De visie van Eritrese en Somalische vluchtelingen op de geestelijke gezondheidszorg in België

Lin Faes
Persbericht

Een pleidooi voor een bredere visie op de geestelijke gezondheidszorg: psychologie in een multiculturele maatschappij

Als T. (16) aankomt in België vanuit Eritrea, is hij eerst vooral heel opgelucht: hij heeft het gehaald en hij is veilig. Na enkele maanden echter krijgt hij steeds meer te maken met slapeloze nachten, en als hij dan in slaap valt, wordt hij geteisterd door vreselijke nachtmerries. Hij krijgt ruzie op school en is dan soms erg agressief. Zijn leerkrachten en begeleiders maken zich zorgen. Na enkele gesprekken met zijn individuele begeleider, raadt zij hem aan om psychologische hulp te zoeken. T. reageert zeer verontwaardigd: “ik ben toch niet gek?” Na een tijdje wil hij het toch een kans geven en bezoekt hij een psycholoog. Na enkele weken geeft T. aan de gesprekken bij de psycholoog te willen beëindigen: ze praten enkel, en er komt geen oplossing. Op deze manier heeft het geen zin. Zijn klachten verminderen echter niet, en worden zelfs erger. Wat nu?

afbeelding- GGZproblemen

Vluchtelingen lopen over het algemeen een groot risico op geestelijke gezondheidsproblemen. Vaak hebben ze heel wat meegemaakt: verlieservaringen, gevaarlijke situaties en schokkende gebeurtenissen, zowel voor, tijdens, als na de migratie. Eens vluchtelingen gearriveerd zijn in hun gastland en veilig zijn, begint er een verwerkingsproces. Vaak gaat dit goed, en hebben mensen hier geen externe hulp bij nodig. Maar soms loopt het mis, en is de draaglast van de persoon in kwestie veel groter dan de draagkracht. Gepaste hulp vinden is dan vaak erg moeilijk omwille van verschillende barrières: de angst voor een stigma, de taal, financiële middelen, en ook verschillende visies op geestelijke gezondheidszorg.

Geestelijke gezondheid: universeel of eerder cultureel bepaald?

Een moeilijk te beantwoorden vraag waar veel discussie over bestaat. Iemand die in België naar de huisarts stapt met bijvoorbeeld symptomen als nachtmerries, slaapproblemen, woede-uitbarstingen en angst, zal misschien een diagnose krijgen van post-traumatische stressstoornis. En hoewel mensen over de hele wereld potentieel traumatische gebeurtenissen meemaken, zullen ze niet overal ter wereld dezelfde diagnose krijgen: op sommige plaatsen zullen mensen deze symptomen anders interpreteren en ook anders behandelen. Waar het bij ons meer en meer normaal begint te worden om de stap naar een psycholoog te zetten, zal er op andere plaatsen eerder doorverwezen worden naar een imam of een traditioneel geneesheer. Onderzoek wijst uit dat er sprake is van cultureel gekleurde verklaringsmodellen, cultureel gekleurde symptoomexpressie en cultureel gekleurde symptoominterpretatie. Daarnaast bestaan er samenlevingen die een meer holistische visie hebben op geestelijke gezondheid en samenlevingen die een eerder duale visie hanteren. In het Westen spreken we voornamelijk over een duale visie, waarbij geest en lichaam als iets apart worden bekeken. In samenlevingen waarbij er een meer holistische kijk bestaat, wordt dit onderscheid niet zo strikt gemaakt. Ook dit heeft een invloed op de visie op geestelijke gezondheid en geestelijke gezondheidszorg.

Emotional detox- 7 deadly sins

De visie van Somalisch en Eritrese vluchtelingen op geestelijke gezondheidszorg

Onze samenleving wordt alsmaar diverser. Meer en meer mensen met verschillende etnisch-culturele achtergronden leven samen. Als we dan zien dat de visies op geestelijke gezondheid erg kunnen verschillen, moet de vraag worden gesteld of het aanbod van zorgen hier correct op inspeelt. Voor dit onderzoek werd deze vraag gesteld aan 19 Eritrese en Somalische vluchtelingen en aan 4 hulpverleners. Hieruit blijkt dat Eritrese en Somalische vluchtelingen verschillende hulpbronnen aanspreken bij geestelijke gezondheidsproblemen. De voornaamste zijn religie, traditionele manieren van genezing en de context/familie. Aangekomen in België valt een deel van die hulpbronnen soms weg. Vluchtelingen met geestelijke gezondheidsproblemen worden dan vaak doorverwezen naar de huisarts, psychologen of psychiaters. De hulpverleners die deelnamen aan dit onderzoek gaven aan dat het begeleiden van een cliënt met een migratie-achtergrond niet altijd even evident is. Er is sprake van veel uitval van cliënteel, en men spreekt hier ook over de zogenaamde ‘culturele kloof’, waarbij het aanbod voeling mist met de culturele achtergrond van de cliënt, en waardoor deze afhaakt. Daarnaast is de stap zetten naar hulp ook niet altijd even gemakkelijk: veel van de deelnemers spraken over de angst voor een stigma.  Gelukkig is er ook goed nieuws: van de vluchtelingen die deelnamen aan het onderzoek, gaf een merendeel aan wel tevreden te zijn van deze hulp. Belangrijk is om daarbij te vermelden dat de hulp die werd aangeboden, gespecialiseerde hulp is, met een hulpverlener die hier specifiek voor getraind werd. Andere deelnemers, die kozen voor niet-gespecialiseerde hulp, waren minder tevreden.

Naar een bredere visie op geestelijke gezondheid en geestelijke gezondheidszorg?

We kunnen besluiten dat visies op geestelijke gezondheid niet overal ter wereld dezelfde zijn.  Dit heeft een impact op de diagnosestelling en behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen. Het puur vertrekken vanuit een Westerse visie op geestelijke gezondheid bij vluchtelingen met een andere etnisch-culturele achtergrond is niet altijd toereikend. Toch is er hoop, en moeten we het kind niet met het badwater weggooien: zo blijkt dat hulpverleners die gespecialiseerd zijn in het werken met een diverser cliënteel, wel goede resultaten boeken. Er is nood aan hulpverleners die verder durven kijken dan hun eigen referentiekader, en die dan de tools en de opleiding hebben gekregen om hiermee aan de slag te gaan. Ook een open, nieuwsgierige houding is een must voor hulpverleners die willen werken met een breed en divers publiek. Daarnaast zou het goed zijn om de dominante, Westerse visie op geestelijke gezondheid voor een keer in vraag te stellen en te bekijken wat we kunnen leren van andere tradities. Op deze manier moet het mogelijk zijn om nieuwkomers de hulp te bieden die ze nodig hebben.

Bibliografie

Abbink, J. (1991). Islam en politiek in de Hoorn van Afrika. In T. Sunier (Red.), Macht, mobilisatie en moskee (pp. 55-59). Leiden, Nederland: Ambo.

Abbo, C. (2003). The management of mental health problems by traditional healers in Kampala district (masterthesis). Geraadpleegd van https://scholar.google.be/scholar?hl=nl&as_sdt=0%2C5&q=abbo+2003+mental…

Abdullah, T., & Brown, T. L. (2011). Mental illness stigma and ethnocultural beliefs, values, and norms: An integrative review. Clinical psychology review, 31(6), 934-948.              

Adams, K. M., Gardiner, L. D., & Assefi, N. (2004). Healthcare challenges from the developing world: post-immigration refugee medicine. BMJ: British Medical Journal, 328(7455), 1548-1552.

Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.d.) [aanbod geestelijke gezondheidszorg België] Geraadpleegd  van https://www.zorg-en-gezondheid.be/geestelijke-gezondheidszorg

Anderson, A. H. (2013). An introduction to Pentecostalism: global charismatic Christianity. (1e ed.). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press.

Anderson, L. M., Scrimshaw, S. C., Fullilove, M. T., Fielding, J. E., & Normand, J. (2003). Culturally competent healthcare systems: A systematic review. American journal of preventive medicine, 24(3), 68-79.

Araya, B. (2000). Counseling in an Eritrean context. (1e ed.) Asmara, Eritrea: The Red Sea Press.

Bean, T., Derluyn, I., Eurelings-Bontekoe, E., Broekaert, E., & Spinhoven, P. (2007). Comparing psychological distress, traumatic stress reactions, and experiences of unaccompanied refugee minors with experiences of adolescents accompanied by parents. The Journal of nervous and mental disease195(4), 288-297.

Bhugra, D. (2004). Migration, distress and cultural identity. British medical bulletin, 69(1), 129-141.

Boehnlein, J. K. (2006). Religion and spirituality in psychiatric care: looking back, looking ahead. Transcultural psychiatry43(4), 634-651.

Bruzzi, S. (2012). The Role of Muslim Mentors in Eritrea: Religion, Health and Politics. Storicamente, 8(7),24-34.

Central Intelligence Agency (2019) The World Factbook. Geraadpleegd van https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/er.html

Chalfant, H. P., Heller, P. L., Roberts, A., Briones, D., Aguirre-Hochbaum, S., & Farr, W. (1990). The clergy as a resource for those encountering psychological distress. Review of Religious Research, 31(3), 305–313.

Ciftci, A., Jones, N., & Corrigan, P. W. (2013). Mental health stigma in the Muslim community. Journal of Muslim Mental Health7(1) 17-32.

Commissariaat Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen. (2018). Asielstatistieken December 2018. Geraadpleegd van ‌‌‌‌https://www.cgvs.be/sites/default/files/asielstatistieken_2018_december…

Crowley, C. (2009). The mental health needs of refugee children: a review of literature and implications for nurse practitioners. Journal of the American Association of Nurse Practitioners, 21(6), 322-331.

De Haene, L., Loots, G., & Derluyn, I. (2014). Vluchtelingenkinderen en -jongeren. In H. Grietens, J. Vanderfaeillie, & B. Maes (Eds.), Handboek jeughulpverlening : deel 1 : een orthopedagogisch perspectief op kinderen en jongeren met problemen (pp. 369–398). Den Haag, Nederland: Acco.

Derluyn, I., & Broekaert, E. (2005). On the Way to a Better Future: Belgium as Transit Country for Trafficking and Smuggling of Unaccompanied Minors. International Migration43(4), 31-56.

Ehntholt, K. A., & Yule, W. (2006). Practitioner Review: Assessment and treatment of refugee children and adolescents who have experienced war‐related trauma. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(12), 1197-1210.

Ellis, B. H., Lincoln, A. K., Charney, M. E., Ford-Paz, R., Benson, M., & Strunin, L. (2010). Mental health service utilization of Somali adolescents: religion, community, and school as gateways to healing. Transcultural Psychiatry, 47(5), 789-811.

Fazel, M., & Stein, A. (2002). The mental health of refugee children. Archives of disease in childhood, 87(5), 366-370.

Fazel, M., & Stein, A. (2003). Mental health of refugee children: comparative study. British Medical Journal, 327(7407), 134.

Fazel, M., Reed, R. V., Panter-Brick, C., & Stein, A. (2012). Mental health of displaced and refugee children resettled in high-income countries: risk and protective factors. The Lancet, 379(9812), 266-282.

Federaal Migratiecentrum Myria. (2017). Migratie in cijfers en rechten. Geraadpleegd van http://‌www.myria.be/‌‌files/MIGRA2017_NL_AS.pdf

Federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu (z.d). Informatiepakket vluchtelingen/asielzoekers en gezondheidszorg. Geraadpleegd van https://www.health.belgium.be/nl/informatiepakket-asielzoekers-vluchtelingen-en-gezondheidszorg-sh-capac-project

Fernando, S. (2010). Mental health, race and culture. (3e ed.). Hampshire, England: Palgrave Macmillan.

Freeman, M. & Motsei, M. (1992). Planning health care in South Africa: is there a role for traditional healers? Social Science & Medicine 34, 1183-1090.

Furedi, F. (2013). Therapy Culture: Cultivating Vulnerability in an uncertain age. (2e ed.). London, England: Routledge.

Galderisi, S., Heinz, A., Kastrup, M., Beezhold, J., & Sartorius, N. (2015). Toward a new definition of mental health. World Psychiatry, 14(2), 231-233.

Ghebrat, Y., Mebrahtu, G., Kosia, A., Mufunda, J., Usman, A., & Oomen, J. (2008). Bottlenecks in the provision of quality mental health services in Eritrea. Journal of the Eritrean Medical Association, 3(1), 15-18.

Gielen, U. P., Draguns, J. G., & Fish, J. M. (2008). Principles of multicultural counseling and therapy. Abingdon, United Kingdom: Routledge.

Green, E. C. (1999). Engaging indigenous African healers in the prevention of AIDS and STDs. In R. Hahn (Red.), Anthropology in Public Health (pp.63-83). New York, USA: Oxford University Press.

Guerin, B., Guerin, P. B., Diiriye, R. O., & Yates, S. (2004). Somali conceptions and expectations concerning mental health: Some guidelines for mental health professionals.New Zealand Journal of Psychology 33(2), 59-67.

Habtom, G. K. (2018). Perceptions and Attitudes of Modern and Traditional Medical Practitioners about Traditional Medical Practice in Eritrea. International Journal of Complementary & Alternative Medicine11(1), 1-16.

Haque, A. (2004). Religion and mental health: The case of American Muslims. Journal of Religion and Health43(1), 45-58.

Helman, C.G. (1990) Culture, Health and Illness: An Introduction for Health Professionals. (3e ed.). Oxford, United Kingdom:  Butterworth-Heinemann Ltd.

Henley, J., & Robinson, J. (2011). Mental health issues among refugee children and adolescents. Clinical Psychologist, 15(2), 51-62.

Hodes, M. (2000). Psychologically distressed refugee children in the United Kingdom. Child Psychology and Psychiatry Review, 5(2), 57-68.

Human Right Watch. (2018). World Report 2019. Geraadpleegd van https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/eritrea

Kileyesus, A. (2006). Cosmologies in collision: Pentecostal conversion and Christian cults in Asmara. African Studies Review49(1), 75-92.

Kirmayer, L. J. (2006). Beyond the ‘new cross-cultural psychiatry’: Cultural biology, discursive psychology and the ironies of globalization. Transcultural Psychiatry43(1), 126-144.

Kirmayer, L. J. (2007). Psychotherapy and the cultural concept of the person. Transcultural psychiatry44(2), 232-257.

Kirmayer, L. J., Guzder, J., & Rousseau, C. (Eds.). (2013). Cultural consultation: Encountering the other in mental health care. New York, USA: Springer.

Kirmayer, L. J., Lemelson, R., & Barad, M. (Eds.). (2007). Understanding trauma: Integrating biological, clinical, and cultural perspectives. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press.

Kleinman, A. (1987). Anthropology and psychiatry: The role of culture in cross-cultural research on illness. The British Journal of Psychiatry151(4), 447-454.

Kleinman, A., & Benson, P. (2006). Anthropology in the clinic: the problem of cultural competency and how to fix it. PLoS medicine, 3(10), 294-296.

Koenig, H. (2008). Religion and mental health: What should psychiatrists do? Psychiatric Bulletin,32(6), 201-203.

Koenig, H. G., Al Zaben, F., & Khalifa, D. A. (2012). Religion, spirituality and mental health in the West and the Middle East. Asian journal of psychiatry5(2), 180-182.

Malkki, L. H. (1995). Refugees and exile: From" refugee studies" to the national order of things. Annual review of anthropology, 24(1), 495-523.

McMichael, C. (2002). ‘Everywhere is Allah's place’: Islam and the everyday life of Somali women in Melbourne, Australia. Journal of refugee studies, 15(2), 171-188.

Meyer, B. (2004). Christianity in Africa: From African independent to Pentecostal-charismatic churches. Annual Review of Anthropology, 33(1), 447-474.

Miller, K. E., & Rasco, L. M. (Eds.). (2004). The mental health of refugees: Ecological approaches to healing and adaptation. Abingdon, United Kingdom: Taylor & Francis.

Miran, J. (2005). A historical overview of Islam in Eritrea. Die Welt des Islams 45(2), 177-215.

Moodley, R., Sutherland, P., & Oulanova, O. (2008). Traditional healing, the body and mind in psychotherapy. Counselling Psychology Quarterly21(2), 153-165.

Mooren, T., & Schoorl, M. (2006). Psycho-educatie aan vluchtelingen en asielzoekers. Cogiscope,(2)6, 5-9.

Muller, A., & Steyn, M. (1999). Culture and the feasibility of a partnership between westernized medical practitioners and traditional healers. Society in transition, 30(2), 142-156.

Myria.(2018). Migratie in cijfers en in rechten 2018. Geraadpleegd van https://www.myria.be/files/MIGRA2018_NL_Samenvatting.pdf

Nidos. (z.d). De Eritrees-Othodoxe Tewahedo-kerk en Religie. Geraadpleegd van https://www.nidos.nl/wp-content/uploads/2018/05/6.De-Eritrees-orthodoxe-Tewahedo-kerk-en-religie.pdf

Nilsson, J. E., Brown, C., Russell, E. B., & Khamphakdy-Brown, S. (2008). Acculturation, partner violence, and psychological distress in refugee women from Somalia. Journal of Interpersonal Violence, 23(11), 1654-1663.

Obasi, E. M., & Leong, F. T. (2009). Psychological distress, acculturation, and mental health-seeking attitudes among people of African descent in the United States: A preliminary investigation. Journal of Counseling Psychology, 56(2), 227-238.

Okello, J., & Musisi, S. (2015). The role of traditional healers in mental health care in Africa. In E. Akyeampong, A. Hill, A. Kleinman (Reds.), The culture of mental illness and psychiatric practice in Africa n(pp. 149-262). Bloomingdon, USA: Indiana University Press.

Olsen, W. C., & Sargent, C. (Eds.). (2017). African medical pluralism. Bloomington, USA: Indiana University Press.

Payne, J. S. (2008). “Saints don’t cry”: Exploring messages surrounding depression and mental health treatment as expressed by African-American Pentecostal preachers. Journal of African American Studies, 12(3), 215.

Pieper, J., & van Uden, R. (2005). Religie en coping in de geestelijke gezondheidszorg. gedrag en gezondheid33(3), 101-106.

Pumariega, A. J., Rothe, E., & Pumariega, J. B. (2005). Mental health of immigrants and refugees. Community mental health journal, 41(5), 581-597.

Rousseau, C. (1995). The mental health of refugee children. Transcultural Psychiatric Research Review, 32(3), 299-331.

Ryan, B. (2018). The church and mental health: theological and practical responses. Zygon, 53(2), 409-426.

Scheper‐Hughes, N., & Lock, M. M. (1987). The mindful body: A prolegomenon to future work in medical anthropology. Medical anthropology quarterly1(1), 6-41.

Schuchman, B. D. M., & McDonald, C. (2004). Somali mental health. American Journal of Public Health, 94, 591-598.

Scuglik, D. L., Alarcón, R. D., Lapeyre III, A. C., Williams, M. D., & Logan, K. M. (2007). When the poetry no longer rhymes: mental health issues among Somali immigrants in the USA. Transcultural Psychiatry, 44(4), 581-595.

Sheikh, S., & Furnham, A. (2000). A cross-cultural study of mental health beliefs and attitudes towards seeking professional help. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 35(7), 326-334.

Simmelink, J., Lightfoot, E., Dube, A., Blevins, J., & Lum, T. (2013). Understanding the health beliefs and practices of East African refugees. American journal of health behavior, 37(2), 155-161.

Sleijpen, M., Mooren, T., Kleber, R. J., & Boeije, H. R. (2017). Lives on hold: A qualitative study of young refugees’ resilience strategies. Childhood, 24(3), 348-365.

Solentra (z.d). De PACCT-methodiek. Geraadpleegd van http://www.markthegap.com/‌DataFiles/Solentra/CMS/2eeb7853-6055-465f-97b1-aa2b67683faf/news/f6f30357-55e7-451a-8ea3-3166d5495d9c/files/PACCT.pdf

Stanford, M. S. (2007). Demon or disorder: A survey of attitudes toward mental illness in the Christian church. Mental Health, Religion and Culture10(5), 445-449.

Stroeken, K. (2017, 14 februari). Medical Anthropology: Africa and the Diaspora [Powerpoints].Geraadpleegd van https://minerva.ugent.be/courses2017/A00262802017/document/Powerpoint_slides/Powerpoint_class1_Intro.pdf?cidReq=A00262802017

Sue, S. (1998). In search of cultural competence in psychotherapy and counseling. American Psychologist, 53(4), 440-448.

Summerfield, D. (2005). “My whole body is sick . . . my life is not good”: A Rwandan asylum seeker attends a psychiatric clinic in London. In D. Ingleby (Ed.), Forced migration and mental health. Rethinking the care of refugees and displaced (pp. 97-114). Boston, USA: Springer.

Sussman, L. K. (2004). The role of culture in definitions, interpretations, and management of illness. In U. P. Gielen, J. M. Fish, & J. G. Draguns (Eds.), Handbook of culture, therapy, and healing (pp. 37-65). Mahwah, NJ, US: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

Tabi, M. M., Powell, M., & Hodnicki, D. (2006). Use of traditional healers and modern medicine in Ghana. International nursing review53(1), 52-58.

Tiilikainen, M. (2003). Somali women and daily Islam in the diaspora. Social compass50(1), 59-69.

Uitterhaegen, B. (2005). Psycho-education and psychosocial support in the Netherlands: a program by and for refugees. Intervention, 3(2), 141-147.

UN expert panel cites crimes against humanity committed by Eritrean authorities dating back 25 years. (2016, 28 oktober) Geraadpleegd van https://news.un.org/en/story/2016/10/‌543992-un-expert-panel-cites-crimes-against-humanity-committed-eritrean-authorities

UNHCR. (1951). Verdrag betreffende de status van vluchtelingen. Geraadpleegd van http://www.cgvs.be/sites/default/files/content/download/files/verdrag_van_geneve.pdf

UNHCR. (z.d). [Asielzoekers]. Geraadpleegd van http://www.unhcr.org/be/nl/wie-we-zijn/wie-we-helpen/asielzoekers

Weisz, J. R. (1972). East African medical attitudes. Social Science & Medicine, 6(3), 323-333.

Wesselmann, E. D., & Graziano, W. G. (2010). Sinful and/or possessed? Religious beliefs and mental illness stigma. Journal of Social and Clinical Psychology29(4), 402-437.

Whittaker, S., Hardy, G., Lewis, K., & Buchan, L. (2005). An exploration of psychological well-being with young Somali refugee and asylum-seeker women. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 10(2), 177-196.

Woldemikael, T. M. (2003). Language, education, and public policy in Eritrea. African Studies Review, 46(1), 117-136.

World Health Organization. (2011). [Mental Health Atlas County Profile Eritrea] Geraadpleegd van http://www.who.int/mental_health/‌evidence/atlas/profiles/‌eri_mh_profile.pdf?ua=1

World Health Organization. (2011). [Mental Health Atlas County Profile Somalia] Geraadpleegd van http://www.who.int/mental_health/‌evidence/atlas/profiles/‌eri_mh_profile.pdf?ua=1

World Health Organization. (2014). Mental Health: a state of well-being. Geraadpleegd van http://www.who.int/features/factfiles/mental_health/en/

Universiteit of Hogeschool
Master of African Studies
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Carine Plancke
Kernwoorden
Share this on: