Vermoeibaarheid van de tongspieren en gepercipieerde inspanning bij de ziekte van Parkinson

Isabelle Raskin
Persbericht

Wat als een etentje met vrienden niet meer vanzelfsprekend is?

Stel, je wordt uitgenodigd voor een etentje met vrienden. Klinkt fijn, maar dat is het niet als je noodgedwongen vis met puree moet bestellen, terwijl een steak met frietjes je meer zou smaken. Dat bestel je al lang niet meer, die steak is zo moeilijk te slikken. Bovendien ontgaan veel gesprekken je omdat je je moet concentreren op de maaltijd: goed kauwen, de tijd nemen om te slikken, niet praten tijdens het eten en vooral vermijden dat je je verslikt. Vervelend… maar herkenbaar voor veel personen met de ziekte van Parkinson. 

Zowat 82% van de parkinsonpatiënten kampt met slikproblemen. Slikstoornissen steken geleidelijk de kop op, het sluipt hun leven binnen en ze merken het niet meteen. Personen met Parkinson zijn zich daarom pas laat bewust dat het slikken moeilijk gaat. Initieel passen zij hun voeding aan, ze eten wat minder en vermijden om in gezelschap van anderen te eten. Het wordt pas echt problematisch wanneer ze zich verslikken en zo het risico lopen op een slikpneumonie. 

Slikstoornissen worden vaak veroorzaakt door een dalende tongkracht. Uit eerder onderzoek weten we dat de tongkracht van gezonde volwassenen stabiel blijft, ook al leveren ze inspannende tongkrachtoefeningen. Of de tongspieren van parkinsonpatiënten vermoeid raken door een vermoeiende taak was nog niet bekend. 

Raken de tongspieren bij personen met Parkinson vermoeid?

In een eerste luik van de studie werden de tongspieren van parkinsonpatiënten onderworpen aan een inspannende taak in een poging om deze spieren te vermoeien. 

Er werden 31 proefpersonen met Parkinson onderzocht die slikproblemen ervaarden. Het inclusie-onderzoek bevestigde deze slikproblemen. Het Iowa Oral Performance Instrument Pro (IOPI) (Figuren 1 en 2), ontwikkeld voor tongkrachtmeting, werd ingezet voor de studie. De proefpersonen doorliepen twee identieke meetsessies. Binnen iedere sessie werd de maximale tongkracht (MIP) gemeten, vervolgens voerden de proefpersonen een uitlokkende vermoeidheidstaak voor de anterieure tongspieren uit en tenslotte waren er drie herstelmetingen die moesten nagaan hoe de tongspieren zich herstelden na de vermoeidheidstaak (Figuur 3). Na elke meting duidden de proefpersonen op een visueel analoge schaal aan hoe inspannend ze de opdrachten ervaarden. Binnen dezelfde week werd een tweede meetsessie georganiseerd.

Schermafdruk 2019-09-26 12.10.22 
Figuur 1. IOPI-toestel waarmee de tongkrachtmetingen werden uitgevoerd 

Schermafdruk 2019-09-26 12.08.47

Figuur 2. Positionering van de bulb bij het meten van de maximale anterieure (linkerafbeelding) en posterieure (rechterafbeelding) tongkracht 

Schermafdruk 2019-09-26 12.14.59

Opmerking: MIPa: anterieure MIP; MIPp: posterieure MIP; MIPa40: laatste MIPa-meting van de uitlokkende taak; R0, R5 en R15: herstelmetingen meteen, 5 en 15 minuten na de uitlokkende taak

Figuur 3. Verloop van een meetsessie 

Dit onderzoek wees uit dat de tongspieren van parkinsonpatiënten vermoeibaar zijn. Na de vermoeiende taak nam de tongkracht sterk af. Deze tongkrachtvermindering was slechts van korte duur: de kracht steeg snel weer naar het basisniveau van het begin van de sessie (Figuur 4). Toch was de vermoeidheid niet helemaal verdwenen. Tijdens de herstelmetingen van de anterieure tongspieren konden de proefpersonen geen stabiele tongkracht ontwikkelen; de eerste poging startte hoog maar de volgende pogingen waren telkens lager. Parkinsonpersonen lijken dus snel te recupereren van een inspanning maar de gehele vermoeidheid verdwijnt niet meteen. 

image 201
Figuur 4. Gemiddelde MIPa van parkinsonpatiënten tijdens een meetsessie 

Wanneer de inspanning vermoeiend is en de tongkracht afneemt, zou je verwachten dat parkinsonpatiënten de taak niet volhouden, maar dat bleek niet het geval. Zij konden de uitlokkende taak even goed volhouden als gezonde volwassenen. 

Daarnaast bracht dit onderzoek aan het licht dat de tongkracht toenam aan het begin van de tweede sessie. Is dit een trainingseffect van de uitlokkende taak van de eerste sessie? Of waren de personen intussen vertrouwd met de taak waardoor de taak vlotter werd uitgevoerd? Het zijn veronderstellingen die verder onderzoek vergen.

Kan je een inspanning correct inschatten wanneer je aan Parkinson lijdt?

In een tweede luik werd aan de personen gevraagd hoe zij deze inspannende oefeningen ervaarden. Bij iedere tongkrachtmeting duidden zij op een visueel analoge schaal hoe vermoeiend ze de opdracht vonden. Personen met Parkinson hebben immers moeite om motorische handelingen correct te evalueren. 

Is dit ook zo voor het slikken? Het is namelijk belangrijk dat zij adequaat inspelen op signalen van dalende tongkracht. Stel dat je een inspanning absoluut niet vermoeiend vindt, dan ga je gewoon door met de inspanning. Maar als de tongkracht wél afneemt en je realiseert je dit niet, dan wordt het risico op verslikken groter. Andersom kan je je plots heel vermoeid voelen door een inspanning waardoor je misschien stopt met eten, terwijl de tongkracht nog voldoende was. Je eet dan te weinig en op termijn vermager je ongewild.

Personen met Parkinson bleken de inspanning niet altijd correct in te schatten. Zij ervaarden de tongkrachtoefeningen tijdens de tweede sessie als minder inspannend, alhoewel de taak identiek was als tijdens de eerste sessie. Dezelfde hypotheses als deze voor de stijgende tongkracht bij aanvang van de tweede sessie kunnen worden geformuleerd. Misschien speelt een mogelijk trainingseffect na de eerste sessie een rol bij de beleving van de inspanning. Of het is mogelijk dat de personen intussen vertrouwd waren met de taak waardoor deze als haalbaarder werd ervaren. Tenslotte weten we dat personen met Parkinson inspanningen niet steeds adequaat percipiëren. Misschien speelt dit een rol bij hun inschatting van de geleverde inspanning. 

Screening van slikproblemen bij personen met Parkinson?

Deze studie vond een antwoord op de vraag of tongspieren vermoeibaar zijn en of deze vermoeidheid waarheidsgetrouw wordt ervaren door parkinsonpatiënten. Deze informatie zal worden ingezet voor de ontwikkeling van een screeningsinstrument om de vermoeibaarheid door eten en drinken bij parkinsonpatiënten vroegtijdig te detecteren. Door een vroege screening van slikproblemen kan revalidatie van tongspieren en compensatie tijdens maaltijden ervoor zorgen dat het functioneel slikken mogelijk blijft, slikstoornissen worden herleid tot een haalbaar minimum en malnutritie wordt vermeden. Het uiteindelijke doel is de levenskwaliteit van parkinsonpatiënten met slikstoornissen te verbeteren. En zo wordt dat etentje met vrienden hopelijk toch nog mogelijk!

Bibliografie

Adams, V., Mathisen, B., Baines, S., Lazarus, C., & Callister, R. (2013). A systematic review and metha-analysis of measurements of tongue and hand strength and endurance using the Iowa Oral Performance Instrument (IOPI). Dypshagia, 28(3), 350-369. https://doi.org/10.1007/s00455-013-9451-3

Ali, G.N., Wallace, K.L., Schwartz, R., Decarle, D.J., Zagami, A.S., Cook, I.J. (1996). Mechanisms of oral-pharyngeal dysphagia in patients with Parkinson’s disease. Gastroenterology, 110(2), 383-92. https://doi.org/10.1053/gast.1996.v110.pm8566584

Barry, B.K., & Enoka, R.M., (2007) The neurobiology of muscle fatigue: 15 years later. Integrative and Comparative Biology, 47(4), 465-473. https://doi.org/10.1093/icb/icm047

Baudelet, M., Vandenberghe, L., Van den Steen, L., & Van Nuffelen, G. (2017). Bepaling van het effect van vermoeidheid van tongspieren op tong- en slikkracht bij gezonde volwassenen en ouderen (Niet gepubliceerd eindwerk). UGent, Gent. 

Belafsky, P.C., Mouadeb, D.A., Rees, C.J., Pryor, J.C., Postma, G.N., Allen, J., & Leonard, R.J. (2008). Validity and reliability of the Eating Assessment Tool (EAT-10). Annals of Otology, Rhinology & Laryngology117(12), 919-924. https://doi.org/10.1177/000348940811701210

Berardelli, A., Conte, A., Fabbrini, G., Bologna, M., Latorre, A., Rocchi, L., & Suppa, A. (2012). Pathophysiology of pain and fatigue in Parkinson’s disease. Parkinsonism & Related Disorders, 18(S1), S226-S228. https://doi.org/10.1016/S1353-8020(11)70069-4

Boerema, B., Van Peer, L., Van Nuffelen, G., & Vanderwegen, J. (2017). Effect van vermoeibaarheid op de tong(kracht) bij personen in revalidatie (Niet gepubliceerd eindwerk). Thomas More Hogeschool, Antwerpen.

Butler, S.G., Stuart, A., Leng, X., Wilhelm, E., Rees, C., Williamson, J., & Kritchevsky, S.B. (2011). The relationship of aspiration status with tongue and handgrip strength in healthy older adults. The Journals of Gerontology Series A: Biological Sciences and Medical Sciences66A(4), 452-458. https://doi.org/10.1093/gerona/glq234

Burkhead, L.M., Sapienza, C.M., & Rosenbek, J.C. (2007). Strength-training exercise in dysphagia rehabilitation: principles, procedures, and directions for future research. Dysphagia, 22(3), 251-265.https://doi.org/10.1007/s00455-006-9074-z

Carneiro, D., das Graças Wanderley de Sales Coriolano, M., Belo, L.R., Rocha de Marcos Rabelo, A., Guescel Asano, A., Gomes Lins, O. (2014). Quality of life related to swallowing in Parkinson’s disease. Dysphagia, 29(5), 578-582. https://doi.org/10.1007/s00455-014-9548-3

Crary, M.A., Carnaby Mann, G.D., & Groher, M.E. (2005). Initial psychometric assessment of a Functional Oral Intake Scale for dysphagia in stroke patients. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 86(8), 1516-1520. https://doi.org/10.1016/j.apmr.2004.11.049

Dausy, L., Wouters, E., Van Nuffelen, G., & Vanderwegen, J. (2017). Tongvermoeibaarheid bij gezonde volwassenen en ouderen: het effect van leeftijd, geslacht en intensiteit van oefeningen op de maximale tongkracht (Niet gepubliceerd eindwerk). Thomas More Hogeschool, Antwerpen.

De Bodt, M., Guns, C., D’hondt, M., Vanderwegen, J., & Van Nuffelen, G. (2015). Dysfagie: Handboek voor de klinische praktijk. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.

De Letter, M., D’haeseleer, E., Cosyns, M., Van Borsel, J., Corthals, P., & Van Lierde, K. (2014). Interdisciplinaire behandeling van dysfagie bij de ziekte van Parkinson. Logopedie, 27(4), 38-48.

Dysfagie.info (2018). Geraadpleegd op 10 oktober 2018 van https://dysfagie.info/files/ROMP_vragenlijsten_instrument.pdf

Edwards, R.H. (1981, januari). Human muscle function and fatigue. In R. Porter & J. Whelan (Red.), Ciba Foundation Symposium 82  Human Muscle Fatigue: Physiological Mechanisms (pp. 1-18). London: Pitman Medica. https://doi.org/10.1002/9780470715420.ch1

Ekberg, O., Hamdy, S., Woisard, V., Wuttge-Hannig, A., & Ortega, P. (2002). Social and psychological burden of dysphagia: its impact on diagnosis and treatment. Dysphagia 17(2): 139-46. https://doi.org/10.1007/s00455-001-0113-5

Ertekin, C., Tarlaci, S., Aydogdu, I., Kiylioglu, N., Yuceyar, N., Turman, A.B., … Esmeli, F. (2002). Electrophysiological evaluation of pharyngeal phase of swallowing in patients with Parkinson's disease. Movement Disorders, 17(5), 942-949. https://doi.org/10.1002/mds.10240

Folstein, M.F., Folstein, S.E., & McHugh, P.R. (1975). “Mini-mental state”. A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. Journal of Psychiatric Research, 12(3), 189-198. https://doi.org/10.1016/0022-3956(75)90026-6

Fukuoka, T., Ono, T., Hori, K., Wada, Y., Uchiyama, Y., Kasama, S., … Domen, K. (2019). Tongue pressure measurement and videofluoroscopic study of swallowing in patients with Parkinson’s disease. Dysphagia, 34(1), 80-88. 
https://doi.org/1007/s00455-018-9916-5

Gandevia, S. (2001). Spinal and supraspinal factors in human muscle fatigue. Physiological reviews, 81(4), 1725-1789. https://doi.org/10.1152/physrev.2001.81.4.1725

Hiramatsu, T., Kataoka, H., Osaki, M., & Hagino, H. (2015). Effect of aging on oral and swallowing function after meal consumption. Clinical Interventions in Aging10, 229-235. https://doi.org/10.2147/CIA.S75211

Hoehn, M.M., & Yahr M.D. (1967). Parkinsonism: onset, progression and mortality. Neurology, 7(5), 427-442. https://doi.org/10.1212/WNL.17.5.427

Hunter, P.C., Crameri, J., Austin, S., Woodward, M.C., & Hughes, A.J. (1997). Response of parkinsonian swallowing dysfunction to dopaminergic stimulation. Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry, 63(5), 579-83. https://doi.org/10.1136/jnnp.63.5.579

ICF classificatie (2018). Geraadpleegd op 7 november 2018 van https://class.whofic.nl/browser.aspx

IOPI Medical (2018). Geraadpleegd op 20 november 2018 van https://iopimedical.com/medical-professionals/

Kalf, J.G. (2014). Orofaryngeale slikstoornissen bij de ziekte van Parkinson. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie45(5), 282-289. https://doi:10.1007/s12439-014-0090-4

Kalf, J.G., Borm, G.F., de Swart, B.J., Bloem, B.R., Zwarts, M.J., & Munneke, M. (2011). Reproducibility and validity of patient-rated assessment of speech, swallowing, and saliva control in Parkinson’s disease. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 92(7), 1152-1158. https://doi.org/10.1016/j.apmr.2011.02.011

Kalf, J.G., de Swart, B.J.M., Bloem, B.R., & Munneke, M. (2012). Prevalence of oropharyngeal dysphagia in Parkinson’s disease: a meta-analysis. Parkinsonism & Related Disorders, 18(4), 311-315. https://doi.org/10.1016/j.parkreldis.2011.11.006

Kalf, J.G., & de Wit, S. (2014). Orofaryngeale slikstoornissen bij neurodegeneratieve aandoeningen. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie45(5), 273-281. https://doi.org 10.1007/s12439-014-0091-3

Kalf, H., de Wit, S., Van Nuffelen, G., Vanderwegen, J. (2018, maart). Tongue Strength in Parkinson’s Disease (PD) compared to Atypical Parkinsonism (AP) [abstract]. In Dysphagia Research Society, 26th Anniversary Annual Meeting. Symposium georganiseerd door Dysphagia Research Society, Baltimore.

Kalf, H., Rood, B., Dicke, H., & van Keeken, P. (2008). Slikstoornissen bij volwassenen. Een interdisciplinaire behandeling. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Kays, S.A., Hind, J.A., Gangnon, R.E., & Robbins, J. (2010). Effects of dining on tongue endurance and swallowing-related outcomes. Journal of Speech, Language, and Hearing Research53(4), 898-907. https://doi.org/10.1044/1092-4388(2009/09-0048)

Kent, R.D. (2004). The uniqueness of speech among motor systems. Clinical Linguistics & Phonetics, 18(6-8), 495-505. https://doi.org/10.1080/02699200410001703600

Kim, I., Hacker, E., Ferrans, C.E., Horswill, C., Park, C., & Kapella, M. (2018). Evaluation of fatigability measurement: Integrative review. Geriatric Nursing, 39(1), 39-47. https://doi.org/10.1016/j.gerinurse.2017.05.014

Kluger, B.M., Krupp, L.B., & Enoka, R.M. (2013). Fatigue and fatigability in neurologic illnesses, Neurology80(4), 409-416. https://doi.org/10.1212/WNL.0b013e31827f07be

Koerts, J., & Brouwer, W. (2009). De ziekte van Parkinson: motorische symptomen, cognitieve beperkingen en depressie. Neuropraxis, 13(5), 107-116. https://doi.org/10.1007/BF03080163

Lafargue, G., D’Amico, A., Thobois, S., Broussolle, E., & Sirigu, A. (2008). The ability to assess muscular force in asymmetrical Parkinson’s disease. Cortex, 44(1), 82-89. https://doi.org/10.1016/j.cortex.2005.11.001

Leder, S.B., & Suiter, D.M. (2014). Five days of successful oral alimentation for hospitalized patients based upon passing the Yale Swallow Protocol. The Annals of Otology, Rhinology, and Laryngology, 123(9), 609-613. https://doi.org/10.1177/0003489414525589

Lee, J.H., Kim, H.S., Yun, D.H., Chon, J., Han, Y.J., Yoo, S.D., … Soh, Y. (2016). The relationship between tongue pressure and oral dysphagia in stroke patients. Annals of Rehabilitation Medicine, 40(4), 620-8. https://dx.doi.org/10.5535/arm.2016.40.4.620

Leow, L.P., Huckabee, M.-L., Anderson, T., & Beckert, L. (2010). The impact of dysphagia on quality of life in ageing and Parkinson’s disease as measured by the swallowing Quality of Life (SWAL-QOL) Questionnaire, Dysphagia, 25(3), 216-220. https://doi.org/10.1007/s00455-009-9245-9

Logemann, J. (2000). Slikstoornissen: onderzoek en behandeling (2e ed.). Lisse: Swets & Zeitlinger.

Lou, J.-S., Kearns, G., Benice, T., Oken, B., Sexton, G., & Nutt, J. (2003). Levodopa improves physical fatigue in Parkinson’s disease: a double-blind, placebo-controlled, crossover study. Movement Disorders,18(10), 1108–1114. https://doi.org/10.1002/mds.10505

Makashay, M.J., Cannard, K.R., & Solomon, N.P. (2014). Speech-related fatigue and fatigability in Parkinson's disease. Clinical Linguistics & Phonetics, 29(1), 27-45. https://doi.org/10.3109/02699206.2014.951901

Melo, A., & Monteiro, L. (2013). Swallowing improvement after levodopa treatment in idiopathic Parkinson's disease: lack of evidence. Parkinsonism & Related Disorders, 19(3), 279-81. https://doi.org/10.1016/j.parkreldis.2012.11.017

Minagi Y., Ono T., Hori K., Fujiwara, S., Tokuda, Y., Murakami, K., … Mochizuki, H. (2018). Relationships between dysphagia and tongue pressure during swallowing in Parkinson's disease patients. Journal of Oral Rehabilitation, 45(6), 459-466. https://doi.org/10.1111/joor.12626

Murry, T., & Carrau, T.L. (2006). Clinical management of swallowing disorders (2e ed.), San Diego: Plural Publishing.

Namasivayam, A.M., Steele, C.M., & Keller, H. (2016). The effect of tongue strength on meal consumption in long term care. Clinical Nutrition, 35(5), 1078-1083. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2015.08.001

Nestlé Health Science (2018). Geraadpleegd op 20 november 2018 van https://www.nestlehealthscience.nl/nl/services/screening-tools/eat-10

Nicosia, M.A., Hind, J.A., Roecker, E.B., Carnes, M., Doyle, J., Dengel, G.A., & Robbins, J.A. (2000). Age effects on the temporal evolution of isometric and swallowing pressure, The Journals of Gerontology: Series A, 55(11), M634-M640. https://doi.org/10.1093/gerona/55.11.M634

Nóbrega, A.C., Rodrigues, B., & Melo, A. (2008). Is silent aspiration a risk factor for respiratory infection in Parkinson's disease patients? Parkinsonism & Related Disorders, 14(8), 646-648. https://doi.org/10.1016/j.parkreldis.2007.12.007

Ono, T., Hori, K., & Nokubi, T. (2004). Pattern of tongue pressure on hard palate during swallowing. Dysphagia, 19(4), 259-264. https://doi.org/10.1007/s00455-004-0010-9

Orssatto, L.B., Moura, B.M., Bezerra, E.S., Andersen, L.L., Oliveira, S.N., & Diefenthaeler, F. (2018). Influence of strength training intensity on subsequent recovery in elderly, Experimental Gerontology, 106, 232–239. https://doi.org/10.1016/j.exger.2018.03.011

Pitts, L.L., Morales, S., & Stierwalt, J. (2018). Lingual pressure as a clinical indicator of swallowing function in Parkinson's disease. Journal of Speech Language and Hearing Research, 61(2), 257-265. https://doi.org/10.1044/2017_JSLHR-S-17-0259

Plowman-Prine, E.K., Sapienza, C.M., Okun, M.S., Pollock, S.L., Jacobson, C., Wu, S.S., & Rosenbek, J.C. (2009). The relationship between quality of life and swallowing in Parkinson's disease. Movement disorders, 24(9), 1352-1358. https://doi.org/10.1002/mds.22617

Pouderoux, P., & Kahrilas, P. (1995). Deglutitive tongue force modulation by volition, volume, and viscosity in humans. Gastroenterology, 108(5), 1418-1426. https://doi.org/10.1016/0016-5085(95)90690-8

Reijnders, J.S., Ehrt, U., Weber, W.E., Aarsland, D., & Leentjens, A.F. (2008). A systematic review of prevalence studies of depression in Parkinson's disease. Movement Disorders, 23(2), 183-189. https://doi.org/10.1002/mds.21803

Samii, A., Nutt, J.G., & Ransom, B.G. (2004). Parkinson’s disease. The Lancelet, 363(9423), 1783-1793. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(04)16305-8

Silbergleit, A.K., Lewitt, P., Junn, F., Schultz, L.R., Collins, D., Beardsley, T., … Schwalb, J.M. (2012). Comparison of dysphagia before and after deep brain stimulation in Parkinson’s disease. Movement Disorders, 27(14), 1763-1768. https://doi.org/10.1002/mds.25259

Stierwalt, J., & Youmans, S. (2007). Tongue measures in individuals with normal and impaired swallowing. American Journal of Speech-Language Pathology, 16(2), 148-156. https://doi.org/10.1044/1058-0360(2007/019)

Solomon, N.P. (2000) Changes in normal speech after fatiguing the tongue. Journal of Speech, Language & Hearing Research, 43(6), 1416-1429. https://doi.org/10.1044/jslhr.4306.141

Solomon, N.P. (2004). Assessment of tongue weakness and fatigue. The International Journal of Orofacial Myology: Official Publication of the International Association of Orofacial Myology30, 8-19.

Solomon, N.P. (2006). What is orofacial fatigue and how does it affect function for swallowing and speech? Seminars in Speech and Language27(4), 268-282. https://doi.org/10.1055/s-2006-955117

Solomon, N.P., & Munson, B. (2004). The effect of jaw position on measures of tongue strength and endurance. Journal of Speech, Language and Hearing Research, 47(3), 584–594. https://doi:10.1044/1092-4388(2004/045)

Solomon, N.P., & Robin, D.A. (2005). Perceptions of effort during handgrip and tongue elevation in Parkinson's disease. Parkinsonism & Related Disorders,11(6), 353–361. https://doi:10.1016/j.parkreldis.2005.06.004

Solomon, N.P., Robin D.A., & Luschei E.S. (2000). Strength, endurance, and stability of the tongue and hand in Parkinson disease. Journal of Speech, Language & Hearing Research, 43(1), 256-267. https://doi.org/10.1044/jslhr.4301.256

Steele, C.M., Bailey, G.L., Polacco, R.E., Hori, S.F., Molfenter, S.M., Oshalla, M., & Yeates, E.M. (2013). Outcomes of tongue-pressure strength and accuracy training for dysphagia following acquired brain injury. International Journal of Speech-Language Pathology, 15(5), 492-502. https://doi:10.3109/17549507.2012.752864

Suiter, D.M., Sloggy, J., & Leder, S.B. (2014). Validation of the Yale Swallow Protocol: A prospective double-blinded videofluoroscopic study. Dysphagia 29(2), 199-203. https://doi.org/10.1007/s00455-013-9488-3

Tjaden, K. (2008). Speech and swallowing in Parkinson's disease. Topics in Geriatric Rehabilitation, 24(2), 115-126. https://doi.org/10.1097/01.TGR.0000318899.87690.44

Troche, M.S., Brandimore, A.E., Foote, K.D., & Okun, M.S. (2013). Swallowing and deep brain stimulation in Parkinson's disease: A systematic reviewParkinsonism & Related Disorders, 19(9), 783-788. https://doi.org/10.1016/j.parkreldis.2013.05.001

Umemoto, G., Tsuboi, Y., Kitashima, A., Furuya, G., & Kikuta, T. (2011). Impaired food transportation in Parkinson’s disease related to lingual bradykinesia. Dysphagia, 26(3), 250-255. https://doi.org/10.1007/s00455-010-9296-y

Van den Steen, L., Schellen, C., Verstraelen, K., Beeckman, A.-S., Vanderwegen, J., De Bodt, M., & Van Nuffelen, G. (2018). Tongue-strengthening exercises in healthy older adults: specificity of bulb position and detraining effects. Dysphagia, 33(3), 337-344. https://doi.org/10.1007/s00455-017-9858-3

Vanderwegen, J., Van Nuffelen, G., & De Bodt, M. (2013b). The validation and psychometric properties of the Dutch version of the Swallowing Quality-of-Life Questionnaire (DSWAL-QoL), Dysphagia, 28(11), 11-23. https://doi.org/10.1007/s00455-012-9408-y

Vanderwegen, J., Guns, C., Van Nuffelen, G., Elen, R., & De Bodt, M. (2013a). The influence of age, sex, bulb position, visual feedback, and the order of testing on maximum anterior and posterior tongue strength and endurance in healthy Belgian adults. Dysphagia, 28(2), 159-166. https://doi-org/10.1007/s00455-012-9425-x

Van Lieshout, P., Steele, C., & Lang, A. (2011). Tongue control for swallowing in Parkinson's disease: Effects of age, rate, and stimulus consistency. Movement disorders, 26(9), 1725-1729. https://doi.org/10.1002/mds.23690

Yoshida, M., Kikutani, T., Tsuga, K., Utanohara, Y., Hayashi, R., & Akagawa, Y. (2006). Decreased tongue pressure reflects symptom of dysphagia. Dysphagia, 21(1), 61-65. https://doi.org/10.1007/s00455-005-9011-6

Universiteit of Hogeschool
Bachelor in de Logopedie en de Audiologie
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Dr. Jan Vanderwegen, Prof. Dr. Gwen Van Nuffelen
Kernwoorden
Share this on: