(Langdurige) stress / burn-out bij studenten verpleegkunde

Julie De Schrijver
Persbericht

Burn-out in de opleiding verpleegkunde

Stress is een soort vecht-vluchtreactie die nuttig is in bedreigende situaties. Maar als stress te lang aanhoudt, wordt dit negatieve stress genoemd die lichamelijk, mentale en emotionele uitputting veroorzaakt. Dit kennen we als een burn-out.  

Echter komt burn-out momenteel nog niet in DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) voor en dit is dan ook nog geen medische diagnose. Definities rond burn-out lopen breed uit elkaar, er is nood aan een eenduidige definitie.

In 2016 veranderde de bacheloropleiding verpleegkunde naar een vierjarig traject van 240 studiepunten. Sindsdien is er een sterke daling zichtbaar in het aantal inschrijvingen in de opleiding. De attractiviteit van het beroep is tot op heden nog te laag en dit probleem is merkbaar zowel in de opleiding, als bij het behouden van verpleegkundigen in het werkveld. Burn-outs komen helaas vaker voor bij hulpverleners. Één op de vier werkzame verpleegkundigen zou risico lopen, beginnende verpleegkundigen zouden volgens Amerikaans onderzoek kwetsbaarder zijn voor burn-outs. Maar hoe zit het dan met de veerkracht en het welzijn van studenten verpleegkunde?

Van waar komt die stress?

Uit deze literatuurstudie blijkt dat studenten verpleegkunde stress ervaren tijdens de opleiding. Die stress komt zowel voor uit de academische opleiding (examens, lessen volgen, faalangst,…), alsook uit klinische ervaring zoals stage. Aangezien de student deze stressoren niet kan vermijden, is het belangrijk om hier juist mee te leren omgaan.

Rolstress

De studenten verpleegkunde krijgen te maken met rolstress. Rolstress ontstaat wanneer de student in een situatie terecht komt waar die een rol moet opnemen waar die op dat moment nog niet alle vaardigheden voor heeft verworven. Dit kan bijvoorbeeld doordat de student op stage geconfronteerd wordt door verschillen in de verpleegkundige theorie en de verpleegkundige praktijk, zoals bijvoorbeeld een techniek die door een collega anders wordt uitgevoerd. Of bijvoorbeeld een eerstejaarsstudent die door de patiënt wordt aanzien als volwaardige verpleegkundige. Wanneer studenten verpleegkunde de professionele identiteit verder ontwikkelen, reageren ze beter op werkstress. Met andere woorden, hoe meer ervaring, hoe minder stress.

Veerkracht

Veerkracht kan bij éénzelfde persoon variëren naargelang de context of setting waar de persoon staat. De leerervaringen, academische prestaties, het afronden van de opleiding en de verdere ontwikkeling van de professionele carrière worden allemaal beïnvloed door het niveau van veerkracht. Veerkracht is dus een heel belangrijke factor. In tegenstelling tot rolstress is veerkracht niet in een bepaalde relatie te brengen met het opleidingsjaar, het is een persoonsgebonden factor. Echter vele studenten raken uitgeput tijdens de opleiding. In die mate dat dit de student zelfs kan weerhouden van de veerkracht verder te ontwikkelen.

En die uitputting, brengt ons meteen naar het volgende risico.

Emotionele overbelasting

Studenten verpleegkunde komen gedurende de opleiding voor verschillende emotionele uitdagingen te staan. De confrontatie met ziekte en overlijden is voor vele studenten een overweldigende situatie, ook studenten geneeskunde delen diezelfde ervaring. Verder kan de student tijdens zijn stage getuige zijn van onprofessioneel gedrag. Dit kan bijvoorbeeld het brutaal behandelen van een patiënt zijn, gebrek aan empathie of andere incorrecte behandeling van de patiënt. Daarbij kan de student dilemma’s ervaren over de patiënt zijn behandeling of ethische vraagstukken, bijvoorbeeld het behandelen tegen de patiënt zijn wil of het achterhouden van informatie voor de patiënt. Ook het emotioneel té betrokken geraken bij een patiënt werd door studenten als overbelastend ervaren. Verder voelden veel studenten dat het niet correct was om patiënten te gebruiken voor leerkansen. Hier ontstaat dan een dilemma tussen het grijpen van leerkansen en het ‘gebruiken’ van patiënten voor diezelfde leerkansen.

Studenten uit de hogere opleidingsjaren scoorden opvallend hoger op die emotionele overbelasting dan de lagere opleidingsjaren.

Beschermende factoren

In de hogere opleidingsjaren scoorden de studenten dan weer opvallend hoger op vlak van persoonlijk succes. Ook andere studies bevestigden het verbeteren van psychisch welzijn en veerkracht in de hogere opleidingsjaren. Positieve copingstrategieën en veerkracht kunnen het persoonlijk welzijn verbeteren en stress voorkomen. Het gevoel de verpleegkundige job te kunnen uitoefenen, geeft studenten voldoening. Uit interviews die werden afgenomen bij 3e en 4e jaarsstudenten in Amerika bleek dat studenten het gevoel hadden dat ze empathischer, zorgender en meelevender tegenover anderen (o.a. patiënten) waren geworden door hun studies. Hierdoor voelden ze zich meer verbonden met anderen. Het tonen van medeleven gaf voldoening. Het samenkomen van theorie en praktijk in het werkveld en het kunnen opnemen van de verpleegkundige rol, zorgden bij de bevraagde studenten ook voor voldoening. Deze rolactualisatie en het engagement gaf dus zelfs een positief, beschermend effect tegen stress.

Verder zou een andere beschermende factor het ‘vangnet’ van het studentenstatuut kunnen zijn. Doordat de stagiaire een statuut als student heeft, krijgt de student een beperkte verantwoordelijkheid. Ook al doet de student de volledige verpleegkundige zorg, blijft de verantwoordelijkheid bij het vaste team liggen. De verantwoordelijkheidsdruk bij de student wordt dus lager gelegd in vergelijking met de professionele verpleegkundige. Door dit ‘vangnet’ kan de student verpleegkundige de verpleegkundige taken uitvoeren met betere bescherming tegen stress, burn-out en compassievermoeidheid.

Leren omgaan met stress

In verscheidene onderzoeken werd het belang van copingmechanismen aangehaald, er dient dus een gezonde manier gevonden om met stress om te gaan. Dit is niet enkel belangrijk tijdens de opleiding maar werkt ook preventief voor in de toekomstige loopbaan het risico op burn-out te verkleinen.

De student kan in zijn persoonlijke omgeving praten over gevoelens, ervaringen, enzovoort. Medestudenten kunnen tot die persoonlijke omgeving toehoren aangezien zij door soortgelijke ervaring gaan.  

Verder is de stageplaats een zeer belangrijke omgeving. Deze dient zorgend, steunend en respectvol te zijn. Een betrokken en persoonsgerichte mentor op de werkvloer die op regelmatige basis feedback voorziet kan ook stress reduceren. Laatstejaarsstudenten kunnen de rol van mentor opnemen om eerstejaars te begeleiden bij patiëntencontact en onbekende klinische omgevingen.

Verder heeft de school een faciliterende rol in het ondersteunen van de student, een persoonsgerichte begeleiding en een brug te vormen met de stageplaatsen.

Door een warme, persoonsgerichte en zorgzame leeromgeving te creëren kan het risico op stress beperkt worden. De school kan verder ook ondersteunen in het aanleren van copingmechanismen, stressmanagement en door zelfzorg te stimuleren.

Bibliografie

BURNOUT ASSESSMENT TOOL. (2019). Burnout Assessment Tool. Op burnoutassessementtool.be [Website]. Geraadpleegd op 01-05-2020 via https://burnoutassessmenttool.be/

Chow K.M., Tang W.K.F., Chan W.H.C., Sit W.H.J., Choi K.C. & Chan S. (2018). Resilience and well-being of university nursing students in Hong Kong: a cross-sectional study. BMC Medical Education, 2018 (18). Geraadpleegd op 29-11-2019 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29329529

CM Gezondheidsfonds (2020). Wat is stress? Op www.teleblok.be [Website]. Geraadpleegd op 01-05-2020 via https://www.teleblok.be/stress/wat-is-stress

Cruz P. et al. (2018). Quality of life of nursing students from nine countries: A crosssectional study. Nurse Education Today, 2018 (66). Geraadpleegd op 23-05-2020 via https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29704700/

Departement Welzijn Volksgezondheid en Gezin. (2019). Evolutiecijfers inschrijving HBO5 verpleegkunde en Prof bachelor verpleegkunde. Geraadpleegd op 10-05-2020 via https://app.powerbi.com/view?r=eyJrIjoiOWJlMjVlNjctMzI3YS00MzBmLWE5Njgt… MTFhMmVkIiwidCI6IjBjMDMzOGE2LTk1NjEtNGVlOC1iOGQ2LTRlODljYmQ1MjBhMCIsImMi Ojh9

De ZorgSamen. (2020). De Zorgsamen Barometer. Op www.dezorgsamen.be [Website]. Geraadpleegd op 26-04-2020 via https://www.dezorgsamen.be/barometer/

Duprez, V., Malfait, S. & Vermote B. (2020). COV-ID-NuStud. Op ghentpmwop.eu.qualtrics.com [Website]. Geraadpleegd op 20-05-2020 via https://ghentpmwop.eu.qualtrics.com/jfe/form/SV_8hTzpOz0ob6r1YN?fbclid=… SQMmaxKHy3HEaBFO1URxHHq7Q75QN9lcq548ElYS74ihEhweNM3o

Gomathi S. & Jasmindebora S. (2017). Impact of stress on nursing students. International Journal of Innovative Research and Advanced Studies (IJIRAS) , April 2017 (4). Geraadpleegd op 19-04-2020 via https://www.researchgate.net/publication/327013844_Impact_Of_Stress_On_…

Mealer M., Jones J., Newman J., McFann K., Rothbaum B. & Moss M. (2012). The presence of resilience is associated with a healthier psychological profile in ICU nurses: Results of a national survey. International Journal of Nursing Studies, 2012, Volume 49 (Issue 3), 292-299. Geraadpleegd op 09-05-2020 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0020748911003701…

Mediarte (2017). Wat is burn-out? Op www.mediarte.be [Website]. Geraadpleegd op 29- 03-2020 via https://www.mediarte.be/nl/dossiers/welzijn/burn-out/wat-is-burn-outpre…

Michelac B., Diefenbeck C. & Mahoney M. (2013). The calm before the storm? Burnout and compassion fatigue among undergraduate nursing students. Nurse Education Today, 2013 (33), P314-320. Geraadpleegd op 23-02-2020 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23434192

Nieuwsblad (2018). Burn-out velde vorig jaar 28.000 Belgen. Op www.nieuwsblad.be [Website]. Geraadpleegd op 23-11-2019 via https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20180129_03327186

Onderwijs Vlaanderen (2019). Bacheloropleiding verpleegkunde wordt vierjarige opleiding vanaf academiejaar 2016-2017. Op onderwijs.vlaanderen.be [Website]. Geraadpleegd op 29-11-2019 via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/bacheloropleidingverpleegkunde-wordt…

Onderwijs Vlaanderen (2020). Coronavirus: informatie voor hoger onderwijs. Op onderwijs.vlaanderen.be [Website]. Geraadpleegd op 10-05-2020 via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/coronavirus-informatie-voor-hogerond…

Onkelinx L.. (Onbekend). Aantrekkelijkheid van het verpleegkundig beroep. Op www.nvkvv.be [Website]. Geraadpleegd op 30-03-2020 via https://www.nvkvv.be/file?fle=23671

Osei S.A., Antwi F.B., Peprah W.K. & Antwi E.B. (2019). The influence of adaptive coping behaviour on stress of nursing students. Conference Paper: 1st International Research Forum, April 2019. Geraadpleegd op 26-04-2020 via https://www.researchgate.net/publication/332820544_The_Influence_of_Ada… g_Behavior_on_Stress_of_Nursing_Students

Rafati F., Nouhi E., Sabzevari S. & Dehghan-Nayeri N. (2017). Coping strategies of nursing students for dealing with stress in clinical setting: A qualitative study. Electronic Physician, 2017 (9). Geraadpleegd op 20-05-2020 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5843442/

Rees C.S., Heritage B., Osseiran-Moisson R., Chamberlain D., Cusack L., Anderson J. et al. (2016). Can We Predict Burnout among Student Nurses? An Exploration of the ICWR1 Model of Individual Psychological Resilience. Frontiers in Psychology, 2016 (7). Geraadpleegd op 29-11-2019 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27486419

Ríos-Risquez M.I., García-Izquierdo M., de los Ángeles Sabuco-Tebar E., Carillo-Garcia C. & Solano-Ruiz C. (2018). Connections between academic burnout, resilience, and psychological well-being in nursing students: A longitudinal study. Journal of Advanced Nursing, 2018 (74), Issue 12, P2777-2784. Geraadpleegd op 29-11-2019 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29992596

Sun L., Gao Y., Yang J., Zang X. & Wang Y. (2016). The impact of professional identity on role stress in nursing students: A cross-sectional study. International Journal of Nursing Studies, 2016 (63), P1-8. Geraadpleegd op 29-11-2019 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27565423

Thakkar A. (2018). Academic Stress in Students. Op www.medium.com [Website]. Geraadpleegd op 21-04-2020 via https://medium.com/one-future/academic-stress-instudents-498c34f064d7

Verlinden H. (2017). Absenteïsme in 2016. Op www.securex.be [Website]. Geraadpleegd op 10-05-2020 via https://www.securex.be/nl/blog/werkgevers/mei-2017/absenteismein-2016

Weurlander M., Lönn A., Seeberger A., Broberger E., Hult H. & Wernerson A. (2018). How do medical and nursing students experience emotional challenges during clinical placements? International Journal of Medical Education, 2018 (9), P74-82. Geraadpleegd op 11-12-2019 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29587248

Universiteit of Hogeschool
Bachelor in de Verpleegkunde (240 sp.)
Publicatiejaar
2020
Promotor(en)
Liesbet Van Bos
Kernwoorden
Share this on: