BURN-OUT IN HET UNIVERSITAIR ZIEKENHUIS BRUSSEL Het onevenwicht tussen stressoren en energiebronnen en het gebrek aan controle
Wanneer we meer moeten doen dan goed voor ons is...
Je zal het waarschijnlijk ook gemerkt hebben. De lat in ons professionele leven ligt erg hoog. Ze ligt hoger dan de meesten van ons lief is en hoger dan vaak goed voor ons is.
We moeten almaar meer doen met minder tijd en middelen. Kijk maar naar de onderbemande artsen, verpleegkundigen en zorgkundigen die regelmatig werkweken van meer dan 60 uur trotseren. Solidariteit en naastenliefde zijn deugden die universeel geprezen worden. Maar wat gebeurt er wanneer deze deugden beschouwd worden als vanzelfsprekend, of erger, verplicht?
Het is een modern dilemma: Moeten we zorgen voor anderen tot we er zelf bij neervallen?
Waar is het evenwicht?
Het leven in België brengt een hoop verplichtingen en stress met zich mee anno 2019. De hoge prevalentiecijfers van burn-out, depressie en suïcide komen niet zomaar uit de lucht vallen. Iedereen heeft behoefte aan een luisterend oor en wil op tijd en stond zijn of haar hart kunnen uitstorten. En wie is beter geschikt om onze problemen te aanhoren dan de immer begripvolle verpleegkundige, de zorgkundige die steeds met ons begaan is of onze dokter die altijd raad weet? Het zijn jammer genoeg net deze mensen die meer en meer onder druk komen te staan.
Er is iets fout op de moderne werkvloer. Deze kan een groot, verdoken gevaar bevatten: een onevenwicht tussen stressoren en energiebronnen. Stressoren veroorzaken de stress die zovelen van ons dagelijks ervaren. Enkele voorbeelden zijn hoge werkdruk, rolconflicten en een grote fysieke belasting. Energiebronnen beschermen ons tegen de negatieve invloed van stressoren. Enkele voorbeelden zijn steun van collega’s, mogelijkheden tot zelfontplooiing en een goed loon. Een teveel aan stressoren, gepaard met onvoldoende energiebronnen, kan ons leiden tot depressie, burn-out en soms zelfs wanhoopsdaden. De gevolgen op onze gezondheid zijn nefast en vaak niet te overzien. Verschillende werkvloeren kunnen verschillende stressoren en energiebronnen bevatten. Hun effect blijft echter hetzelfde. Een ongezonde werkvloer, waar stressoren domineren, kan een gevaarlijke plaats zijn. Wat alles erger maakt, is dat we vaak onvoldoende controle hebben om iets aan deze stressvolle situatie te veranderen.
Onze dokters in de balans
Een studie, uitgevoerd in november 2018 bij artsen in het Universitair Ziekenhuis Brussel, leidde tot enkele opvallende resultaten. De aanwezigheid op de werkvloer van de 7 meest prominente energiebronnen en stressoren uit de vakliteratuur werd een score toegekend. A.d.h.v. deze scores werd het evenwicht tussen beide factoren bepaald. Vervolgens werden de deelnemers gevraagd hoeveel controle zij op de werkvloer ervaarden en werd via een internationaal, gevalideerd meetinstrument, de Maslach Burnout Inventory (MBI), hun burn-out score bepaald.
De resultaten toonden een ernstige verstoring aan van het evenwicht tussen energiebronnen en stressoren. De energiebronnen wogen nog nauwelijks op tegen de stressoren. De financiële druk op de gezondheidszorg is doorheen de jaren alsmaar groter geworden. De artsen ervaren een tekort aan controle op de werkvloer om hier iets aan te veranderen. Zo voelden 105 van de 133 deelnemende artsen (78,9%) zich opgebrand in de laatste 5 jaar en ervaarden 89 artsen (66,9%) geen goed evenwicht tussen hun werk en privé. Het is dan ook niet verwonderlijk dat 18,8% van de deelnemende artsen pathologische burn-out scores behaalde op de MBI.
Bijzonder opvallend was hoe het evenwicht tussen energiebronnen en stressoren positiever werd naarmate de werknemer meer controle ervaarde. Evenzeer opvallend was hoe de burn-out scores van de artsen daalden naarmate bovengenoemd evenwicht positiever werd. Deze resultaten wierpen een breder perspectief op het ontstaansmechanisme van burn-out.
Volgende grafieken werden opgesteld a.d.h.v. de originele data die verzameld werd bij 133 artsen in het UZ Brussel in het najaar 2018.
Grafiek 1: Correlatie tussen de Ervaring van Controle en het Evenwicht tussen Energiebronnen & Stressoren.
Deze grafiek toont aan dat het evenwicht tussen energiebronnen en stressoren positiever wordt (de energiebronnen overheersen) naarmate men meer controle ervaart op de werkvloer. Iemand die meer controle ervaart over zijn/haar werk zal m.a.w. een gezondere werkvloer ervaren.
Grafiek 2: Correlatie tussen het Evenwicht tussen Energiebronnen & Stressoren en de cumulatieve MBI-score.
Deze grafiek toont aan hoe de cumulatieve MBI-score kleiner wordt naarmate het evenwicht tussen energiebronnen en stressoren gezonder/positiever wordt. Een gezonde werkvloer, waar de positieve invloed van energiebronnen overheerst, beschermt je m.a.w. tegen burn-out.
De oorzaak van burn-out ligt dus niet (uitsluitend) bij de werknemer. Ademhalingsoefeningen, stress management en mindfulness zijn misschien niet zo’n efficiënte oplossingen als aanvankelijk gedacht werd. Wat baten een correcte ademhaling en state of mind wanneer je omgeving je langzaam ziek maakt?
Dit zet aan tot nadenken. Hoe gezond is de werkvloer waar we op staan? Hoeveel controle krijgen we binnen onze functie om onze taken uit te voeren en onze eigen grenzen te respecteren?
Deze opeenvolging van fenomenen – verlies van controle op de werkvloer, verstoring van het evenwicht tussen stressoren en energiebronnen, stijgende burn-out en gezondheidsproblemen – lijkt steeds vaker voor te komen. Het is misschien geboden om tijdens een sollicitatiegesprek te vragen hoe gezond de werkvloer is waar je straks op zal belanden. Krijg je de optie om je eigen grenzen te respecteren of is het belangrijker dat je alle deadlines haalt?
Wat te doen?
Een gezonde werkvloer laat ons voldoende controle en beschermt ons tegen burn-out. Een ongezonde werkvloer ontzegt ons deze controle en bevordert de ontwikkeling van mentale problemen. Hierbij staat de autonomie van de werknemer centraal, met concrete afbakening van zijn/haar taken en verantwoordelijkheden.
Ook een aangepaste infrastructuur met voldoende ontspanningsmogelijkheden is van cruciaal belang.
Om de werkuren van onze dokters te helpen dalen tot menselijke proporties dient ook onze mentaliteit als consumenten te veranderen. Dure diensten worden goedkoop aangeboden en dit leidt tot een enorme financiële druk op de gezondheidszorg. Dit alles draagt bij tot de penibele situatie waarin onze artsen verkeren.
Grote hervormingen lijken aangewezen, maar laat ons ondertussen de kleine dingen niet uit het oog verliezen. Een warme kop koffie, een fijn gesprek onder collega's en een deuntje muziek maken soms een wereld van verschil. Deze kleine dingen helpen mensen al eeuwenlang door de meest penibele situaties.
Zoals de oude volkswijsheid ons leert, zijn het misschien wel de kleine dingen die het hem doen.
1) Kaschka WP, Korczak D, Broich K. Burnout: a fashionable diagnosis. DEUTSCHES ARZTEBLATT INTERNATIONAL 2011;108(46):781-7.
2) https://www.cm.be/media/CM-263-Budget-2016_tcm47-29117.pdf, Pauline Van Cutsem, Budget 2016: Federale Begroting 2016 van de Gezondheidszorg, CM, laatst geraadpleegd op 29 maart 2019.
3) https://icdlist.com/icd-10/Z73.0, ICD-10 Diagnosis code Z73.0: Burn-out, icdlist.com, laatst geraadpleegd op 27 maart 2019.
4) Maslach C, Schaufeli WB, Leiter MP. Job burnout. ANNUAL REVIEW OF PSYCHOLOGY. 2001;52:397-422.
5) Eriksson PS, Wallin L. Functional consequences of stress-related suppression of adult hippocampal neurogenesis - a novel hypothesis on the neurobiology of burnout. ACTA NEUROLOGICA SCANDINAVICA. 2004;110(5):275-80.
6) Onen Sertoz O, Tolga Binbay I, Koylu E, Noyan A, Yildirim E, Elbi Mete H. The role of BDNF and HPA axis in the neurobiology of burnout syndrome. PROGRESS IN NEURO PSYCHOPHARMACOLOGY & BIOLOGICAL PSYCHIATRY. 2008;32(6):1459-65.
7) http://www.med.uottawa.ca/courses/epi6181/Course_Outline/Karasek_fn.pdf, Karasek’s Model of Job Strain, University of Ottawa Faculty of Medicine, laatst geraadpleegd op 7 augustus 2017.
8) https://www.wilmarschaufeli.nl/publications/Schaufeli/129.pdf, Bakker, A.B., Schaufeli, W.B. & Demerouti, E. (1999). Werkstressoren, energiebronnen, en burnout: Het WEB-model. In J. Winnubst, F. Schuur & J. Dam (Red.), Praktijkboek gezond werken: Integrale oplossingen voor somatische, psychische en psychosociale klachten in de organisatie. Maarssen: Elsevier, laatst geraadpleegd op 21 november 2018.
9) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2944661/, Lauren A. Leotti, Sheena S. Iyengar, and Kevin N. Ochsner, Born to Choose: The Origins and Value of the Need for Control, Pubmed 2011, laatst geraadpleegd op 29 maart 2019.
10) Siegrist et al. Biological and Psychological Factors in Cardiovascular Disease, Springer, Berlin, 1986, pp. 104–126; Social Science & Medicine 22 (1986) 247.
11) Demerouti, E., Nachreiner, F., Bakker, A. B. & Schaufeli, W. B. The job demands-resources model of burnout, 2001, In : Journal of Applied Psychology. 86, 3, p. 499-512 14 p.
12) Maslach C, Goldberg J. Prevention of burnout: New perspectives. APPL PREV PSYCHOL. 1998;7(1):63-74.
13) Thomas NK. Resident burnout. JAMA. 2004;292(23):2880-9.
14) Nordam A, Torjuul K, Sorlie V. Ethical challenges in the care of older people and risk of being burned out among male nurses. JOURNAL OF CLINICAL NURSING. 2005;14(10):1248-56.
15) Montero-Marin J, Garcia-Campayo J, Fajo-Pascual M, Carrasco JM, Gascon S, Gili M, et al. Sociodemographic and occupational risk factors associated with the development of different burnout types: the cross-sectional University of Zaragoza study. BMC PSYCHIATRY. 2011;11.
16) Canadas-De La Fuente GA, Vargas C, San Luis C, Garcia I, Canadas GR, De la Fuente EI. Risk factors and prevalence of burnout syndrome in the nursing profession. INTERNATIONAL JOURNAL OF NURSING STUDIES. 2015;52(1):240-9.
17) Shanafelt TD, Oreskovich MR, Dyrbye LN, Satele DV, Hanks JB, Sloan JA, et al. Avoiding Burnout. The Personal Health Habits and Wellness Practices of US Surgeons. ANNALS OF SURGERY. 2012;255(4):625-33.
18) http://www.werk.belgie.be/moduleDefault.aspx?id=36139, Vandenbroeck S et al. 2013 - Burn-out bij artsen en verpleegkundigen, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, laatst geraadpleegd op 12 februari 2019.
19) Schaufeli WB, Buunk PB. Burnout: An overview of 25 Years of Research on Theorising. In: HANDBOOK OF WORK AND HEALTH PSYCHOLOGY, Eds. Schabracq MJ, Winnubst JAM, Cooper CL, Chichester, 2003; 383-425.
20) https://www.vlaanderen.be/en/publications/detail/rapport-knipperlicht-v…, Bourdeaud'hui R, Vanderhaeghe S, Knipperlicht voor burn-out: Acute psychische vermoeidheidsproblemen bij werknemers en zelfstandige ondernemers onder de loep, Stichting Innovatie&Arbeid 2014, laatst geraadpleegd op 11 februari 2015.
21) Korczak D, Huber B, Kister C. Differential diagnostic of the burnout syndrome. GMS HEALTH TECHNOLOGY ASSESSMENT. 2010;6:Doc09.
22) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27873562, Tomas JM et al, Validation of the Maslach Burnout Inventory-General Survey on a Representative Sample of Dominical Teachers: Normative Data, Pubmed 2016, laatst geraadpleegd op 9 augustus 2017.
23) https://www.wilmarschaufeli.nl/publications/Schaufeli/298.pdf, Christina Maslach, Michael P. Leiter and Wilmar Schaufeli. Chapter 5 Measuring Burnout, laatst geraadpleegd op 13 februari 2018.
24) Schaufeli WB, Van Dierendonck D. A cautionary note about the cross-national and clinical validity of cut-off points for the Maslach Burnout Inventory. PSYCHOLOGICAL REPORTS. 1995;76(3 Pt 2):1083-90.
25) Kleijweg JH, Verbraak MJ, Van Dijk MK. The clinical utility of the Maslach Burnout Inventory in a clinical population. PSYCHOLOGICAL ASSESSMENT. 2013;25(2):435-41.
26) Dyrbye LN, Thomas MR, Massie FS, Power DV, Eacker A, Harper W, et al. Burnout and suicidal ideation among U.S. medical students. ANNALS OF INTERNAL MEDICINE. 2008;149(5):334-41.
27) Shanafelt TD, Balch CM, Dyrbye L, Bechamps G, Russell T, Satele D, et al. Special Report Suicidal Ideation Among American Surgeons. ARCHIVES OF SURGERY. 2011;146(1):54-62.
28) Vela-Bueno A, Moreno-Jimenez B, Rodriguez-Munoz A, Olavarrieta-Bernardino S, Fernandez Mendoza J, De la Cruz-Troca JJ, et al. Insomnia and sleep quality among primary care physicians with low and high burnout levels. JOURNAL OF PSYCHOSOMATIC RESEARCH. 2008;64(4):435-42.
29) Honkonen T, Ahola K, Pertovaara M, Isometsa E, Kalimo R, Nykyri E, et al. The association between burnout and physical illness in the general population--results from the Finnish Health 2000 Study. JOURNAL OF PSYCHOSOMATIC RESEARCH. 2006;61(1):59-66.
30) Toker S, Shirom A, Shapira I, Berliner S, Melamed S. The association between burnout, depression, anxiety, and inflammation biomarkers: C-reactive protein and fibrinogen in men and women. JOURNAL OF OCCUPATIONAL HEALTH PSYCHOLOGY. 2005;10(4):344-62.
31) Melamed S, Shirom A, Toker S, Shapira I. Burnout and risk of type 2 diabetes: a prospective study of apparently healthy employed persons. PSYCHOSOMATIC MEDICINE. 2006;68(6):863 9.
32) Felton JS. Burnout as a clinical entity - its importance in health care workers. OCCUP MED OXFORD. 1998;48(4):237-50.
33) Oreskovich MR, Kaups KL, Balch CM, Hanks JB, Satele D, Sloan J, et al. Prevalence of Alcohol Use Disorders Among American Surgeons. ARCHIVES OF SURGERY. 2012;147(2):168-74.
34) Shanafelt TD, Balch CM, Bechamps GJ, Russell T, Dyrbye L, Satele D, et al. Burnout and Career Satisfaction Among American Surgeons. ANNALS OF SURGERY. 2009;250(3):463-71.
35) Piko BF. Burnout, role conflict, job satisfaction and psychosocial health among Hungarian health care staff: A questionnaire survey. INTERNATIONAL JOURNAL OF NURSING STUDIES. 2006;43(3):311-8.
36) Klein J, Grosse Frie K, Blum K, von dem Knesebeck O. Burnout and perceived quality of care among German clinicians in surgery. INTERNATIONAL JOURNAL FOR QUALITY IN HEALTH CARE : JOURNAL OF THE INTERNATIONAL SOCIETY FOR QUALITY IN HEALTH CARE / ISQUA. 2010;22(6):525-30.
37) Shanafelt TD, Balch CM, Bechamps G, Russell T, Dyrbye L, Satele D, et al. Burnout and medical errors among American surgeons. ANNALS OF SURGERY. 2010;251(6):995-1000.
38) Aiken LH, Clarke SP, Sloane DM, Consor IHOR. Hospital staffing, organization, and quality of care: cross-national findings. INT J QUAL HEALTH C. 2002;14(1):5-13.
39) Parker PA, Kulik JA. Burnout, self- and supervisor-rated job performance, and absenteeism among nurses. JOURNAL OF BEHAVIORAL MEDICINE. 1995;18(6):581-99.
40) Toppinen-Tanner S, Ojajarvi A, Vaananen A, Kalimo R, Jappinen P. Burnout as a predictor of medically certified sick-leave absences and their diagnosed causes. BEHAVIORAL MEDICINE. 2005;31(1):18-27.
41) Cimiotti JP, Aiken LH, Sloane DM, Wu ES. Nurse staffing, burnout, and health care-associated infection. AMERICAN JOURNAL OF INFECTION CONTROL. 2012;40(6):486-90.
42) Wallace JE, Lemaire JB, Ghali WA. Physician wellness: a missing quality indicator. LANCET. 2009;374(9702):1714-21.
43) Aiken LH, Sloane DM, Bruyneel L, Van den Heede K, Sermeus W, Consortium Rc. Nurses' reports of working conditions and hospital quality of care in 12 countries in Europe. INTERNATIONAL JOURNAL OF NURSING STUDIES. 2013;50(2):143-53.
44) Prins JT, Gazendam-Donofrio SM, Tubben BJ, van der Heijden FM, van de Wiel HB, Hoekstra Weebers JE. Burnout in medical residents: a review. MEDICAL EDUCATION. 2007;41(8):788 800.
45) Tijdink JK, Vergouwen AC, Smulders YM. Emotional exhaustion and burnout among medical professors; a nationwide survey. BMC MEDICAL EDUCATION. 2014;14:183.
46) Vlerick P. Exploratieve analyse van de factoriële validiteit van de Maslach Burnout Inventory. TIJDSCHR KLIN PSYCH. 1993;23(4):235-50.
47) Schaufeli W, D. vD. Utrechtse Burn-out Schaal: Handleiding. Lisse2000.
48) https://www.nvkvv.be/file?fle=633052&ssn=482d6ea82113d2e822caa5cd5932e9… f2, Stefanie Versaevel, Burnout bij artsen & verpleegkundigen, KUL, laatst geraadpleegd op 16 augustus 2017.
49) Van Dievoort Nele, Bronselaer Guy, Prof. Dr. Hoebeke Piet, Onderzoek naar burn-out in een universitair ziekenhuis, Masterproef Universiteit Gent, Academiejaar 2014-2015.
50) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25695803, Rama-Maceiras P, Jokinen J, Kranke P. Stress and burnout in anaesthesia: a real world problem? Pubmed 2015, laatst geconsulteerd op 9 augustus 2016.
51) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28065490, Michel JB, Sangha DM, Erwin JP 3rd. Burnout among cardiologists. Pubmed 2017, laatst geconsulteerd op 10 augustus 2017.
52) http://www.douglas.qc.ca/info/depression-burn-out-treatment-prevention, Depression or burn-out: treatment and prevention, Douglas Mental Health Intstitute 2013, laatste geraadpleegd op 8 augustus 2017.
53) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28780213, Suyi Y, Meredith P, Khan A, Effectiveness of Mindfulness Intervention in Reducing Stress and Burnout for Mental Health Professionals in Singapore. Pubmed 2017, laatst geraadpleegd op 10 augustus 2017.
54) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28861707, Dyrbye LN et al, The Impact of a Required Longitudinal Stress Management and Resilience Training Course for First-Year Medical Students, Pubmed 2017, laatst geraadpleegd op 7 augustus 2017.
55) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24560380, Romani M, Ashkar K, Burnout among physicians., Pubmed 2014, laatst geraadpleegd op 8 augustus 2017.
56) https://www.healthknowledge.org.uk/e-learning/epidemiology/practitioner…, Introduction to study designs - cross-sectional studies. HealthKnowledge 2011, laatst geraadpleegd op 10 augustus 2017.
57) http://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/document… 0.pdf, Jaarstatistieken met betrekking tot de beoefenaars van gezondheidszorgberoepen in België. Federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en leefmilieu 2016, laatst geraadpleegd op 16 augustus 2017.
58) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3775042/, Jaykaran Charan and Tamoghna Biswas, How to Calculate Sample Size for Different Study Designs in Medical Research?. Pubmed 2013, laatst geraadpleegd op 12 augustus 2017.
59) http://www.werk.belgie.be/moduleDefault.aspx?id=45872, Isabelle Hansez et al, 2019 - Onderzoek over burn-out in de Belgische bevolking, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, laatst geraadpleegd op 20 april 2019.
60) www.werk.belgie.be/defaultTab.aspx?id=38255, Arbeidstijd en rusttijden, Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, laatst geraadpleegd op 25 april 2019.
Afbeeldingen:
Fig. 1. https://www.researchgate.net/publication/324388867_Impact_of_Workplace_… ormance_Intention_to_Leave_OCB_and_Stress, Muhammad Khalique et al, Impact of Workplace Bullying on Job Performance, Intention to Leave, OCB and Stress, Researchgate 2018, laatst geraadpleegd op 16 maart 2019.
Fig. 2. https://www.wilmarschaufeli.nl/publications/Schaufeli/129.pdf, Bakker, A.B., Schaufeli, W.B. & Demerouti, E. (1999). Werkstressoren, energiebronnen, en burnout: Het WEB-model. In J. Winnubst, F. Schuur & J. Dam (Red.), Praktijkboek gezond werken: Integrale oplossingen voor somatische, psychische en psychosociale klachten in de organisatie. Maarssen: Elsevier, laatst geraadpleegd op 21 november 2018.
Fig. 3. https://www.vlaanderen.be/en/publications/detail/rapport-knipperlicht-v…, Bourdeaud'hui R, Vanderhaeghe S, Knipperlicht voor burn-out: Acute psychische vermoeidheidsproblemen bij werknemers en zelfstandige ondernemers onder de loep, Stichting Innovatie&Arbeid 2014, laatst geraadpleegd op 11 februari 2015.