Lobbyen in België: een zoektocht naar meer integriteit en transparantie

Frederik Panneel
Persbericht

Lobbyen in België: Rechtsstaat te koop?

Vandaag de dag is de lobbypraktijk alomtegenwoordig in het Belgische besluitvormingsproces. Het is een fascinerend fenomeen dat is vergroeid met onze moderne democratie. De negatieve connotatie van de term ‘lobbyen’ doet vermoeden dat dit steeds gepaard gaat met corrupte en malafide praktijken. Deze achterdocht wordt mede gevoed door de verschillende corruptieschandalen die de voorbije decennia aan het licht zijn gekomen, met de Kazachgate-affaire als laatste uitschieter.

 

Dit schandaal gold als initiële inspiratiebron voor dit onderzoek. In deze studie wordt een antwoord gegeven op de vraag hoe men lobbypraktijken kan integreren in een behoorlijk wetgevingsproces in België. Er wordt op zoek gegaan naar wat men onder een behoorlijke lobbyregulering in België dient te verstaan.

 

Begripsomschrijving

Opdat dit onderzoek grondig gevoerd kan worden is er nood aan een duidelijke definiëring van het begrip ‘lobbypraktijken’. Bij gebreke aan een universele definitie werd op zoek gegaan naar een eigen definitie die leidend zou zijn doorheen de meesterproef. Derhalve dient de lobbypraktijk beschouwd te worden als ‘het uitoefenen van een substantiële invloed op beleidsmakers bij bestuursorganen, waarbij het initiatief voor het contact ligt bij de lobbyist, die geen statutair onderdeel uitmaakt van die organen.’

 

Lobby in België

Lobbyisten

Vervolgens wordt het huidige lobbylandschap in België in kaart gebracht. Eerst wordt er een representatief beeld van verschillende vormen van lobbyisten in België gegeven. Dit deel begint met de Kazachgate nader onder de loep te nemen. Hierbij wordt het verslag van de onderzoekscommissie uitgebreid geanalyseerd. Slotconclusie hier is dat de getrokken conclusies, die voor de officiële waarheid moeten doorgaan, bij momenten haaks staan op de vastgestelde feiten. Dit doet vermoeden dat het aannemelijk is dat zowel de wetgevende, de uitvoerende als de gerechtelijke macht te manipuleren zijn door het grote geld of grote belangen. Op die manier raakt de hele afkoopwet aan de essentie van de Belgische rechtstaat.

In de verdere uiteenzetting van dit deel wordt duidelijk dat een allesomvattend kader van de lobbypraktijken in België geven onmogelijk is, aangezien het spectrum van beïnvloeding ontzettend breed is. Er wordt echter wel een zo representatief mogelijk beeld gegeven van het Belgische lobbylandschap. In dit verband worden achtereenvolgens een vorm van gereguleerde lobbypraktijken (de farma-lobby), een lobby ter behartiging van het algemene belang (de klimaatlobby), de professionele lobby-dienstverleners die lobbyen voor hun cliënten, de beroepsorganisaties die lobby voeren ter behartiging van hun beroepsveld en de rechtstreekse beïnvloeding van politici door de uitkering van ongewoon hoge zitpenningen besproken.

 

Beleidsmakers

In een tweede deel van dit hoofdstuk wordt gekeken naar de beleidsmakers: wie ze zijn en op welke manier ze te beïnvloeden zijn. In dit verband werden de kabinetsleden, de parlementsleden, de externe experts en de ambtenaren besproken. Voornamelijk in de kabinetten en bij de consultatie van externe experts loert het gevaar van een onbehoorlijke lobby om de hoek. Dit heeft te maken met de belangrijke rol die ze spelen in het besluitvormingsproces en het grote gebrek aan transparantie dat er heerst. België kent een zeer uitgebreide ‘kabinetscultuur’ waar de kabinetten niet louter de minister bijstaan, maar in vele gevallen de beleidsvoorbereiding en besluitvorming van A tot Z regelen. Daarbovenop zijn de kabinetten en de inschakeling van externe experts grote blinde vlekken in het besluitvormingsproces. Dit maakt dat ze de ideale sluis zijn voor belangengroepen om het beleid te proberen beïnvloeden.

 

Regulering

Tot slot besprak dit hoofdstuk het huidige wettelijke kader in België. Recentelijk heeft de Federale Overheid, nadat verschillende schandalen uitgebreid in de media aan bod zijn gekomen, verschillende wetgevende initiatieven genomen. De oprichting van de Federale Deontologische Commissie (FDC) en de werkgroep Politieke Vernieuwing zijn hier het resultaat van. De FDC stelde een deontologische code op en geeft niet-bindende adviezen uit over eventuele belangenconflicten van openbare ambtenaren. De werkgroep Politieke Vernieuwing werd opgericht om de politiek transparanter en geloofwaardiger te maken. Dit resulteerde in de invoering van een lobbyregister in de Kamer.

 

Voor -en nadelen lobbyen

Voordat onderzocht kan worden hoe de Belgische regulering geoptimaliseerd kan worden, dient te worden onderzocht wat de voor -en nadelen van de lobbypraktijk zijn. Op deze manier kan aan de hand van onderzoek worden gezocht naar manieren om de nadelige effecten van de lobbypraktijk in België zo veel mogelijk te temperen en de positieve te laten floreren.

 

De gevaarlijkste nadelen die een onbehoorlijk lobbybeleid met zich meebrengt zijn het gebrek aan transparantie, wat nefast is voor het vertrouwen van de burger in het besluitvormingsproces, en het fenomeen van regulatory capture: een onevenredig grote invloed van enkele groepen op de inhoud van de regelgeving, ten nadele van andere belangen.

 

Daartegenover staat echter dat een behoorlijke lobby verschillende voordelen met zich meebrengt. Zo kan deze de overheid van waardevolle inzichten en data voorzien en een toegangspoort vormen waar belanghebbenden gelijke toegang krijgen tot het besluitvormingsproces.

 

Best practices

Tot slot werden bovenstaande bevindingen samengebracht in een poging op de onderzoeksvraag te antwoorden, namelijk wat men onder een behoorlijke lobbyregulering in België dient te verstaan. Derhalve werd via rechtsvergelijkend onderzoek op zoek gegaan naar best practices die de huidige Belgische regulering kunnen optimaliseren, met het oog op een behoorlijker lobbybeleid in België. Transparantie, integriteit en gelijke behandeling van lobbyisten worden in dit hoofdstuk gebruikt als kapstok om het onderzoek rond te bouwen.

 

Besluit

Het uitgebreide onderzoek leidde tot de conclusie dat de huidige lobbyregeling in België te kort schiet op verschillende vlakken. Derhalve kunnen, als resultaat van deze meesterproef, negen aanbevelingen gedaan worden aan de Federale Overheid met het oog op een behoorlijke lobbyregulering. Voornamelijk de invoering van een lobbyparagraaf, de afslanking van de kabinetten en een afdoende sanctieapparaat om de naleving van de gedragscode voor lobbyisten af te dwingen, verdienen extra aandacht. Dit nieuwe wettelijk kader zou een belangrijke stap betekenen in het herstel van de burger zijn vertrouwen in de Belgische rechtstaat.

Bibliografie
  1. Rechtsleer

ADAMS, M. en POPELIER, P., Wie waakt over de kwaliteit van de wet?, Antwerpen –Groningen, Intersantia, 2000, 315 p.

 

BACHRACH, P. en BARATZ, M. S., “Two faces of power”, The American Political Science Review 1962, Vol. 56, Issue 4, 947-952.

 

BALME, R. en CHABANET, D., European governance and democracy:  power and protest in the EU, Lanham, Rowman & Littlefield, 2008, 286 p.

 

BANETH, A., “Why public affairs does not equal lobbying”, European Public Affairs 27 januari 2014. Zie: http://www.europeanpublicaffairs.eu/why-public-affairs-does-not-equal-lobbying/.

 

BAUMGARTNER, F., en LEECH, B., Basic interests: The Importance of Groups in Politics and Political Science, Princeton University Press, Princeton, 1998, 248 p.

 

BRANS, M.  en HOET, D., De organisatie en het management van beleidsvoorbereiding en België en Nederland, Politicologenetmaal, KUL Instituut voor de overheid, Leuven, 39 p.

 

CALLENS, S., LEIRE, M. en BODDEZ, L., Gezondheidszorg in een notendop, Die Keure, Brussel, 2016, 205 p.

 

CALLENS, S., en PEERS, J., Organisatie van de gezondheidszorg, Intersantia, Antweprpen, 2015, 754 p.

 

CAMUS, A., Carnetts III, 1951-1959 (1989).

 

COECK, E. en WILLEMS, J., De Walm van de Wetstraat – 20 jaar onfrisse politieke praktijken, Antwerpen, Coda, 1994, 198 p.

 

COREMANS, H., VAN DAMME, M., DUJARDIN, J., SEUTIN, B. en VERMEYLEN, G., Beginselen van wetgevingstechniek en behoorlijke regelgeving, Brugge, Die Keure, 2016, 296 p.

 

D’ANJOU, L.J.M., Actoren en factoren in het wetgevingsproces, Zwolle, Tjeen Willink, 1986, 321 p.

 

DE JAEGHERE, J., “Beleidscellen op federaal niveau: Evaluatie van de Copernicushervorming”, Jura Falconis 2009-2010, nr. 4, 575-607.

 

DE JONCKHEERE, M., Inleiding tot het recht, Brugge, Die Keure, 2018, 185.

 

DE WAARD, B.W.N., Negotiated Decision-making, Den Haag, BJU, 2000, 246 p.

 

DELNOY, P., “Pour une nouvelle génération des légistes”, J.T. 1979, 653-655.

 

DEWACHTER, W., De mythe van de parlementaire democratie, Leuven, Acco, 2001, 475 p.

 

DEWACHTER, W., Politieke sociologie Deel 2, Leuven, Acco, 1999, 354 p.

 

EASTON, D., “An Approach to the Analysis of Political Systems”, World Politics 3 April 1957, Vol.3, 383- 400.

 

EUROPEAN PARLIAMENT, Transparency of lobbying in member states : a comparative analysis, Straatsburg, EPRS Arpil 2016, 35 p.

 

FEDERATIE VRIJE BEROEPEN, Samenwerken in de zorg, Die Keure, Brugge, 2018, 152 p.

 

FOD ECONOMIE, De erkenning als beroepsorganisatie, FOD Economie, Brussel, 2018, 5 p.

 

FOD PERSONEEL EN ORGANISATIE, Copernicus – midden in de toekomst, Brussel, FedWeb, 2008, 12.

 

FRAUSSEN, B. en BRAUN, C., “ ‘De Lobby’ aan banden? Over het ongelijke speelveld en de regulering van belangenvertegenwoordiging”, TvT 2018, nr. 4, 103-117.

 

GODON, L., “Regard sur l’évolution du droit français des sociétés”, Trv-rps 2018, 29-43.

 

GUILLAUME, S. en M. HÜBNER, D., “Inter-institutional negotiations on Transparency Register”, EP 2018. Zie: http://www.europarl.europa.eu/tr-negotiations/en/home/welcome-page.html.

 

HAWIN, P., “Public affairs vs. Public Relations: what is the difference?, PR Daily mei 2014. Zie: https://www.prdaily.com/public-affairs-vs-public-relations-what-is-the-difference/.

 

HESEMANS, D., “De Academie voor wetgeving: een postdoctorale opleiding voor wetgevingsjuristen”, Ars Aequi 2001, 976-979.

 

HOFMAN, A., “De verschillende gedaantes van lobbyen”, Agora 2015, afl. 4, 18-20.

 

HOOGHE, M., “De ‘witte mobilisatie’ in België als Moral Crusade, de vervlechting van emotie en politiek”, De sociologische gids 1998, Vol 45, nr. 5, 289-309. 

 

JAMIN, J., “populisme aux États-Unis”, Rev.Dr.Ulg. 2016, afl. 1, 129-134.

 

JOCHMANS, K. en  MAES, R., Inleiding tot de bestuurskunde, Deel 2, Brussel, STOHO, 1996, 168 p.

 

JUNCKER, J., Politieke beleidslijnen van commissievoorzitter Juncker, Straatsburg, Europese Commissie, 2015, 39 p.

 

LHOMME F. en DAVET, G., Sarko s’est tuer, Parijs, Stock, 2014, 309 p.

 

MUYLLE, K., Handboek van het Belgisch staatsrecht, Mechelen, Wolters Kluwer, 2011, 1055 p.

 

MUYLE, K., “Kroniek Parlementair recht”,TBP 2014, afl. 7, 440-45.

 

OECD, Background Document on Public Consultation, OECD, 8. Zie: http://www.oecd.org/mena/governance/36785341.pdf.

 

OECD, Governement at glance: Belgium, Parijs, OECD, 2017, 4. 4 Zie:  http://www.oecd.org/gov/gov-at-a-glance-2017-belgium.pdf

 

OECD, Lobbyists, Government and Public Trust. Volume 1: increasing transparency through legislation. Paris, OECD, 2009, 168 p.

 

OECD, Lobbyists, Governments and Public Trust, Volume 2: Promoting Integrity through Self-regulation,Parijs, OECD, 2012, 125 p. Zie: https://read.oecd-ilibrary.org/governance/lobbyists-governments-and-public-trust-volume-2_9789264084940-en#page4.

 

OECD, Lobbyists, Governments and Public Trust, Volume 3 : Implementing the OECD Principles for Transparancy and Integrity in Lobbying, Parijs, OECD, 2014, 224 p. Zie: https://read.oecd-ilibrary.org/governance/lobbyists-governments-and-public-trust-volume-3_9789264214224-en#page228.

 

OECD, Lobbying: influencing decision making with transparency and integrity, Parijs, OECD,  2012, 18 p. Zie: http://www.oecd.org/cleangovbiz/toolkit/50101671.pdf.

 

OECD, Modernising Government, Parijs, OECD, 2005, 235.

 

OECD, Regulatory Management in selected EU-member states: background report on Belgium, GOV/RPC(2010)12/ANN3.

 

OECD, Transparency and integrity in Lobbying, Parijs, OECD, 2013, 6 p. https://www.oecd.org/corruption/ethics/Lobbying-Brochure.pdf

 

PEETERS, G., “FVB vraagt erkenning van meer vrije beroepers in nieuwe ondernemingsrecht”, FVIB 31 oktober 2018. Zie: http://www.federatievrijeberoepen.be/viewobj.jsp?id=402970.

 

PELGRIMS, C., “Het ministerieel kabinet als rotatiepunt en meerwaarde in de loopbaan van de kabinetsleden. Een onderzoek binnen de kabinetten van de Vlaamse Regering”, TBP 2003/6, 384-404.

 

PELGRIMS, C., Ministeriële kabinetsleden en hun loopbaan. Tussen mythe en realiteit, Brugge, Die Keure, 2001, 128 p.

 

POPELIER, P., “De toegang van de burger tot de rechter in dertig stappen”, in I. OPDEBEECK, D. VERMEIR, S. RUTTEN en E. VANZIMMEREN (eds.), Voor recht, rechtvaardigheid en Camus. Liber amicorum Bernard Hubeau,Brugge, Die Keure, 2018, 205-218.

 

POPELIER, P., Democratisch regelgeven, Antwerpen, Intersantia, 2001, 326 p.

 

POPELIER, P., VAN AEKEN, K., MEUWESE, A. en VAN HUMBEEK, P., Kwaliteitsvolle regelgeving door middel van consultatie van belanghebbenden, onuitg. onderzoeksrapport interuniversitair Centrum voor Wetgeving in opdracht van Vlaamse Regering, 196 p.

 

POPELIER, P., VAN GESTEL, R., VAN AEKEN, K., VERLINDEN, V. en VAN HUMBEEK, P., consultaties in de wetgevingspraktijk. Een zoektocht naar internationale good practices, in SIGMA, Brussel, Politeia, 2008, 170 p.

 

POPELIER, P., VAN HUMBEECK, P., MEUWESE, A. en VAN AEKEN, K., “Transparant consulteren in Vlaanderen”, T.v.W. 2012, 2-12.

 

POPELIER, P. en VANDENBRUWAENE, W., “Hoofdstuk 20. Leefmilieu, klimaat en energie”, in J. VELAERS e.a. (eds.), De zesde staatshervorming: instellingen, bevoegdheden en middelen, Antwerpen, Intersentia, 2014, 573-584.

 

RAMAL, M. R.,  Naar een glazen wetgevingshuis, Den Haag, BJU, 303 p.

 

ROUWENHORST, J., “Politieke besluitvorming, Hoofdstuk 5”, 2012, 1-5. Zie: http://www.janrouwenhorst.com/wp-content/uploads/2013/01/Politieke-besluitvorming-Hoofdstuk-5.pdf.

 

SHINKMAN, P. D., “Countries and Influence: Enter Through the Lobby”, U.S. News 17 augustus 2018.  Zie: https://www.usnews.com/news/best-countries/articles/2018-08-17/biggest-…

 

SOENENS, D., Lobbyen in de Wetstraat, Berchem, 2017, 247 p.

 

SOTTIAUX, S. Grondwettelijk recht, Antwerpen, Intersantia, 2016, 500 p.

 

STOTER, W.S.R., en HULS, N.J.H., Wie draagvlak zoekt, die regeldruk ontmoet!, Erasmus unversiteit, 132 p. Zie: http://www.justitie.nl/images/Rapport%20Wie%20draagvlak%20zoekt%20die%2… et_tcm3412220.pdf.

 

SUETENS M. en S. WALGRAVE, “Belgian Politics without ministerial cabinets? On the possibilities and limitations of a New Political Culture”, Acta Politica 2001, 2, 285-305.

 

THOMASSEN, J.J.A.,  “Burgers in twee gedaanten”, Beleid & Maatschappij 1979, vol. 2, 38-51.

 

TRANSPARENCY INTERNATIONAL, Working Paper: regulating the Revolving Door, TI, Berlijn, nr. 06/2010, 8 p.

 

VAN CAUWENBERGHE, K., “Zijn er nog rechters nodig?”, juristenkrant 2011, afl. 226, 11.

 

VAN DER BIESEN, G., “Niet te schatten. Parlementaire beïnvloeding van wetgeving”, in P. POPELIER en J. VAN NIEUWENHOVE (eds.), Wie maakt de Wet, Brugge, Die Keure, 2006, 53-70.

 

VAN HOOF, L., “Is Lobbyen een uitvinding van de romeinen?”, Universiteit van Vlaanderen 2019. Zie: https://www.universiteitvanvlaanderen.be/college/lobbyen-een-uitvinding-van-de-romeinen/.

 

VAN HUMBEECK, P., “Betere regelgeving in Vlaanderen, quo vadis?”, T.v.W 2017, nr.1, 31-41.

 

VAN LOCHEM, P., “De klassieke wetgevingsjurist in de herinneringen van Cees Fasseur. Een lichtend voorbeeld?”, RegelMaat 2017, afl.3.

 

VERLINDEN, V., De hoeders van de wet. De rol van instellingen in het wetgevingsproces, Brugge, Die Keure, 2010, 767 p.

 

VLAAMSE OVERHEID, “De kabinetsmedewerkers”. Zie: https://overheid.vlaanderen.be/over-de-vlaamse-overheid/wegwijzer-vlaamse-regering/de-kabinetsmedewerkers.

 

VRIJDAGSGROEP, Charter voor deontologie in ministeriële kabinetten. Zie: https://www.v-g-v.be/nl/charter-voor-deontologie-in-ministeriele-kabinetten/.

 

X., “legislative footprint in EU member states",  AALEP 4 december 2015. Zie: http://www.aalep.eu/legislative-footprint-eu-member-states.

 

X., “Toetsing concrete totstandkoming van wetgevende normen door Grondwettelijk Hof. Een pyrrusoverwinning of een echte doorbraak in de uitbreiding van de rechtsbescherming?”, TBP 2013, afl. 10, 607-618.

 

ZEEUWTS, P., “Een charter tussen kabinetten en administraties”, SamPol 2007, nr. 10, 45-49.

 

ZIBOLD, F., “Lobbying the EU institutions”, Library of the European Parliament 18 juni 2013, 1-6.

 

 

 

  1. Media

ARNAUDT, R., “De Grondwet en de Klimaatwet: 3 antwoorden om u wegwijs te maken in het politieke klimaatlabyrinth”, Vrt. Nws. 25 maart 2018. Zie: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/03/25/de-grondwet-en-de-klimaatwet-wa….

 

BERVOET, D., “Wat u moet weten over Publipart”, De Tijd 12  februari 2017. Zie: https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie-vlaanderen/Wat-u-moet-weten-over-Publipart/9861995.

 

BOSSAERT, J., “Topvrouw kabinet-De Block nu directrice bij farmabedrijf”, HLN 23 januari 2019. Zie: https://www.hln.be/nieuws/binnenland/farma-files-topvrouw-kabinet-de-block-nu-directrice-bij-farmabedrijf~a1d8dba2/.

 

BOVÉ, L., “KB/KB-LUX zaak belandt na 14 jaar in de prullemand”, De Tijd 1 juni 2011.

 

BOVÉ, L., “Lobbyregister van de Kamer blijft leeg”, De Tijd 19 februari 2019. Zie: https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/federaal/lobbyregister-van-kamer-blijft-leeg/10099050.html.

 

BULTEEL, J., “Eindelijk een echt debat over lobbying”, De Tijd 7 december 2016, (3) 3.

 

COCHEZ, T., “Armand De Decker in verdenking gesteld in dossier Kazachgate”, Apache 7 mei 2018.

 

COCHEZ, T. “Betrokkenheid diamant bij afkoopwet onmiskenbaar, Apache 23 maart 2017.

 

COCHEZ, T., “De afkoopwet is het monster van Frankenstein”, Apache 3 december 2013.

 

COCHEZ, T., “Dossier afkoopwet: Belgische Rechtstaat te koop”, Apache 23 november 2016. Zie: https://www.apache.be/2016/11/23/dossier-afkoopwet-belgische-rechtstaat-te-koop/.

 

DE BOECK, A., “Michel wilt deontologische code voor cabinetards, De Morgen 17 april 2017. Zie: https://www.demorgen.be/binnenland/michel-wil-deontologische-code-voor-….

 

DE KLIMAATCOALITIE, “Sign form my future”, http://www.klimaatcoalitie.be/teken-voor-onze-toekomst.

 

DE ROY, L., “Werkgroep Politieke Vernieuwing van start in Kamer”, VRT Nws. 7 maart 2017. Zie: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/03/07/werkgroep_politiekevernieuwingvanstartindekamer-1-2911131/.

 

DEMON, F., “CD&V over Practicali: Breidt deontologische code uit naar kabinetsmedewerkers”, Knack 24 februari 2017. Zie: https://www.knack.be/nieuws/belgie/cd-v-over-practicali-breid-deontologische-code-uit-naar-kabinetsmedewerkers/article-opinion-819577.html.

 

DUPONT, G., “Milliardair Belge inculpé”, La Dernière Heure 21 maart 2007. Zie: https://www.dhnet.be/actu/faits/milliardaire-belge-inculpe-51b7c11fe4b0….

 

EECKHOUT, M., “Kazachgate: het mysterieuze lek naar Armand De Decker. Zaten geheime diensten mee in het complot?”, De Standaard 16 november 2017, 8-9.

 

EECKHOUT, M., “Kronieken van een aangekondigde mislukking” De Standaard 30 maart 2018, 4.

 

EECKHOUT, M., “Topbankiers voor rechter in zaak KB-lux”, De Standaard 19 oktober 2009.

 

GROMMEN, S., “Zoveel invloed heeft de tabakslobby in ons land”, VRT NWS 15 juni 2018. Zie: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/06/15/zoveel-invloed-heeft-de-tabaksl….

 

JOOS, K., “Lobbyen in België is ondoorzichtig”, De Tijd 30 augustus 2016. Zie: https://www.tijd.be/opinie/algemeen/lobbyen-in-belgie-is-ondoorzichtig/9802894.html.

 

JUSTAERT, M. en VANSCHOUBROEK, C., “De onzichtbare macht afl. 1”, De Standaard 16 maart 2019, 17-19.

 

JUSTAERT, M. en VANSCHOUBROEK, C., “De onzichtbare macht afl. 3”, De Standaard 19 maart 2019, 14-15.

 

JUSTAERT, M. en VANSCHOUBROEK, C., “De onzichtbare macht afl. 4”, De Standaard 20 maart 2019, 10-11.

 

LELOUP, D., “Des élus payés 500 euros la minute pour des réunions bidons chez publifin (ex-Tecteo)”, Levif.be 20 december 2016.

 

LESAFFER, P., “Experts vragen strengere regels voor lobbyisten, maar politiek vindt tijd nog niet rijp”, Nieuwsblad 20 augustus 2018. Zie: https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20180819_03673080.

 

MAEREVOET, E., “Omega Diamonds ontloopt definitief miljardenboete”, Vrt Nws. 25 januari 2017. Zie: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/01/25/omega_diamonds_ontlooptdefinitiefmiljardenboete-1-2874415/.

 

MR, “Olivier Chastelle demande à Armand De Decker de démissioner de tous ses mandats électifs”, MR.be 7 mei 2018.

 

SEGERS, F. en PAELINCK, G., “Meerderheid en oppositie staan tegenover elkaar in de parlementaire onderzoekscommissie kazachgate”, Vrt NWS 28 maart 2018. Zie: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/03/28/parlementaire-onderzoekscommiss…

 

SOENENS, D., “De Orde van Malta, de katholieke orde die telkens weer opduikt rond Kazachgate”, Apache 10 augustus 2017. Zie: https://www.apache.be/2017/08/10/de-orde-van-malta-de-katholieke-orde-d….

 

TIMMERMAN, G., “Oorlog in Antwerps justitiepaleis over diamantenfraude”, Apache 10 januari 2012. Zie: https://www.apache.be/2012/01/10/oorlog-in-antwerps-justitiepaleis-over-diamantfraude/.

 

VAN CAUWELAERT, R., “Een onbesproken Oezbeek”, De Tijd 19 november 2016.

 

VAN DE VELDEN, W., “Kabinetschef Marghem gebuisd voor topfunctie CREG, De Tijd 21 november 2018. Zie: https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/algemeen/kabinetschef-marghem-gebuisd-voor-topfunctie-creg/10071718.html.

 

VANDER PUTTEN, N., “Les conditions du capitalisme public intercommunal –Vers un équilibre entre efficacité et contrôle démocratique?”, ADL 2017, nr. 2, 297-351.

 

WAUTERS, R., “Mysterieuze Orde van Malta speelde cruciale rol in Kazachgate”, De Morgen 23 november 2016.

 

WEISSINK, A., “Tweede Kamer eist lobbyparagraaf bij wetgeving”, Financieel Dagblad 1 maart 2016.

 

X., “Sarkozy aurait fait accélérer le vote d'une loi belge pour favoriser des contrats”, RTBF 6 oktober 2012.

 

X., “Chodiev was gewoon een aangename buurman”, De Standaard 9 maart 2017. Zie: http://www.standaard.be/cnt/dmf20170308_02770563.

 

 

 

Universiteit of Hogeschool
Rechten
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Professor Patricia Popelier
Kernwoorden
Share this on: