If it was shared on Facebook and Twitter, then it must be true. Een kwantitatief onderzoek naar de invloed van fake news op veiligheidsgevoelens.

Birte Vandaele
Persbericht

If it was shared on Facebook and Twitter, then it must be true. Zorgt fake news ervoor dat we ons onveiliger voelen?

Weet u wanneer u te maken hebt met een fake news bericht? Sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 vliegt het begrip fake news ons als het ware om de oren. Fake news bestaat nochtans al bijna even lang als de nieuwsmedia zelf. De laatste jaren komen nieuwsberichten rond het fenomeen fake news meer en meer voor in de media. Denk maar aan de valse ‘noodberichten’ over COVID-19 die in het begin van deze coronacrisis circuleerden op WhatsApp en Facebook en ervoor zorgden dat het fameuze ‘hamstergedrag’ losbarstte.

De media zijn de belangrijkste bron van informatie voor burgers. Informatie over criminaliteit bereikt de burger eveneens via deze weg en waar criminaliteit is, kan er angst voor criminaliteit ontstaan. Deze angst voor criminaliteit, of fear of crime, uit zich in onveiligheidsbeleving en onveiligheidsgevoelens. Wetenschappelijk onderzoek toonde al aan dat de media invloed hebben op de angst voor criminaliteit.

Onderzoek naar de mogelijke invloed van fake news op angst voor criminaliteit werd nog niet gevoerd. De vraag is dus of fake news ervoor zorgt dat mensen zich (onnodig) onveiliger voelen. Hoe doel van mijn thesis was om op deze vraag een antwoord te zoeken. Daarom werd een kwantitatief onderzoek uitgevoerd (met data uit de SCAN-survey, een jaarlijkse bevolkingsbevraging in Gent) naar de mogelijke invloed van fake news berichten op onveiligheidsgevoelens.

Fake news: what’s in a name?

Er bestaat geen algemene definitie voor fake news. Bestaande definities belichten telkens op een andere manier doelen, voorwaarden en eigenschappen. Daarnaast zijn er heel wat verschillende verschijningsvormen van fake news op diverse kanalen. Fake news gaat gewoonlijk inspelen op individuele kwetsbaarheden, bijvoorbeeld het recent verlies van een naaste aan COVID-19. Het staat vast dat mensen niet makkelijk fake news berichten van waarheidsgetrouwe informatie kunnen onderscheiden. Daarnaast kan er niet gesteld worden dat personen die fake news delen of ermee geconfronteerd worden, hierdoor noodzakelijk beïnvloed worden of het voor waarheid aannemen. Verder kunnen gevormde misvattingen zelfs versterkt worden wanneer er correcte informatie wordt gepresenteerd.

Fake news werd in dit onderzoek gemeten aan de hand van hoe hoog de burger zelf het voorkomen van fake news inschat. Het voorkomen van fake news werd opgesplitst in langs de ene kant de mate van fake news op de traditionele media (radio, tv, gedrukte media en nieuwswebsites) en langs de andere kant de mate van fake news op de sociale media.

Wat zijn onveiligheidsgevoelens?

Onveiligheid kan worden opgedeeld in objectieve en subjectieve onveiligheid. De objectieve onveiligheid gaat over de officiële politiestatistieken. Subjectieve onveiligheid zijn de onveiligheidsgevoelens en -beleving van iemand, dus de mogelijke angst voor criminaliteit. Dit wordt beïnvloed door onder andere de eigen karakteristieken, levensgebeurtenissen en de woonbuurt.

Fake news en onveiligheidsgevoelens: wat zegt het onderzoek?

Het onderzoek van mijn thesis kan als een eerste verkennende studie gezien worden. De resultaten van de analyse brachten aan het licht dat angst voor criminaliteit wordt beïnvloed door fake news. Het effect van fake news op onveiligheidsgevoelens is echter klein in deze analyse, mede door enkele beperkingen waarmee ik in mijn onderzoek werd geconfronteerd.  

Fake news kan, naast de invloed op angst voor criminaliteit, ook andere mogelijke effecten hebben op het individu. Denk maar aan veranderingen in gedrag, ideologie, of politieke voorkeur. Daarnaast kan het interessant zijn om te kijken welke invloed fake news kan hebben op het gevoerde beleid in een land en welke initiatieven allerlei betrokken actoren nemen om de verspreiding en gevolgen van fake news tegen te gaan. Om deze redenen is bijkomend en diepgaander onderzoek zeker welkom.

Fake News

Bibliografie

Adriaenssen, A. (2016). Publieke ernstpercepties van criminaliteit en het verband met televisiegebruik: een kwantitatieve studie bij de Vlaamse bevolking.

Allcott, H., & Gentzkow, M. (2017). Social media and fake news in the 2016 election. Journal of economic perspectives, 31(2), 211-236.

Baarda, D. B., de Goede, M. P., & van Dijkum, C. (2014). Basisboek statistiek met SPSS. Noordhoff.

Burkhardt, J. M. (2017). History of Fake News. Library Technology Reports53(8), 5-9.

Cossman, J. S., & Rader, N. E. (2011). Fear of crime and personal vulnerability: Examining self-reported health. Sociological Spectrum31(2), 141-162.

Cunha, E., Magno, G., Caetano, J., Teixeira, D., & Almeida, V. (2018). Fake news as we feel it: perception and conceptualization of the term “fake news” in the media. In International Conference on Social Informatics (pp. 151-166). Springer, Cham.

De Groof, S. (2006). Het (on) grijpbare onveiligheidsgevoel: Een exploratie van de structuur binnen het onveiligheidsconcept van mannen en vrouwen. Tijdschrift voor Criminologie, 49(1), 2.

De Vocht, A. (2019). Basishandboek SPSS 26. Bijleveld Press.

Ditton, J., & Farrall, S. (2000). The fear on crime. Aldershot: Ashgate.

Elffers, H., & de Jong, W. (2004). Nee, ik voel me nooit onveilig: determinanten van sociale veiligheidsgevoelens.Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

Ferguson, K. M., & Mindel, C. H. (2007). Modeling fear of crime in Dallas neighborhoods: A test of social capital theory. Crime & Delinquency53(2), 322-349.

Field, A. (2009). Discovering statistics using IBM SPSS statistics. Third edition. Sage.

Gainey, R., Alper, M., & Chappell, A. T. (2011). Fear of crime revisited: Examining the direct and indirect effects of disorder, risk perception, and social capital. American Journal of Criminal Justice36(2), 120-137.

Gelfert, A. (2018). Fake news: A definition. Informal Logic38(1), 84-117.

Guess. A., Nagler, J., & Tucker, J. (2019). Less than you think: prevalence and predictors of fake news dissemination on Facebook. Science advances, 5(1), 1-8.

Hale, C. (1996). Fear of crime: A review of the literature. International review of Victimology, 4(2), 79-150.

Hardyns, W., & Pauwels, L. (2014). De relatie tussen economische achtergesteldheid en onveiligheidsbeleving: een Gentse buurtanalyse. In Lieven Pauwels, S. De Keulenaer, S. Deltenre, E. Devroe, J. Forceville, W. Hardyns, R. Kerkab, et al. (Eds.), Criminografische ontwikkelingen III : van (victim)-survey tot penitentiaire statistiek (Vol. 9, pp. 51–75). Antwerpen: Maklu.

Hardyns, W., & Pauwels, L. (2010). Different measures of fear of crime and survey measurement error. In Marc Cools, B. De Ruyver, M. Easton, L. Pauwels, P. Ponsaers, G. Vande Walle, T. Vander Beken, et al. (Eds.), Safety, societal problems and citizens’ perceptions: new empirical data, theories and analyses (Vol. 3, pp. 19–39). Antwerp, Belgium ; Apeldoorn, The Netherlands: Maklu.

Hardyns, W., Ponnet, K., Pauwels, L., Walrave, M., Kimpe, L., & Snaphaan, T. (2019). Social Capital in Neighborhoods (SCAN): Een interdisciplinaire studie over online en offline sociaal kapitaal en risicogedrag|. Panopticon, 40(3), 223-235.

Hendriks, L. H. (2019). Influence of a Fake News Message on Fear of Crime (Bachelor's thesis, University of Twente).

Jagers, J. (2019, februari). The state of fact checking in Flanders. In R. Beerten (voorzitter).  Factchecking against disinformation. Congres georganiseerd door Statistiek Vlaanderen, Brussel.

Jaster, R., & Lanius, D. (2018). What is fake news?. Versus47(2), 207-224.

Lazer, D. M., Baum, M. A., Benkler, Y., Berinsky, A. J., Greenhill, K. M., Menczer, F., ... & Schudson, M. (2018). The science of fake news. Science359(6380), 1094-1096.

Lee, M. (2007). Inventing fear of crime: criminology and the politics of anxiety. Cullompton: Willan publishing.

Lembrechts, L. (2007). Het onveiligheidsgevoel als media-effect. Inspiratie voor een  theoretisch model. Tijdschrift voor criminologie, 3, 277-290.

Lim, S. (2020). Definitions of fake news in library guidelines: A pilot study. iConference 2020 Proceedings.

Moy, W. (2019, februari). Introducing Full Fact and its fight against bad information. In R. Beerten (voorzitter). Fact checking against disinformation. Congres georganiseerd door Statistiek Vlaanderen, Brussel.

Nieuwsmedia. (2015). Groot woordenboek van de Nederlandse taal (15de ed.). Utrecht: Van Dale Lexicografie.

Pauwels, L. (2017). Kwantitatieve criminologie: basishandboek kwantitatieve methoden van criminologisch onderzoek. Gent: Academia Press.

Pauwels, L. (2015). Oorzakelijke mechanismen en verklaringsmodellen voor regelovertredend gedrag. Gent: Academia Press.

Pleysier, S. (2009). ‘Angst voor criminaliteit’ onderzocht. De brede schemerzone tussen  alledaagse realiteit en irrationeel fantoom. Proefschrift tot het verkrijgen van de graad van doctor in de Criminologische Wetenschappen. Afdeling Strafrecht, Strafvordering en Criminologie, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Katholieke Universiteit Leuven.

Quandt, T., Frischlich, L., Boberg, S., & Schatto‐Eckrodt, T. (2019). Fake news. The international encyclopedia of Journalism Studies, 1-6.

Shu, K., Sliva, A., Wang, S., Tang, J., & Liu, H. (2017). Fake news detection on social media: A data mining perspective. ACM SIGKDD Explorations Newsletter, 19(1), 22-36.

Tandoc Jr, E. C., Lim, Z. W., & Ling, R. (2018). Defining “fake news”. A typology of scholarly definitions. Digital journalism6(2), 137-153.

Taylor, R., & Hale, M. (1986). Testing alternative models of fear of crime. The Journal of Criminal Law & Criminology77(1), 151-189.

Van den Herrewegen, E., & Verfaillie, K. (2011). Waarheidsaanspraken over ‘onveiligheid’:  de kloof tussen objectieve en subjectieve onveiligheid anders bekeken. Panopticon, 2011(3), 4-20.

van der Pligt, J., & Blankers, M. (2013). Survey-onderzoek: de meting van attitudes en gedrag. Den Haag: Boom Lemma.

Van Leuven, S., & Joye, S. (2014). Bronnengebruik in Vlaamse nieuwsmedia: Een kwantitatieve analyse. Steunpunt Media.

Vanderveen, G. (2006). Interpreting fear, crime, risk and unsafety: conceptualisation and measurement. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers.

Verheyden, T. (2020, 28 februari). Check: Dit WhatsApp-bericht met valse informatie over het coronavirus is géén bericht van Volksgezondheid. VRT NWS. Geraadpleegd op 16 mei 2020, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/02/28/dit-bericht-met-valse-informatie-over-het-coronavirus-is-geen-of/

Vlaamse Regulator voor de Media. (2019). Mediaconcentratie in Vlaanderen. Geraadpleegd op 1 mei 2020, van https://www.vlaamseregulatormedia.be/sites/default/files/pdfversions/mediaconcentratierapport_2019_zonder_afloop.pdf

Vlaamse Regulator voor de Media. (z.d.). Over ons. Geraadpleegd op 1 mei 2020 via https://www.vlaamseregulatormedia.be/nl/over-vrm/over-ons

Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146-1151.

Wyant, B. R. (2008). Multilevel impacts of perceived incivilities and perceptions of crime risk on fear of crime: Isolating endogenous impacts. Journal of Research in Crime and Delinquency45(1), 39-64.

Universiteit of Hogeschool
Criminologische Wetenschappen
Publicatiejaar
2020
Promotor(en)
Wim Hardyns
Kernwoorden
Share this on: