ik teken een plaats

Student meets building. Het zal misschien verbazen maar smalltalk met bewoners kan een appartementsgebouw een meerwaarde geven. Soms moet je geen grote plannen hebben wanneer je ergens aan begint. Veel verhalen en veel tekeningen. Gewoon gaan zitten en schetsen, de plek ervaren. Zo ontdek je vanzelf wat je daar kan betekenen. In mijn geval draaide het uit op kleine ingrepen met, naar mijn gevoel, mooie gevolgen.
 

Een appartementsgebouw uit de jaren ’60 met een al even ‘sixties’ naam, ‘Zonneweelde’, werd zonder compromis neergepoot en is tot op vandaag nog steeds een eenzame uitschieter in de skyline van Genk. Een bewoner vertelt me dat het gebouw door de bewoners ook wel ‘Zonnewinde’ genoemd wordt. Het vangt namelijk veel zon maar ook veel wind. Ik knik naar mijn vriendelijke gesprekspartner; het lijkt inderdaad een appartementsblok vol paradoxen. Het logge, eentonige uiterlijk van dit gebouw is geen weerspiegeling van zijn veelzijdige groep bewoners. Stof om over na te denken tijdens het tekenen van de ronde, auberginekleurige muurtegels in de inkomhal. 

Ik teken. Een eerste intense week dagelijks, daarna gedurende een aantal maanden elk weekend, urenlang. Ik teken de aanplanting buiten, de inkom, de deurlijst, het kleine opstapje voor de schuifdeur, de oneindige trappenkoker, bewoners in hun appartement, …  Uiteindelijk vormen alle tekeningen samen een eerlijk en persoonlijk portret van de plek. Elk detail werd getekend en de verschillende perspectieven weerspiegelen mijn interpretatie van de ruimtes rond en doorheen het gebouw. 

Ik voel me een tijdelijke bewoner die elke keer zijn plekje vindt in een bepaalde ruimte. In mijn statuut van ‘lantaarnpaal’ die aantrekt en uitnodigt om dichterbij te komen, leren de bewoners me kennen. Via hen ontdek ik weer andere plekken, plekken die ik nooit zelf zou vinden. Zo verhuis ik steeds weer naar een andere plaats met mijn schetsboek altijd bij mij. De schetsen worden als het ware de eerste extensie van mijn lichaam. 

Andere extensies ontstaan ter plekke, uit noodzaak om overal te kunnen tekenen. Het regent? Ik neem een plastieken zeil om onder te schuilen. Geen tafel voorhanden? Een behangerstafel gaat mee en wordt opengevouwen als tekenkamer. Hij fungeert als tijdelijke, sociale infrastructuur tussen mezelf en de bewoners. Door mezelf en mijn ‘extensies’ wordt dus een microarchitectuur gecreëerd. Deze is tijdelijk, intuïtief en gemaakt met de middelen die op dat moment voorhanden zijn. Ik noem deze microarchitectuur mijn nomadische tekenkamer.

Maar dan… Kan ik deze extensies zo omvormen, ontwerpen dat ze ook verder betekenis hebben na mijn vertrek? Hoe kan ik een bijdrage leveren aan het opvullen van de leemtes die al tekenend aan de oppervlakte zijn gekomen? 

Mijn methodiek is werken met zeer kleine ingrepen. In iedere ruimte waar ik teken, zoek ik naar kleine veranderingen die deze ruimtes verbeteren of beïnvloeden. Sommige ingrepen zijn tijdelijk, anderen worden ontworpen om er langere tijd te blijven maar geen enkele ingreep vraagt een wijziging aan het gebouw zelf. Ze voegen alleen iets toe aan de bestaande toestand.

Een voorbeeld van zo’n tijdelijke ingreep is een kolom in de inkomhal. De vijf inkomhallen in het gebouw zijn groot en kaal. Ze zijn nochtans de plek waar mensen elkaar ontmoeten en begroeten. Ik bouw hier een kolom uit kartonnen dozen. Deze installatie werkte op drie niveaus. Ten eerste is er het moment van de opbouw, waar mensen me helpen om de dozen op elkaar te plaatsen. Dan komt de verrassing, de verwondering van de voorbijgangers over de kolom als object. Ten slotte voel je meteen welke invloed het architecturaal element heeft op de ruimte en hoe deze massieve kolom het sociaal contact stimuleert. 

Een blijvende ingreep is de doorgang die gecreëerd wordt van de voortuin naar de achtertuin. Tijdens het tekenen ontdek ik dat elke inkomhal een deur heeft die toegang geeft tot een kleine vergaderruimte. Deze ruimtes kijken uit op de achtertuin en hebben een centrale ligging ten opzichte van elke inkomhal maar worden amper gebruikt. Ik grijp in door de deuren van de vergaderruimtes te openen voor alle bewoners en een trapje te plaatsen in de opening van het raam naar de achtertuin. Hierdoor krijg je een doorgang van de voortuin naar de achtertuin. De achtertuin is namelijk erg mooi en ligt een groot deel van de dag in de zon. Een meer directe toegang nodigt uit om de tuin vaker te gebruiken. 
Om dit idee te versterken, plaats ik een zelf ontworpen vlag in de achtertuin. Enerzijds als signaal om deze tuin meer te gebruiken. Anderzijds als hún vlag van ‘Zonnewinde’, die door de locatie op dit hoge punt in Genk, altijd mooi wappert in de wind.

Dit project is opgezet om op een trage en respectvolle manier te kijken naar appartementsblokken van de jaren ’60 en ’70. Zonder een oordeel te vellen of harde veranderingen door te voeren, ben ik op zoek gegaan naar een manier om mijn steentje bij te dragen aan de aanpak van dit soort gebouwen. We hebben er zo veel in België. Ik tracht te luisteren naar de bewoners, de plek in kaart te brengen en kleine veranderingen aan te brengen die een positieve invloed kunnen hebben. Architectuur moet niet altijd over grote bouwwerken gaan. Ik beschouw elke bestaande plek als belangrijk, zij hebben ieder hun verhaal. 
Op vraag van enkele bewoners hangen een aantal tekeningen ingekaderd aan de muur van de inkomhal. 
Dit kleine, budgetloze project heeft toch wel wat los gemaakt. Ik ben door de syndicus van Zonneweelde uitgenodigd op een algemene vergadering in 2020, waar ik zeker aanwezig zal zijn. Wie weet wat ik verder voor het gebouw en de bewoners kan betekenen.