De financiële impact van voedselbedeling op de inkomensadequaatheid van leefloontrekkers in België

Karen Hermans
Persbericht

Voedselbanken als laatste toevluchtsoord: wat doen ze met de financiële toestand van gezinnen in armoede?

Steeds meer mensen zetten de stap naar de voedselbanken omdat ze financieel niet kunnen rondkomen. In 2018 kregen in België bijna 160.000 personen voedselhulp. Hoe komt het dat in een rijk en welvarend land als België zoveel mensen beroep moeten doen op deze vorm van noodhulp? En kan deze ‘last resort’ optie iets veranderen aan de financiële armoedesituatie van gezinnen, onder het motto ‘alle kleine beetjes helpen’?

 

Op twintig jaar tijd kent ons land bijna een verdubbeling in het aantal ontvangers van voedselhulp, met momenteel meer dan 1 op 100 inwoners. Een cijfer dat me zwaar op de maag ligt. Hoe komt het dat zo veel mensen op dit liefdadigheidsinitiatief beroep moeten doen? De hoogte van de sociale minima zoals het leefloon en de werkloosheidsuitkering zitten er onder andere voor iets tussen. Wie een leefloon of minimumwerkloosheidsuitkering ontvangt, heeft een inkomen onder de armoedegrens. Het is dan ook niet verwonderlijk dat leefloontrekkers bij uitstek (gevolgd door personen met een werkloosheidsuitkering) oververtegenwoordigd zijn bij de voedselbanken. Wegens geldgebrek voelen ze zich genoodzaakt om aan te kloppen bij de voedselbanken, maar dat loopt niet steeds van een leien dakje…

Verborgen kosten

Op het eerste gezicht lijkt het een mooi initiatief; burgers die zich inzetten voor hun medemens die het moeilijk heeft om de eindjes aan elkaar te knopen door voeding uit te delen. Maar er gaat meer schuil achter dit verhaal. Hoewel begunstigden van de voedselbanken kosteloos voeding ontvangen, zijn er heel wat verborgen kosten die niet meteen zichtbaar zijn. De schaamte en vernedering die mensen moeten overwinnen alvorens ze de stap durven zetten naar voedselhulp is enorm. Ook de stigmatisering rond voedselbanken zorgt ervoor dat mensen hun bezoek aan de voedselbank zo lang mogelijk uitstellen tot ze geen andere uitweg zien.

Voedselbanken als moreel dilemma

Vrijwilligers die voeding uitdelen zijn zich bewust van het woordje ‘nood’ in de term noodhulp. Voedselhulp heeft slechts een noodfunctie en draagt niet bij aan structurele armoedebestrijding, zoveel is zeker. Het toenemend aantal voedselhulpontvangers is echter een indicatie dat het huidig armoedebeleid tekortschiet, alsook dat het een ramp zou zijn voor velen mochten vrijwilligers er plots mee ophouden. Idealiter zouden voedselbanken niet hoeven te bestaan als onze samenleving voldoende sociale bescherming zou bieden zodat iedereen toegang heeft tot voldoende, gezonde voeding en niemand uit de boot valt. Helaas toont de realiteit vandaag iets anders. Volgend citaat van T. Ghys legt precies de vinger op de wonde:

    "Het bestaan van voedselbanken vormt een moreel dilemma: het is goed dat ze er zijn, maar tegelijk lijkt het ook verderfelijk dat ze nodig zijn."

Wat is een voedselpakket waard?

Meer dan 600 lokale organisaties delen momenteel voedselpakketten uit, maar merkwaardig genoeg lijkt niemand te weten hoeveel deze pakketten waard zijn. Onderzoek naar de geldwaarde van voedselpakketten bleek onbestaande. Nochtans kan dit zinvolle inzichten opleveren over het belang van voedselhulp voor lage inkomensgezinnen en in welke mate voedselhulp personen in armoede financieel vooruit helpt. Daarom ging deze studie op zoek naar wat de financiële impact is van voedselhulp voor een erg kwetsbare groep mensen: leefloontrekkers.

In samenwerking met het voedselverdeelpunt Onthaal Sint-Antonius in Antwerpen werden gegevens verzameld over de producten die in de voedselpakketten zitten. Na deze eerste stap werd aan de hand van de referentiebudgettenmethode de geldwaarde van de voedselpakketten geschat. Referentiebudgetten zijn geprijsde korven van goederen en diensten die weergeven wat iemand minimaal nodig heeft om volwaardig aan de samenleving te kunnen deelnemen. Eén van de korven hierin is de voedingskorf, die producten én prijzen bevat voor wat een gezond en gevarieerd voedingspatroon minimaal kost. Uit berekeningen blijkt dat een voedselpakket in Onthaal Sint-Antonius gemiddeld €67 per maand bedraagt voor een alleenstaande en dat dit oploopt tot €140 voor gezinnen met (meer dan) zes personen. Om te oordelen of dit veel of weinig is, kan dit bedrag best met het inkomen van leefloontrekkers vergeleken worden.

Financieel duwtje in de rug, maar geen vlucht uit armoede

Voor een alleenstaande bedraagt voedselhulp 7% in het inkomen, voor grotere gezinstypes daalt dit tot zo’n 5 à 6%. Het lijkt misschien niet veel, maar deze cijfers zijn niet te verwaarlozen. Zoals eerder vermeld ligt het leefloon onder de armoedegrens en is het met andere woorden ontoereikend om menswaardig van te leven. Stel dat men echter voedselhulp ontvangt, wat zou dit doen met de kloof tussen de armoedegrens en het leefloon? Dat wordt in onderstaande figuur getoond. De rode lijn, het inkomen van gezinnen die een leefloon ontvangen én beroep doen op voedselhulp, ligt boven het niveau van enkel het leefloon (de blauwe lijn). De voedselpakketten zorgen dus voor een financieel duwtje in de rug, maar van een grote sprong voorwaarts kunnen we niet spreken.  

Figuur: Inkomensadequaatheid leefloon zonder en met voedselhulp

image-20190930104911-1

Bron: berekening o.b.v. kwantificering van de voedselpakketten, netto beschikbare inkomens en Europese armoedegrens (MIPI-HHoT, 2018) en de referentiebudgetten (CEBUD, 2018).  

Toekomstperspectief

Dit onderzoek toont aan dat bij voedselhulpinitiatieven vaak een haat- liefdeverhouding heerst. Het toenemend aantal personen bij de voedselbanken geeft aan dat de noden hoog zijn en dat het dus goed is dat er vrijwilligers zijn die anderen willen helpen. Tegelijk is het een signaal dat er in onze samenleving iets fout loopt, dat steeds meer mensen het moeilijk hebben om rond te komen.Deze studie was de eerste die de geldwaarde van voedselpakketten heeft geschat om de impact op de financiële situatie van leefloontrekkers bloot te leggen. Hoewel er een klein financieel steuntje in de rug is, blijft de kloof met de armoedegrens enorm. Houden we bovendien rekening met gevoelens als schaamte en vernedering, dan kunnen we onszelf de vraag stellen of dit echt de weg is die we willen inslaan. Willen we binnen twintig jaar geconfronteerd worden met nog eens een verdubbeling in het aantal voedselhulpontvangers, of kiezen we voor structurele maatregelen om armoede te bestrijden die de menselijke waardigheid respecteren? Mijn honger naar antwoorden is in ieder geval nog niet gestild.

Bibliografie

Belgische Federatie van Voedselbanken (2017). Jaarverslag 2017. BFVB, Brussel.

Bradshaw, J. (1993). Budget standards for the United Kingdom: Avebury.

Bublitz, M. G., Hansen, J., Paracchio, L. A. & Tussler, S. (2019). Hunger and Food Well-Being: Advancing Research and Practice. Journal of Public Policy & Marketing, Vol. 38, No. 2, 136-253.

Burns, C. & Friel, S. (2007). It’s time to determine the cost of a healthy diet in Australia. Australian and New Zealand Journal of Public Health. Vol. 31, No. 4.

Cantillon, B. (2011). The paradox of the social investment state: growth, employment and poverty in the Lisbon era. Journal of European Social Policy, 21:432.

Cantillon, B. (2018). Social Security and Poverty Reduction in Rich Welfare States: Cracks in the Post War Policy Paradigm, Avenues for the Future. CSB Working Paper, University of Antwerp, No. 18/17.

Cantillon, B. & Buysse, L. (2016). De staat van de welvaartsstaat. Acco uitgeverij Leuven, 555p.

Cantillon, B. & Van Mechelen, N. (2014a). Cracks in a policy paradigm – poverty reduction and social security: the case of Belgium. International Review of Sociology, Vol. 24, No. 2, 270-290.

Cantillon, B., Van Mechelen, N., Frans, D., Schuerman, N. (2014b). Het glazen plafond van de actieve welvaartsstaat: twee decennia ongelijkheid, armoede en beleid in België. Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Universiteit Antwerpen, No. 02, 34p.

Caraher, M. & Cavicchi, A. (2014). Old crises on new plates or old plates for a new crises? Food banks and food insecurity. British Food Journal, 116(9).

Carrillo-Álvarez, E., Penne, T., Boeckx, H., Storms, B., & Goedemé, T. (2019). Food reference budgets as a potential policy tool to address food insecurity: lessons learned from a pilot study in 26 European countries. International journal of environmental research and public health, Vol. 16, No. 1, 32.

Chastre, C. et al. (2007). The Minium Cost of a Healthy Diet: Findings from piloting a new methodology in four study locations. Rapport Save the Children.

Coene, J., Raeymaeckers, P. et al (2018). Amoede en Sociale Uitsluiting. Jaarboek 2018. Uitgeverij Acco Leuven/ Den Haag.

Collado, D., Cantillon, B., Van den Bosch, K., Goedemé, T., & Vandelannoote, D. (2019). The end of cheap talk about poverty reduction: the cost of closing the poverty gap while maintaining work incentives. In B. Cantillon, T. Goedemé, & J. Hills (Eds.), Decent incomes for all: improving policies in Europe. New York (USA): Oxford University Press.

Darmon, N. & Drewnowski, A. (2008). Does social class predict diet quality? The American Journal of Clinical Nutrition, 87(5): 1107-17.

Decancq, K., et al. (2013). The evolution of poverty in the European Union: Concepts Measurement and Data, in Cantillon, B. and Vandenbroucke, F. (eds.), For Better For Worse, For Richer for Poorer. Labour market participation, social redistribution and income poverty in the EU, Oxford: Oxford University Press.

Depa, J. et al. (2018). Prevalence of food insecurity among food bank users in Germany and its association with population characteristics. Preventive Medicine Reports, 96-101.

De Wilde, M., Cantillon B., Vandenbroucke F., De Bie, M. & Storms, B. (2016). 40 jaar OCMW en bijstand. Acco uitgeverij, 272p.

Doyal, L., & Gough, I. (1991). A theory of human need: Palgrave Macmillan, 381p.

Europese Commissie (2004), Joint Report on Social Inclusion, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 249p.

Europese Commissie (2015). The Fund for European Aid to the Most Deprived (FEAD): Breaking the vicious circle of poverty and deprivation.

Europese Commissie (2018). FEAD Mid-Term Evaluation. Interim Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

European Food banks Federation (2017). Annual Report 2017.

European Food Banks Federation website: https://www.eurofoodbank.org/. Laatst geraadpleegd op: 15 april 2019.

Europese Raad (1975), Besluit van de Raad van 22 juli 1975 betreffende het programma voor modelprojecten en modelstudies ter bestrijding van de armoede, 75/458/EEG, Brussel.

Eurostat Online Database. Online beschikbaar: https://ec.europa.eu/eurostat/data/database Laatst geraadpleegd op: 6 mei 2019.

Geerts, A., Ghys, T., Dierckx, D. (2013), Een verkennend onderzoek naar het gebruik van voedselbedeling. VLAS-Studies 10, Antwerpen: Vlaams Armoedesteunpunt.

Geniez. P., et al. (2014). Integrating food poverty and minimum cost diet methods into a single framework: A case study using a Nepalese household expenditure survey. Food and Nutrition Bulletin, Vol. 35, No. 2.

Gentilini, U. (2013). Banking on food: The state of food banks in high‐income countries. IDS Working Papers, 2013(415), 1-18.

Ghys, T. (2012). De ambigue rol van voedselbanken. In Dierckx, D., Oosterlynck, S., Coene, J., Van Haarlem, A. (Red.). Armoede en sociale uitsluiting: Jaarboek 2012. Leuven/Den Haag: Acco.

Ghys, T., Dierckx, D. (2013), Armoedebestrijding via voedsel: Oplossing of Symptoom. Verslag 2de VLAS-Kennisplatform, Antwerpen, 17 juni 2013.

Ghys, T., Oosterlynck, S. (2015), Sociale innovaties bekeken vanuit armoedebestrijding: case study voedselbedeling via voedselbanken. VLAS-Studies 24, Antwerpen: Vlaams Armoedesteunpunt.

Goedemé, T., Storms, B., Penne, T., & Van den Bosch, K. (Eds.). (2015a). Pilot project for the development of a common methodology on reference budgets in Europe. The development of a methodology for comparable reference budgets in Europe - Final report of the pilot project. Brussels: European Commission.

Goedemé, T., Penne, T., Hufkens, T., Karakitsios, A., Simonovits, B., Carrillo Alvarez, E., et al. (2019). What Does It Mean To Live on the Poverty Threshold? Lessons From Reference Budgets. In B. Cantillon, T. Goedemé, & J. Hills (Eds.), Decent incomes for all: improving policies in Europe. New York (USA): Oxford University Press.

Greiss, J., Cantillon, B., Marchal, S. & Penne, T. (2019). Europe as agent that fills the gaps? The case of FEAD. CSB Working Paper Series, No. 19.03. Antwerp: University of Antwerp.

Holmes, E. et al. (2018). “Nothing is going to change three months from now”: A mixed methods characterization of food bank use in Greater Vancouver. Social Science & Medicine, 200 (2018) 129-136.

Huang, C. L. & Scearce, W. K. (1982). Impact of the Food Stamp Program on selected food nutrients purchased by low income households. Socio-Economic Planning Science, Vol. 16, No. 1: 1-7.

Kirwan, B. & McMillan, M. (2007). Food aid and poverty. American Journal of Agricultural Economics Vol. 89, No. 5: 1152-1160.

Lambie-Mumford, H. (2019). The growth of food banks in Britain and what they mean for social policy. Critical Social Policy. Vol. 39, Issue 1.

Loopstra, R. (2018). Rising food bank use in the UK: Sign of a new public health emergency. British Nutrition Foundation Nutrition Bulletin, 43, 53-60.

Marchal, S., L. Siöland and T. Goedemé (2018) 'Methodological working paper: Using HHoT to generate institutional minimum income protection indicators.' CSB Working Paper Series, No. 18/20.

Marchal, S., L. Siöland and T. Goedemé (2018). MIPI-HHoT, Version 1.0.1. University of Antwerp. Data Repository, Zenodo. DOI: <http://doi.org/10.5281/zenodo.2533898&gt;.

McIntyre, L, Tougas, D, Rondeau, K. & Mah, C. L., 2016). “In”-sights about food banks from a critical interpretive synthesis of the academic literature. Agriculture and Human Values,  33, 843–859.

McPherson, K. (2006), “Food insecurity and the food bank industry: a geographical analysis of food bank use in Christchurch”, University of Canterbury Master’s Thesis, Canterbury.,

Middleton, G. et al. (2017). The experiences and perceptions of food banks amongst users in high-income countries: An international scoping view. Apetite, 120, p. 698-708.

Monsivais, P., Mclain, J & Drewnowski, A. (2010). The rising disparity in the price of healthful food: 2004-2008. Food Policy, No. 35: 514-520.

Monsivais, P., Aggarwal, A., Drewnowski, A. (2012). Are socio-economic disparities in diet quality explained by diet cost? Journal of Epidemial Community Health, 66:530-535.

Morris, M. A., et al. (2014). What is the cost of a healthy diet? Using diet data from the UK Women’s Cohort Study. Journal of Epidemial Community Health, No. 68, 1043-1049.

Neter, J.E., Dijkstra, S.C., Visser, M., Brouwer, I.A., 2014. Food insecurity among Dutch food bank recipients: a cross-sectional study. BMJ Open 4, e004657.

Nibud (2019). Website nibud: https://www.nibud.nl/consumenten/wat-geeft-u-uit-aan-voeding/. Laatst geraadpleegd op: 18 april 2019.

Onthaal Sint Antonius van Padua vzw. Jaarverslag 2018.

Pechey, R. & Monsivais, P. (2016). Socioeconomic inequalities in the healthiness of food choices: Exploring the contributions of food expenditures. Preventive Medicine, 88, 203-209.

Penne, T. et al. (2019). Reducing out-of-pocket costs to improve the adequacy of minimum income protection? Reference budgets as an EU policy indicator: The Belgian Case. CSB Working paper, No 19.06.

Pintelon, O. & Van Lancker, W. (2010). Het Europees armoedebeleid en het Belgisch EU-voorzitterschap. Samenleving & Politiek, Jaargang 17, nr. 10, 56-64.

POD Maatschappelijke Integratie (2017). Report FEAD structured survey 2017. Aggregated results of Member State Belgium.

Pollastri, A., Maffenini, W. (2018). Estimation of the percentage of aid perceived from the food bank using a stratified sampling. Social Indicator Research, 136:41-49.

Power, M., Uphoff, E.P., Stewart-Knox, B., Small, N., Doherty, B., Pickett, K.E., 2017. Food insecurity and socio-demographic characteristics in two UK ethnic groups: an analysis of women in the born in Bradford cohort. Aust. J. Public Health, Vol. 25, 1–9.

Prendergast, C. (2017). How Food Banks Use Markets to Feed the Poor. Journal of Economic Perspectives, Vol. 31, No. 4, 145-162.

Purdam, K., Garratt, E. A. & Esmail, A. (2016). Hungry ? Food insecurity, Social Stigma and Embarrassment in the UK. Sociology. Vol. 50, No. 6, 1072-1088.

Ranuzzini, M. (2017). Cost-benefit analysis of a local social market project.

Rehm, C. D., Monsivais, P., Drewnowski, A. (2015). Relation between diet cost and Healthy Eating Index 2010 scores among adults in the United States 2007-10. Preventive Medicine, 73: 70-75.

Simmet, A., Tinnemann, P. & Stroebele-Benschop, N. (2018). The German Food Bank System and Its Users – A Cross-Sectional Study. International Journal of Environmental Research and Public Health.

Storms, B. (2012). Referentiebudgetten voor maatschappelijke participatie. Doctoraal proefschrift. Universiteit Antwerpen, Departement Politieke en Sociale wetenschappen.

Storms, B. (2018). Over de ondoeltreffendheid van de bijstandsinkomens en hoe OCMW’s referentiebudgetten kunnen gebruiken als maatstaf om individuele leefsituaties te beoordelen in functie van menselijke waardigheid. Centrum Voor Budgetadvies en -onderzoek, Thomas More; CEBUD Working paper.

Storms, B., Penne, T., Vandelannoote, D. & Van Thielen, L. (2015). Referentiebudgetten als benchmark voor het beoordelen van de doeltreffendheid van de minimuminkomensbescherming. Hoe evolueerden inkomens en noodzakelijke uitgaven in de periode 2008-2013? Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid.

Tarasuk, V., Dachner, N. and Loopstra, R. (2014). Food banks, welfare and food insecurity in Canada. British Food Journal, Vol. 116, No. 9, 1405-1417.

The School of Public Policy (2017). Calgary food bank clients and social assistance caseloads.

Townsend, P. (1979), Poverty in the United Kingdom. A Survey of Household Resources and Standards of Living. Middlesex: Penguin Books, 1216p.

Van der Horst, H., Pascucci, S., Bol, W. (2014). "The “dark side” of food banks? Exploring emotional responses of food bank receivers in the Netherlands", British Food Journal, Vol. 116 No. 9, 1506-1520.

Vandevoort, L. (2013). Sociaal aan de slag met voedseloverschotten. Vlaamse Overheid.

Van Loon, I. (2019). Eindronde en aanbevelingen Innovatietraject Noodhulp Stad Antwerpen 2018. Verslag en eindronde Onthaal Sint Antonius.

Wang, K.Y.T. & Lyu, L.C. (2013), “The emergence of food bank/voucher programs in Taiwan: a new measure for combating poverty and food insecurity?”, Asia Pacific Journal of Social Work and Development, Vol. 23 No. 1, 48-58.

Universiteit of Hogeschool
Master Sociaal-Economische wetenschappen
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Bea Cantillon (Co-promotor: Tess Penne)
Kernwoorden
Share this on: