Hoe kunnen de online-informatievaardigheden bij de derde graad van het lager onderwijs bevorderd worden door computationeel denken?
“Google dat maar eventjes!” … Gemakkelijker gezegd dan gedaan!
Wij Belgen maken steeds meer gebruik van het internet, want ook in 2018 steeg het aantal internetgebruikers van 88% naar 89%. Hierbij gaat het onder andere over online aankopen en sociale media. Ook kinderen maken gebruik van dat internet. Een internet dat zelfs voor volwassenen niet altijd even eenvoudig te gebruiken is. Als volwassenen al moeilijkheden ervaren; hoe kunnen we dan van kinderen uit de lagere school verwachten dat ze informatie die ze voor één of ander werkstuk nodig hebben, wel eens eventjes zullen googelen.
Klopt, we hebben er zelfs al een werkwoord voor: googelen. Hierbij verwijzen we naar de nog steeds zeer populaire zoekmachine die we vandaag en wellicht ook morgen zullen gebruiken: Google. Deze zoekmachine is een handig middel om snel de gewenste informatie te vinden. Aan de hand van een zoekopdracht, dat zijn de woorden die we in de zoekbalk ingeven, zoeken we de gewenste informatie. Op basis van hoe de zoekopdracht eruitziet, wordt er een lijst met webpagina’s weergegeven. Meestal verschijnt de webpagina die je zoekt bovenaan, maar dat is niet altijd zo, want ook reclame sluipt tussen de resultaten. Veel hangt af van welke woorden er in die zoekopdracht staan en wat hun volgorde is. Met dit voorbeeldje is het duidelijk dat informatie opzoeken voor kinderen niet evident is. Zij moeten hier een eerste moeilijke horde nemen in hun poging tot het vinden van informatie. Ze moeten onderscheiden welke resultaten reclame zijn en welke niet. Iets wat voor sommigen evident is, terwijl anderen het in Keulen horen donderen.
Aangezien kinderen de toekomst van morgen zijn, en zij, nog meer dan ons, in een gedigitaliseerde wereld zullen opgroeien, is het belangrijk dat wij hen de nodige vaardigheden aanleren om efficiënt gegevens op te zoeken. We weten niet hoe de toekomst er op technologisch vlak zal uitzien. Kinderen aanleren hoe ze het Google van vandaag moeten gebruiken lijkt een goede start, maar op lange termijn schieten we daarmee tekort. Zeker als we de kwaliteit van het onderwijs willen verhogen. Het Google van morgen kan er immers helemaal anders uitzien. Wat we wel kunnen doen is deze kinderen enerzijds leren werken met het Google van vandaag, en hen anderzijds een nieuwe manier van denken aanleren: computationeel denken. Het denken van morgen.
Computa… wat?
Sinds dit schooljaar zijn er in de eerste graad van het secundair onderwijs nieuwe eindtermen van kracht. Voor het eerst is ook computationeel denken in deze eindtermen opgenomen. Computationeel denken is een manier van denken die ervoor zorgt dat het kind in staat is om complexe problemen op te lossen. Het kent zijn oorsprong in de computerwetenschappen en sluit dus mooi aan bij de werking van computers. Door kinderen te leren ‘denken’ zoals computers dat doen, krijgen zij alle nodige vaardigheden mee om de technologie van morgen de baas te kunnen. Bovendien is computationeel denken een manier die niet alleen in de computerwereld zinvol is. Ook in het dagelijkse leven biedt het tal van voordelen. Zo leer je bijvoorbeeld beter structureren en problemen opsplitsen.
Computationeel denken bestaat uit verschillende vaardigheden zoals logisch en stapsgewijs denken, vaardigheden die allemaal nodig zijn om efficiënt naar gegevens te zoeken. Om leerlingen deze manier van denken eigen te maken, is het belangrijk dat zij hier op een goede manier in begeleid worden. Aan de hand van een stroomdiagram, dat is iets wat sterk lijkt op een determinatietabel die je bijvoorbeeld kan gebruiken om een boomsoort te bepalen, kunnen leerlingen hun voortgang in het zoekproces in de gaten houden en raken ze niet verdwaald tijdens hun zoekactie. Dit stroomdiagram, met voor- en achterzijde, werd door mij ontwikkeld voor kinderen tussen 10 en 12 jaar. Aan de hand van dit schema leren kinderen goede van slechte informatie te onderscheiden en zich bezig te houden met de kern van de zaak: de nodige gegevens zoeken. Doordat leerlingen gebruik maken van dit diagram leren ze tegelijkertijd ook om computationeel te denken. Bovendien bevat de achterkant van het diagram ook extra technieken en informatie als bijkomende ondersteuning.
Computationeel denken in 1-2-3
Momenteel verwachten we van leerlingen uit de eerste graad van het secundair onderwijs dat ze de doelen van computationeel denken bereiken. Men kan zich echter de vraag stellen of het realistisch is om jongeren pas in het middelbaar een andere manier van denken bij te brengen. Op een nieuwe manier denken leer je niet in 1-2-3. Daarom is het belangrijk om hier ook al in het lager onderwijs mee aan de slag te gaan. En dit zonder de leerkracht extra te belasten met nieuwe inhouden. De leerlingen kunnen immers zelfstandig aan de slag en de inhoud kan volledig afgestemd worden op het thema van de klas. Computationeel denken is een manier van werken, en aangezien informatie opzoeken op het internet voor veel leerlingen nog moeilijk is, kan het stroomdiagram met bijhorende ondersteuningsmiddelen voor de leerkracht en de leerlingen, twee vliegen in één klap zijn.
Dus, beste lezer, sta de volgende keer misschien best even stil bij het formuleren van uw zoekopdracht in Google. Het kan u immers veel tijd besparen.
Ackermann, E. (2001). Piaget’s Constructivism, Papert’s Constructionism: What’s the difference? Future of Learning Group Publication, 5(3). Geraadpleegd op 18 oktober 2018, van http://www.sylviastipich.com/wp-content/uploads/2015/04/Coursera-Piaget…
Algra, M., Blaas, F., Borgdorff, M., & Smid, E. (2013). Slimmer zoeken: Informatievaardigheden op school. Geraadpleegd op 18 maart 2019, van https://www.kb.nl/sites/default/files/brochure-slimmer-zoeken.pdf
Barefoot. (2016). Barefoot Computing. Geraadpleegd op 9 december 2018, van https://barefootcas.org.uk/
Barefoot Computing. (z.d.-a). Abstraction. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/abstraction
Barefoot Computing. (z.d.-b). Collaborating. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/collaborating
Barefoot Computing. (z.d.-c). Creating. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/creating
Barefoot Computing. (z.d.-d). Debugging. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/debugging
Barefoot Computing. (z.d.-e). Decomposition. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/decomposition
Barefoot Computing. (z.d.-f). Evaluation. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/evaluation
Barefoot Computing. (z.d.-g). Logic. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/logic
Barefoot Computing. (z.d.-h). Patterns. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/patterns
Barefoot Computing. (z.d.-i). Perservering. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/persevering
Barefoot Computing. (z.d.-j). Tinkering. Geraadpleegd op 9 februari 2019, van https://www.barefootcomputing.org/concepts-and-approaches/tinkering
Barendsen, E., & Tolboom, J. (2016). Examenprogramma informatica havo/vwo. Geraadpleegd op 16 februari 2019, van https://www.rug.nl/research/portal/files/53632636/advies_examenprogramm…
Barr, D., Harrison, J., & Conery, L. (2011). Learn More Computational Thinking: A Digital Age Skill for Everyone. Learning & Leading with Technology, 38(6), 20–23. Geraadpleegd op 18 oktober 2018, van http://csta.acm.org.
Barr, V., & Stephenson, C. (2011). Bringing computational thinking to K-12. ACM Inroads, 2(1), 48. https://doi.org/10.1145/1929887.1929905
Bastiaensen, B., & De Craemer, J. (Reds.). (2017). Zo denkt een computer: Programmeren en computationeel denken in het onderwijs. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/Zo-denk…
Bocconi, S., Chioccariello, A., Dettori, G., Ferrari, A., & Engelhardt, K. (2016). Developing computational thinking in compulsory education: Implications for policy and practice (EUR 28295 EN) https://doi.org/10.2791/792158
Bourgeois, G., & Crevits, H. (2018, januari). Ontwerp van decreet betreffende de onderwijsdoelen voor de eerste graad van het secundair onderwijs [Memorie van toelichting]. Geraadpleegd op 29 oktober 2018, van https://www.onderwijsdoelen.be/sites/default/files/atoms/files/VR 2018 1307 DOC. 0807 3 TER Einddoelen eerste graad SO - memorie.pdf
Bowler, L., Large, A., & Rejskind, G. (2001). Primary school students, information literacy and the Web. Education for Information, 19(3), 201–223. https://doi.org/10.3233/EFI-2001-19302
Brand-Gruwel, S., & Walhout, J. (2010). Informatievaardigheden voor leraren: Rapport 9. Geraadpleegd op 22 februari 2019, van https://www.ou.nl/Docs/Expertise/RdMC/2010Rapporten/WEB_Rapport_9_Infor…
Brand-Gruwel, S., & Wopereis, I. (2010). Wordt informatievaardig! Digitale informatie selecteren, beoordelen en verwerken (2e druk). Groningen: Noordhoff.
Computer Science Teachers Association (CSTA), & International Society for Technology in Education (ISTE). (2011). Computational thinking - Teacher resources. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van https://id.iste.org/docs/ct-documents/ct-teacher-resources_2ed-pdf.pdf?…
Csizmadia, A., Curzon, P., Humphreys, S., Ng, T., Selby, C., & Woollard, J. (2015). Computational thinking: A guide for teachers. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van https://community.computingatschool.org.uk/resources/2324/single
Dejonckheere, P. (2010). Ontwikkelingspsychologie: Inleidende begrippen en implicaties voor opvoeding en (basis)onderwijs. Mechelen: Plantyn.
Deleu, A., Dossche, S., & Wante, D. (2014). Puzzelen aan een uitdagende leeromgeving. Mechelen: Plantyn.
Duarte Torres, S. R. (2014). Information retrieval for children (Doctoraatsthesis). University of Twente, Enschede, The Netherlands. https://doi.org/10.3990/1.9789036536189
Google. (2013). Zoekoperators gebruiken. Geraadpleegd op 18 maart 2019, van https://support.google.com/vault/answer/2474474?hl=nlGoogle
Google. (2017). Zoekopdrachten op internet verfijnen. Geraadpleegd op 18 maart 2019, van https://support.google.com/websearch/answer/2466433?hl=nl
Griffin, P., McGaw, B., & Care, E. (2012). Assessment and Teaching of 21st Century Skills. (P. Griffin, B. McGaw, & E. Care, Reds.), Assessment and teaching of 21st century skills (Vol. 9789400723). Dordrecht: Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-007-2324-5
Grover, S., & Pea, R. (2013). Computational Thinking in K–12. Educational Researcher, 42(1), 38–43. https://doi.org/10.3102/0013189X12463051
International Society for Technology in Education (ISTE), & Computer Science Teachers Association (CSTA). (2011). Operational Definition of Computational Thinking for K–12 E. Geraadpleegd op 10 december 2018, van https://c.ymcdn.com/sites/www.csteachers.org/resource/resmgr/CompThinki…
Jacobs, S., Nijst, V., & Vanlommel, M. (2017, november). Computationeel denken in Zin in leren! Zin in leven! In Dialoog, 12–16. Geraadpleegd op 9 oktober 2018, van https://pincette.katholiekonderwijs.vlaanderen/meta/properties/dc-ident…
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Selectietool | ZILL. Geraadpleegd op 17 maart 2019, van https://zill-selector.katholiekonderwijs.vlaanderen/#/ME/ge/2/leerlijn
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2016). Brochure bij het leerplanconcept - ZiLL. Geraadpleegd op 18 maart 2019, van https://pincette.vsko.be/meta/properties/dc-identifier/Cur-20160623-2
Kennisnet. (2015). Computing-onderwijs in de praktijk. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van https://www.kennisnet.nl/fileadmin/kennisnet/publicatie/Computing_onder…
Lee, I., Martin, F., Denner, J., Coulter, B., Allan, W., Erickson, J., … Werner, L. (2011). Computational thinking for youth in practice. ACM Inroads, 2(1), 32. https://doi.org/10.1145/1929887.1929902
Moore, D. S., & McCabe, G. P. (2006). Statistiek in de praktijk Theorieboek. Den Haag: SDU.
OECD/CERI. (2008). 21st Century Learning: Research, Innovation and Policy Directions from recent OECD analyses. Geraadpleegd op 28 oktober 2018, van http://www.oecd.org/site/educeri21st/40554299.pdf
Papert, S. (1980). Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas. New York, NY, USA: Basic Books, Inc.
Reuzenplaneten.nl. (2014). Lagen & Atmosfeer van Saturnus. Geraadpleegd op 6 maart 2019, van https://www.reuzenplaneten.nl/saturnus/lagen.html
Samaey, G., & Van Remortel, J. (2014). Informaticawetenschappen in het leerplichtonderwijs. Geraadpleegd op 9 oktober 2018, van www.kvab.be/sites/default/rest/blobs/81/tw-ja_informaticawetenschappen…
Scardamalia, M., Bransford, J., Kozma, B., & Quellmalz, E. (2012). New Assessments and Environments for Knowledge Building. In Assessment and Teaching of 21st Century Skills (pp. 231–300). Dordrecht: Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-007-2324-5_5
Schreuder Peters, R. (2012). Methoden & Technieken van Onderzoek Principes en Praktijk. Den Haag: SDU.
SLO. (2015). Voorbeeldmatig leerplankader computational thinking. Geraadpleegd op 28 oktober 2018, van http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/21e-eeuwse-vaardigheden/digitale-…
SLO. (2018). 21e eeuwse vaardigheden. Geraadpleegd op 28 oktober 2018, van http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/21e-eeuwse-vaardigheden
Sprenger, M. (2018). Slim Zoeken op Internet (2e druk). Amsterdam: De Wereld van Bovenaf.
STEM Computer. (2017). Visie. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van https://www.stemcomputer.be/visie
STEM learning. (2015). Computational Thinking Approaches: STEM. Geraadpleegd op 19 februari 2019, van https://www.stem.org.uk/resources/elibrary/resource/36199/computational…
Tabesh, Y. (2017). Computational Thinking: A 21st Century Skill. OLYMPIADS IN INFORMATICS, 11(2), 65–70. https://doi.org/10.15388/ioi.2017.special.10
Thijs, A., Fisser, P., & van der Hoeven, M. (2014). 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs. Geraadpleegd op 28 oktober 2018, van http://downloads.slo.nl/Repository/21e-eeuwse-vaardigheden-in-het-curri…
Tinker. (z.d.). In Cambridge Dictionary. Geraadpleegd op 17 februari 2019, van https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/tinker
Tinkering. (z.d.). In Van Dale Online. Geraadpleegd op 26 maart 2019, van https://vowb-vandale-be.zuid.vives.ezproxy.kuleuven.be/zoeken/zoeken.do
Verhoeven, N. (2014). Wat is onderzoek? Praktijkboek voor methoden en technieken (6e druk). Den Haag: Boom Lemma
Vlaamse Overheid. (z.d.). Onderwijsdoelen: Resultaten. Geraadpleegd op 7 maart 2019, van https://onderwijsdoelen.be/resultaten?filters=bo_onderwijs_subniveau%25…
Wing, J. M. (2006). Computational Thinking. Communications of the ACM, 49(3), 33–35. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van https://www.cs.cmu.edu/~15110-s13/Wing06-ct.pdf
Yadav, A., Stephenson, C., & Hong, H. (2017). Computational thinking for teacher education. Communications of the ACM, 60(4), 55–62. https://doi.org/10.1145/2994591
Yaşar, O. (2018). A new perspective on computational thinking. Communications of the ACM, 61(7), 33–39. https://doi.org/10.1145/3214354