM 21 juni 2011, nr. 30194/09, Shimovolos/ Rusland.

EHRM 5 oktober 2010 (ontv.), nr. 420/07, Köpke/Duitsland.

EHRM 12 januari 2010, nr. 4158/05, par. 61, Gillian en Quinton/Het Verenigd Koninkrijk.

EHRM 4 december 2008, nrs. 30562/04 en 30566/04, S., Marper/Verenigd Koninkrijk.

EHRM 4 december 2007, nr. 44362/04, Dickson/UK.

EHRM  29 juni 2006, nr. 54934/00, Weber en Saravia / Germany.

EHRM 19 juni 2006, nr. 35014/97, Hutten-Czapskal/Polen.

EHRM 14 februari 2006, nr. 57986/00, Turek/Slowakije.

EHRM 24 juni 2004, nr. 59320/00, Von Hannover/Duitsland.

EHRM 17 juli 2003, nr. 63737/00, Perry/Verenigd Koninkrijk.

EHRM 8 juli 2003, nr. 36022/97, Hatton and others/UK.

EHRM 28 januari 2003, nr. 44647/98, Peck/Verenigd Koninkrijk.

EHRM 2 oktober 2001, nr. 36022/97, Rees/UK.

EHRM 25 september 2001, nr. 44787/98, P.G. en J.H./Verenigd Koninkrijk.

EHRM 6 februari 2001, nr. 44599/98, Bensaid/Verenigd Koninkrijk.

EHRM 12 mei 2000 35394/97, Khan/Het Verenigd Koninkrijk.

EHRM 4 mei 2000, nr. 28341/95, Rotaru/Roemenië.

EHRM  16 februari 2000,  nr. 27798/95, Amann /Switzerland.

EHRM  25 maart 1998,  Kopp/ Switzerland.

EHRM  27 augustus 1997, nr 20837/92,  M.S. / Sweden.  

EHRM 25 juni 1997, nr. 20605/92, Halford/Verenigd Koninkrijk.

EHRM 22 oktober 1996, nr. 22083/93, Stubbings/Verenigd Koninkrijk.

EHRM 27 oktober 1994, nr. 18535/91, Kroon en anderen/Nederland.

EHRM 25 mei 1993, Kokkinakis/Griekenland.

EHRM 25 maart 1993, nr 13134/87, Costello-Roberts / The United Kingdom.

EHRM 16 december 1992, nr. 27798/95, Amman /Zwitserland.

EHRM 16 december 1992, nr. 13710/88, Niemietz/Duitsland.  

EHRM 24 april 1990, nr. 11801/85, Kruslin/Frankrijk.

EHRM 24 april 1990, nr. 11105/84, Hüvig/Frankrijk.

EHRM 26 maart 1987, nr. 9248/81, Leander/Zweden.

EHRM 2 augustus 1984, Malone/ Verenigd Koninkrijk.

EHRM 25 maart 1983, nrs. 5947/72, 6205/73, 7052/75, 7061/75, 7107/75, 7113/75, en 7136/75, par. 97, Silver et al./Het Verenigd Koninkrijk.

EHRM 9 oktober 1979, nr. 6289/73, Airey/Ierland.

EHRM  26 april 1979, Sunday Times/Verenigd Koninkrijk.

EHRM 7 december 1976, nr. 5493/72, Handyside/VK.

België

Cass. 25 januari 2017, AR P.16.1006F.

Cass. 26 mei 2015, AR P.14.0069.

Cass. 15 april 2015, AR. C.15.0126.

Cass. 5 oktober 2010, AR. P.10.0703.N/3.

Cass. 2 mei 1990,  Arr.Cass. 1989-90, 1132; Bull. 1990, 1006, concl. JANSSENS DE BISTHOVEN, B.; DCCR 1990-91, 566, noot BOULANGER, M.; JT 1990, 469, noot J.M.; Pas. 1990, I, 1006, concl. JANSSENS DE BISTHOVEN, B.; Rev.dr.pén. 1990, 974, noot J.S.

Nederland

HR 18 april 2017, ECLI:NL:HR:2017:725.

Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, 8 november 2016, ECLI:NL:GHARL:2016:8883.

HR 12 oktober 2010, ECLI:NL:HR:2010:BM4211.

HR 20 april 2004, ECLI:NL:HR:2004:AL8449.

HR 19 december 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZD0328.

RECHTSLEER

Artikelen en bijdragen in tijdschriften

DE HERT P., “Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens erkent publieke privacy”, NjW  2002, 116-122.

DE HERT, P. en SAELENS, R., “De camerawet: een zoektocht naar een afweging tussen het recht op privacy en het recht op veiligheid”, Tijdschrift voor Strafrecht 2007, 93-110.

DE SCHEPPER, T.,“Het wordt druk in de lucht”, Lokaal 2015, afl. 4, 14-18.

ELANDS, P.J.M., “Drones: zegen of vloek?”, Justitiële verkenningen 2016, 95-107.

FLIGHT S., “Politie en beeldtechnologie: gebruik, opbrengsten en uitdagingen”, Justitiële verkenningen  2016, 68-94.

GOGARTY B., GAGGER M., “The Laws of Man Over Vehicles Unmanned: The Legal Response to Robotic Revolution on Sea, Land and Air”, Journal of Law, Information and Science, Vol. 19, 2008, 73.

HADDON D., WHITAKER C.J.,”UK-CAA policy for light UAV systems”. UK Civil Aviation Authority, 28 May 2004, 10 p.

KNOOPS, G-J., “Politie-drones boven uw tuin? Het gaat gebeuren”, NJB 2013, 2920-2927.

KRETZMER D., “Targeted killing of suspected terrorists: extra-judicial executions or legitimate means of defence?”, EJIL 2005, 171-212.

LINERS, A. en VAN SANTEN, H., “De politionele gevolgen van de ‘nieuwe’ camerawet”, Vigiles 2010-11, 1-7.

LOFTUS B. en GOOLD B., “Covert surveillance and the invisibilities of policing”, Criminology and Criminal Justice 2012, 275-288.

MARUT, A., “Bewakingscamera’s” in Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Ced. Samsom, 2012, B 193 / 01 – B 193 / 45 p.

MICHAELS R., “The functional method of comparative law” in M. REIMANN en R. ZIMMERMAN (eds.), The Oxford handbook of comparative law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 339-372.

NISSENBAUM H., “Toward an Approach to Privacy in Public: Challenges of Information Technology”, Ethics & Behavior, 1997, 207-219.

OERLEMANS, J-J. en CUSTERS, B., “De onstuitbare opmars van drones. Ontwikkelingen in technologie en regulering voor lichte onbemande luchtvaartuigen”, NJB 2015, 2208-2214.

O’NEILL A., “How the CJEU uses the Charter of Fundamental Rights”, Eutopia Law, April 2012.

SCHERMER, B. en VAN DER HEIDE M., “Privacyrechtelijke aspecten van drones”, NJB 2013, 1773-1779.

VAN CREMBERGHE T., “Privacycommissie geeft KB over dronegebuik groen licht”, De Juristenkrant 2015, 6-7.

VAN STIPHOUT, M.M.W., “Drones: het waakt en spoort opdat zij rusten”, SecJure 2015, http://www.secjure.nl/2015/06/17/drones-het-waakt-en-spoort-opdat-zij-r…, 10 p.

VERHEYEN, W., “Onbemande luchtvaartuigen. Vogelvrij of (nu al) gekooid”, NJW 2015, 338-347.

VILLASENOR J., “Observations From Above: Unmanned Aircraft Systems and Privacy”, Harvard Journal of Law and Public Policy, Vol. 36, No. 2, 2013, 464.

WRIGHT D., FIEDEWALD M., GUTWIRTH S., LANGHEINRICH M., MORDINI E., BELLANOVA R., DE HERT P., WHADWA K. en BIGO D., “Sorting out smart surveillance”, Computer Law & Security Review, Vol. 26, 2010, 343-354.

X, “Mobiele camera’s bij massa-evenementen”, NJW  2010, 19.

X, “Blauw & camera’s”, De Juristenkrant 2010, 2.

X, “Nieuwe Wet Private Veiligheid verschenen in het Staatsblad” in Agoria, 31 oktober 2017, www.agoria.be/nl/Nieuwe-Wet-Private-Veiligheid-verschenen-in-het-Staats….

 

Boeken

ALEN, A. en MUYLLE, K., Compendium van het Belgisch staatsrecht, 2005, Mechelen, Kluwer, 365 p.

ALEN, A. en MUYLLE, K., Handboek van het Belgisch staatsrecht, 2011, Mechelen, Kluwer, 1055 p.

BENNEKOM R. en JONG W., Zakboek Openbare orde en veiligheid, 2017, 109 p.

BOEHM F., Information Sharing and Data Protection in the Are of Freedom, Security and Justice, Berlin, Springer, 2012, 427 p.

ClEIREN C.P.M.  en NIJBOER J.F., Tekst en Commentaar Wetboek van Strafvordering, Deventer, Kluwer 2007, 2592 p.

CUSTERS, B., OERLEMANS J.J., en VERGOUW S.J., Het gebruik van drones. Een verkennend onderzoek naar onbemande luchtvaartuigen, Meppel, Boom Lemma Uitgevers, 2015, 172 p.

DE BOT D., De verwerking van persoonsgegevens, Antwerpen, Kluwer, 2001, 403 p.

DEVROE, W., Rechtsvergelijking in een context van Europeanisering en globalisering, Leuven, Acco, 2012, 298 p.

HOOGHIEMSTRA, T. en NOUWT, S., Tekst en toelichting wet bescherming persoonsgegevens, Den Haag, SDU, 2007, 508 p.

GRAUX, H., DUMORTIER, J., en VANHAUWAERT, F., Privacywetgeving in de praktijk, Kortrijk, UGA, 2009, 439 p.

MUIJEN P.J.D.J., Politie, Informatie en privacy. De wet politiegegevens toegelicht, Zutphen 2012, uitgeverij Paris, 2012, 245 p.

PAKES, F., Comparative criminal justice, Devon, Willan Publishing, 2004, 256 p.

ÖRÜCÜ, E., The enigma of comparative law. Variations on a theme for the twenty-first century, Leiden, Martinus Nijhoff Publishers, 2004, 242 p.

OTTO R., Targeted killings and international law: with special regard to Human Rights and International Humanitarian Law, Heidelberg, Springer, 2012, 661 p.

SCHRAM, F., Privacy & Persoonsgegevens. Algemeen handboek, Brussel, Politeia, 2017, 255 p.

SCHRAM, F., Verwerking van persoonsgegevens, Brussel, Politeia, 2013, 70 p.

 

SEPULCHRE V., La protection juridictionnelle des droits de l’homme en Belgique, Brussel, Kluwer, 2007, 166 p. 

THIENPONT A. en HERMAN C., Mensenrechten een kennismaking, Gent, Liga voor Mensenrechten, 2009, 71 p.

WATSON, A., The making of the civil law, Cambridge, Harvard University Press, 1981, 201 p.

WHITE R.C.A.  en OVEY C. , The European Convention on Human Rights, Oxford, Oxford university press, 2010, 644 p.

WRIGHT D., DE HERT P., Privacy Impact Assesment, Dordrecht Heidelberg, London New York, Springer, 2012, 522 p.

ZWEIGERT, K. en KÖTZ, H., An introduction to comparative law, Oxford, Clarendon Press, 1998, 379 p.

Bijdragen in verzamelwerken

BERKVENS, J.M.A., en PRINS J.E.J., “Privacy in context” in J.M.A BERKVENS en J.E.J. PRINS (eds.), Privacyregulering in theorie en praktijk, Deventer, Kluwer, 2007, 7-24.

BITTER, C. M., “De Wet bescherming persoonsgegevens” in J.M.A Berkvens en J.E.J. Prins (eds.), Privacyregulering in theorie en praktijk, Deventer, Kluwer, 2007, 25-47.

DANNEMANN, G., “Comparative law: study of similarities or differences?” in M. REIMANN en R. ZIMMERMAN (eds.), The Oxford handbook of comparative law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 383-419.

DE BONDT, W., “De nieuwe camerawet” in G. VERMEULEN (ed.), Privacy en strafrecht. Nieuwe en grensoverschrijdende verkenningen, Antwerpen, Maklu, 2007, 611-625.

DE HERT, P., “Het grondrecht privacy en het grondrecht bescherming van de persoonsgegevens”, in P. DE HERT (ed.), Privacy en persoonsgegevens, Brussel, Politeia, 2004, 47.

DE ROO R., DE PAUW E. en HARDYNS W., Drones in 101 vragen, ​Brugge, Die Keure, 2017, 204 p. 

DE VRIES, K., “Het recht op privéleven en aanverwante rechten” in J. GERARDS (ed.), Grondrechten. De nationale, Europese en internationale dimensie, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2013, 129-162.

FEELY, M.M., “Comparative criminal law for criminologists: comparing for what purpose?” in D. NELKEN (ed.), Comparing legal cultures, Aldershot, Dartmouth, 1997, 288 p.

GRAZIADEI, M., “The functionalist heritage” in P. LEGRAND en R. MUNADY (eds.), Comparative legal studies: traditions and transitions, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, 100-127.

HARDYNS, W., DE PAUW, E. en MEULEMAN, K., “Tien misverstanden over drones” in W. HARDYNS, E. DE PAUW en K. MEULEMAN, (eds.), Drones in 75 vragen en antwoorden. Praktische pocket, Brugge, Die Keure, 2015, 104 p.

HOLVAST,  J., “Politiegegevens” in J.M.A Berkvens en J.E.J. Prins (eds.), Privacyregulering in theorie en praktijk, Deventer, Kluwer, 2007, 83-105.

JANSSENS, J. en HERKES, G., Smart city en camerabeleid stad Genk, Antwerpen, Maklu, 2016, 153 p.

LAFFERTY, M., “Article 8: the right to respect for private and family life, home and correspondance” in D. HARRIS, M. O’BOYLE, E. BATES, C. BUCKLEY, P. HARVEY, M. LAFFERTY, P. CUMPER, Y. ARAI en H. GREEN, Law of the European Convention on Human Rights, Oxford, Oxford university press, 2009, 361-424.

NELKEN, D., Comperative criminal justice: making sense of difference, Londen, Sage, 2010, 117 p.

THIEREN, J., en VLAMINCK, T., “Cameragebruik, (private) recherche en privacy” in G. VERMEULEN (ed.), Privacy en strafrecht. Nieuwe en grensoverschrijdende verkenningen, Antwerpen, Maklu, 2007, 565-610.

VAN DER JAGT, F.,“Het recht op bescherming van persoonsgegevens” in J. GERARDS (ed.), Grondrechten. De nationale, Europese en internationale dimensie, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2013, 163-195.

WEIGEND, T., “Criminal law and criminal procedure” in SMITS, J.M. (ed.), Elgar Encyclopedia of comparative law, Cheltenham, Edward Elgar, 2006, 214-227.

ZIMMERMAN (eds.), “The Oxford handbook of comparative law”, Oxford, Oxford University Press, 2006, 339-382.

Diversen

AUTORITEIT PERSOONSGEGEVENS, Cameratoezicht. Beleidsregels voor de toepassing van bepalingen uit de Wet bescherming persoonsgegevens en de Wet politiegegevens, 2016, 68 p.

Centrum Criminaliteitspreventie Veiligheid, Handreiking cameratoezicht, 2009, 40 p.

DE HERT P., GALETTA A., A report presenting a revieuw of the key features raised by legal perspectives of surveillance and democraty, 75 p. http://irissproject.eu/wp-content/uploads/2013/04/Legal-perspectives-of…

HADDON D., EASA, Rulemaking Directorate  Policy Statement Airworthiness Certification of Unmanned Aircraft Systems (UAS), nr. E.Y013-­01, 2009, 17 p.

LA RUE F., Report of the Special Rapporteur on the promotion and protection of the right to freedom of opinion and expression, A/HRC/23/40, 17 April 2013, 23 p.

MOLITOR C., Politiemaatregelen administratieve sancties, Nieuwsbrief  2003,  nr.5, VSGV.

SMEETS A.H.C.M., Camera’s in het publieke domein: Privacynormen voor het cameratoezicht op de openbare orde, Den Haag, College Bescherming Persoonsgegevens, Achtergrondstudies en verkenningen, 2004, 66 p.

SOCIAALWETENSCHAPPELIJKE BRONNEN

BAARDA D.B., M.P.M. DE GOEDE en VAN DER MEER-MIDDELBURG A.G.E., Basisboek interviewen: handleiding voor het voorbereiden en afnemen van interviews, Houten, Wolters-Noordhoff, 2007, 128 p.

BERLONGHI  A.E., “Understanding and planning for different spectator crowds”, Safety Science 1995, 239-347.

CHALLENGER R., CLEGG C.W., ROBINSON M. W., en LEIGH M., Understanding crowd behaviors. Volume 1 - practical guidance and lessons identified, Londen, Cabinet Office, 2010, 152 p.

CHALLENGER R., CLEGG C.W., ROBINSON M. W., en LEIGH M., Understanding crowd behaviors. Volume 2 - practical guidance and lessons identified, Londen, Cabinet Office, 2010, 122 p.

CLARK, R.,“Understanding the drone epidemic”, Computer, Law & Security Review 2014, 231-236.

CLARKE R., “Introduction to Dataveillance and Information Privacy, and definitions of terms”, Xamax Consultancy Pty Ltd,1997-2016, www.rogerclarke.com/DV/Intro.html.

COLEMAN R. en MCCAHILL M., Surveillance & crime, Londen, Sage, 2011, 23, 224 p.

CUSTERS, B. en VERGOUW, B., “Technologie voor de opsporing en handhaving. Kansen, ervaringen en knelpunten.”, Justitiële verkenningen, 2016, 48-67.

CUSTERS, B. en VERGOUW, B., “Promising policing technologies: experiences, obstacles and police needs regarding law enforcement technologies”, Computer, law & security review, 2015, 518-526.

DE VRIES P.W., GALETZKA M. en GUTTELING J.M.,  Inzet communicatie bij crowd management en crowd control, Den Haag, WODC, Ministerie van Veiligheid en Justitie, 2013, 127 p.

DEVROE, E., VAN DER VIJVER, K., HARDYNS, W. en VAN DIJK, A., “Editoriaal: grote maatschappelijke veranderingen en de politie” in E. DEVROE, K. VAN DER VIJVER, W. HARDYNS en A. VAN DIJK (eds.), De toekomst van de politie, Antwerpen, Maklu, 2014, 7-10.

FINN  R.F. en WRIGHT D., “Unmanned aircraft systems: Surveillance, ethics and privacy in civil applications”, Computer Law & Security Review 2012, 184-194.

FLIGHT S., Cameratoezicht in Nederland. Een schets van het Nederlandse cameralandschap, Amsterdam, DSP-groep, Ministerie van Veiligheid en Justitie, 2013, 81 p.

FINN, R.L., WRIGHT, JACQUES, L. en DE HERT, P., Study op Privacy and data protection and ethical risks in civil Remotely Piloted Aircraft Systems operations. Final report for the European Commission, 2014, 414 p.

FRUIN J. J., “The causes and prevention of crowd disasters” in SMITH  R. A. en DICKIE J. F.(eds.) Engineering for Crowd Safety, Amsterdam, Elsevier, 1993, 99-108.

HAGGERTY K.D. en ERICSON R.V., “The new politics of surveillance and visibility” in HAGGERTY K.D.  en ERICSON R.V. (eds.), The new politics of surveillance and visibility, Toronto, University of Toronto Press, 2006, 400 p.

LOFTUS B. en GOOLD B., “Covert surveillance and the invisibilities of policing”, Criminology and Criminal Justice 2012, 275-288.

LYON D., Surveillance Society: Monotoring Everday Life, Buckingham, Open University Press, 2001, 193 p.

www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/RegularSession/Session23/A.H…

MCBRIDE, P., “Beyond orwell: The application of unmanned aircraft systems in domestic surveillance operations”, Journal of air la wand commerce 2009, 626-662.

MCCAHILL  M. en FINN R. L.,”Surveillance, capita land resistance. Theorizing the surveillance subject“, London, Routledge, 2014, 195 p.

MORTELE, J., VERMEERSCH, H., DE PAUW, E., HARDYNS, W. en DEPRINS, F., Cameratoezicht in de openbare ruimte. Ook wie weg is, is gezien? in Reeks Politiestudies, Antwerpen, Maklu, 2013, 24.

PONSAERS, P., MULKERS, J., Politionele recherchetechnieken. Een praktijkoverzicht, Antwerpen, Maklu, 2001, 209 p.

STELMACK, K., “Weaponized police drones and their effect on police use of force”, Pittsburgh Journal of Technology, Law and Policy 2015, 276-292.

VAN GULIJK, C., en HARDYNS, W,. “De steile opmars van drones en de uitdagingen voor de politie” in E. DEVROE, K. VAN DER VIJVER, W. HARDYNS en A. VAN DIJK (eds.), De toekomst van de politie, Antwerpen, Maklu, 2014, 69-81.

VAN PUYVELDE S., “Drones, droom of nachtmerrie?”, Inforevue 2016, (26) 27.

VOLKER E., “The droning of the drones: the increasingly advanced technology of surveillance and control”. Statewatch analysis, nr.106, 2009. 1, www.statewatch.org/analyses/no-106-the-droning-of-drones.pdf.

WARREN S.D. en BRANDEIS  L.D., “The right to privacy. The implicit made explicit”, Harvard Law Review 1980, 193-222.

ZAVRSNIK, A., “Introduction: situating drones in surveillance societies” in A. ZAVRSNIK (ed.), Drones and unmanned aerial systems: legal and social implications for security and surveillance, Cham, Springer International Publishing, 2016, 1-18.

ACTUA EN INTERNETBRONNEN

Actua

ANDRINGA R., “Politie zet drones in boven verkeersongelukken”, Nos 10 oktober 2017, https://nos.nl/artikel/2197199-politie-zet-drone-in-boven-verkeersongel….

DELAFORTRIE S. en SPRINGAEL C., “Herziening van de wet over de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera’s” in Presscenter, 20 juli 2016, www.presscenter.org/nl/pressrelease/20160720/herziening-van-de-wet-over….

DELAFORTRIE S. en SPRINGAEL C., “Ministerraad 20 juli 2017” in Presscenter, 20 juli 2017, www.presscenter.org/nl/pressrelease/20170720/regeling-van-de-plaatsing-….

DELAFORTRIE S. en  SPRINGAEL C., “Ministerraad 20 juli 2016” in Presscenter, 20 juli 2016.

DELAFORTRIE S. en SPRINGAEL C., “Ministerraad 14 december 2017” in Presscenter, 14 december 2017, www.presscenter.org/nl/pressrelease/20160720/wet-op-het-politieambt-het….

DEPLA T., “PZ MidLim neemt nieuwe drone in gebruik”, Het Laatste Nieuws 20 april 2015, www.polinfo.be/newsview.aspx?contentdomains=POLINFO&id=VS300314754&lang… (consultatie 3 november 2016).

DE VRIES J., “Politiemedewerkers worden opgeleid tot drone-experts”, De Volkskrant 2013, https://www.volkskrant.nl/politiek/politiemedewerkers-worden-opgeleid-t….

LEMMENS, L., “Nog voor zomer omzendbrief over gebruik drones door politie”, Polinfo 2017, http://www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLINFO&id=VS3005030… (consultatie 18 maart 2017).

LEMMENS, L., “Gemeenschappelijke aankoop van drones voor de lokale politie”, Polinfo 2015, http://www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLINFO&id=VS3003101… (consultatie 18 maart 2017).

LEMMENS L., “Nieuwe wet private en bijzondere veiligheid vanaf 10 november van kracht”, 9 november 2017, https://polinfo.kluwer.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLINFO&id=VS300….

X, “Onderzoekscommissie aanslagen: consensus over reeks opvallende nieuwigheden ,Knack 2017, http://www.knack.be/nieuws/belgie/onderzoekscommissie-aanslagen-consens… (consultatie 16 augustus 2017).

X, “Politie Midden-Limburg heeft al 400 interventies met drone uitgevoerd”, HLN 2016, http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-genk/politie-midden-limburg-heeft-al….

Internetbronnen

DE VRIES, P.W., GALETZKA, M., en GUTTELING, J. M., Inzet communicatie bij crowd management en crowd control, Den Haag, WODC, Ministerie van Veiligheid en Justitie, 2013, 127, https://research.utwente.nl/en/publications/inzet-communicatie-bij-crow….

GIJSBRECHTS K., “De GDPR-regeling uitgelegd in vijf vragen”, Smart Business, 9 augustus 2016, www.smartbiz.be/achtergrond/167961/de-gdpr-wetgeving-uitgelegd-vijf-vra… (consultatie 30 december 2017).

X, Almere spionagevliegtuigje ingezet tegen inbraken, Omroep Flevoland, 98802, www.omroepflevoland.nl/ Nieuws/98802/almere-spionagevliegtuigjeingezet-tegen-inbraken.

X, “Nieuwe Wet Private Veiligheid verschenen in het Staatsblad” in Agoria, 31 oktober 2017, https://www.agoria.be/nl/Nieuwe-Wet-Private-Veiligheid-verschenen-in-he….

Universiteit of Hogeschool
Master in de criminologische wetenschappen
Publicatiejaar
2018
Promotor(en)
Dirk van Daele
Kernwoorden
Share this on: