Let's play "who's the real victim": Het identificeren van slachtoffer -en daderframes rond seksueel grensoverschrijdend gedrag in de Vlaamse media.

Catherine Monbailliu
Persbericht

"We spelen een spel vanavond: wie is het échte slachtoffer?"

Als er gevraagd wordt om een opsomming te maken van de eerste vijf woorden waaraan u denkt bij de statement ‘slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag’, wat zou u dan antwoorden? En als er nadien wordt meegedeeld dat, ongeacht uw specifieke opsomming, u zélf een slachtoffer bent van framing-technieken in de media? Hoe zou u zich dan voelen? Ongerust, bedrogen of verward? Dat is niet noodzakelijk terecht. Om dat verder te duiden, wordt in dit artikel stilgestaan bij de verschillende slachtoffer- en daderframes die gebruikt worden in de Vlaamse media en de impact daarvan op u, de lezende bevolking.

De betekenis van uw vijf associaties

De bovenstaande associatieoefening is een makkelijke tool om framing  toe te lichten. Indien u dacht aan slachtoffereigenschappen als ‘zwak’, ‘vrouw’ of ‘jong’, dan bent u hoofdzakelijk blootgesteld aan het ideale-slachtoffer-frame. Als u dacht aan Julie Van Espen, Harvey Weinstein of Bart De Pauw, dan consumeert u veel artikels die gebruik maken van het personalisatie-frame. Als u vooral aan bewijskracht, aangiftebereidheid en straffen dacht, kan er gesproken worden van het verantwoordelijkheids-frame.

Er worden verschillende frames (ook: referentiekaders) gebruikt in de Vlaamse media omdat ze een belangrijke functie hebben in het informatieverwerkingsproces. Het voorzien van referentiekaders zorgt ervoor dat de ontvanger sneller informatie kan linken aan een bepaalde situatie/context, en dus sneller de informatie kan verwerken. In een maatschappij waar nieuws en informatie via sociale media snel wordt afgevuurd, is framing een welgekomen en normale menselijke gedraging.

Een spoedcursus: framing 101

Het feit dat nieuws altijd geframed wordt, betekent niet dat daar steeds een manipulatieve doelstelling achter ligt. Uit onderzoek blijkt namelijk dat het niet de inhoud is die belangrijk is, maar de variatie in de gehanteerde frames. Het rapporteren over verschillende invalshoeken zorgt er namelijk voor dat de bevolking een weloverwogen en kritische mening kan vormen inzake bepaalde thema’s. Het steeds terugkeren van één bepaald frame kan daarentegen weer leiden tot een gemanipuleerd beeld inzake de realiteit en culturele veranderingen in de samenleving. Het is dus belangrijk dat de maatschappij weet dat er frames bestaan en deze leren identificeren, zodat ook wanpraktijken herkend worden. Om de identificatie mogelijk te maken, moet in eerste instantie duidelijk zijn wat frames zijn en waaruit ze bestaan. Een frame is een centraal idee of verhaallijn, die betekenis geeft aan een bepaalde gebeurtenis of event. Het kader suggereert waarover de controverse gaat, de essentie van het probleem.

Daarnaast is framing ook sterk gerelateerd aan het tweede niveau van de agenda-setting theorie. Volgens deze theorie zal de media op het eerste niveau selecteren over welke thema’s men juist rapporteert en op het tweede niveau suggereren hoe het publiek over deze thema’s moet nadenken. De media heeft dus de macht om bepaalde waarden meer relevant te maken dan anderen waardoor het publiek hieromtrent ook prioriteiten legt in de samenleving. Dit zorgt op zijn beurt dan weer voor voorkeuren inzake beleidsmatige oplossingen in bepaalde thema’s.

Slachtofferschap, geframed

Nieuwsberichtgeving wordt vormgegeven door zowel probleem-specifieke als algemene referentiekaders. Dit wil zeggen dat de problematiek ‘drugs’, zal bestaan uit deels dezelfde kaders als de problematiek ‘slachtofferschap’, maar ook uit compleet verschillende specifieke kaders. Binnen het scriptie-onderzoek is er gekozen voor het thema slachtofferschap omdat framing het verwerven van de slachtofferstatus beïnvloed. Het is algemeen geweten dat de erkenning van een persoon die schade heeft geleden als slachtoffer een cruciale stap is in het verwerkingsproces en dat het verwerven van de status afhankelijk is van de heersende socio-culturele normen en waarden in de maatschappij. De media heeft, als dirigent van deze waarden, een grote invloed op de beeldvorming van een verdienend slachtoffer (gebaseerd op persoonlijke karakteristieken en gedragingen van het slachtoffer).

Een slachtoffer dat niet erkend wordt, loopt het risico op secundaire victimisatie. Specifiek inzake het slachtofferschap van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn er ontelbare voorbeelden van slachtoffers die weergeven zich dubbel slachtoffer te voelen van een misdrijf door de manier waarop de journalisten hun verhaal naar buiten brachten. Volgens Natascha Kampusch, het Oostenrijkse meisje dat gedurende acht jaar in gevangenschap leefde na haar ontvoering door Wolfgang Priklopil en daarna ontsnapte, werd ze niet gezien als waardig slachtoffer door de samenleving omdat ze zich niet als hulpeloos slachtoffer gedroeg. Op deze manier worden slachtoffers soms verstoten door de maatschappij, en ontstaat er verwarring over wie nu juist het échte slachtoffer is in een verhaal.

De tien slachtoffer- en daderframes

Uitgaande van het idee dat framing onschuldig is zolang er verschillende perspectieven worden gebracht, werd er in de scriptie gezocht naar deze invalshoeken inzake seksueel grensoverschrijdend gedrag. De identificatie gebeurde door het retrospectief analyseren van krantenartikelen uit drie verschillende Vlaamse media (De Standaard, De Morgen en Het Laatste Nieuws) gedurende een periode van tien maanden. Na een aantal statistische toetsen kon geconcludeerd worden dat de Vlaamse media wel degelijk gebruik maakt van een variatie aan frames. De tien geïdentificeerde frames zijn: het maatschappelijke kader, het slachtofferkader, het veranderingskader, het activismekader, het positieve dader- negatieve slachtofferkader, het gerechtigheidskader, het passiviteitskader, het machtsrelatiekader, het ideale daderkader en  het strafbaarheidskader. Als men bijvoorbeeld naar deze laatste kijkt, ziet men dat de artikels met dit frame zich vooral focussen op de strafbaarheid van gedrag en zich opsplitst in ethische kwesties, verzwarende omstandigheden en de geloofwaardigheid van het verhaal van de partijen.

Hoewel de meeste frames bestaan uit negatieve en positieve connotaties, zijn er een aantal frames die ervoor zorgen dat slachtoffers de status moeilijker kunnen verwerven. Het veelvuldig gebruik van het positieve dader- negatieve slachtofferkader, het passiviteitskader en het ideale daderkader zullen leiden tot meer argwaan ten aanzien van het slachtoffer en in sommige gevallen leiden tot een verschuiving van de slachtofferstatus naar de verkeerde partijen. Het is belangrijk dat de bevolking op de hoogte is van het bestaan van deze kaders, en deze én het juiste slachtoffer kunnen identificeren. Als laatste blijkt uit de grootte hoeveelheid variatie in frames in de Vlaamse media wel dat er geen sprake is van problematische framing, en dat de bevolking zich, hoewel waakzaam, niet bezorgd moeten opstellen.

Bibliografie

Boltanski, L. (1999). Distant Suffering: Morality, Media and Politics. Cambridge: Cambridge University Press.

Blommaert, J., & Verfaillie, K. (2016). Discoursanalyse. In T. Decorte, & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (pp. 321-348). Leuven/Den Haag: Acco.

Charmaz, K. (2003). Grounded theory. In J. A. Smith (Ed.), Qualitative psychology: A practical guide to research methods (pp. 81–110). London: Sage Publications.

Christie, N. (1986). The Ideal Victim. In E.A. Fattah (Red), From Crime Policy to Victim Policy. London: Palgrave Macmillan.

D’Angelo, P., & Kuypers, J.A. (2009). Doing News Framing Analysis: Empirical and Theoretical Perspectives. New York: Routledge.

d’Haenens, L., & de Lange, M. (2001) Framing of asylum seekers in Dutch regional newspapers. Media, Culture & Society, 23(6), 847-860.

Debackere, J. (2018, 13 maart). Framing is perfect normaal: “Je kunt geen nieuws brengen zonder invalshoek”. De morgen. Geraadpleegd op 11 augustus 2019, van https://www.demorgen.be/tv-cultuur/framing-is-perfect-normaal-je-kunt-g…

de Vreese, C.H. (2005). News Framing: Theory and Typology. Information Design Journal + Document Design, 13(1), 51-62.

Entman, R.M. (1991). Framing U.S. coverage of international news: Contrasts in narratives of the KAL and Iran air incidents. Journal of Communication, 41(4), 6–27.

Entman, R.M. (1993). Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm. Journal of communication, 43(4), 51-58.

Fattah, E. (1991). Understanding Criminal Victimization. Scarborough, Ontario: Prentice Hall Canada.

Gamson, W.A., & Modigliani, A. (1987). The changing culture of affirmative action. In R. G. Braungart, & M. M. Braungart (Eds.), Research in political sociology (pp. 137-177). Greenwich, CT: JAI Press.

Gamson, W.A., & Modigliani, A. (1989). Media discourse and pubic opinion on nuclear power: A constructionist approach. American Journal of Sociology, 95, 1-37.

Gitlin, T. (1980). The whole world is watching. Berkeley: University of California Press.

Garkawe, S. (2004). Reframing the Scope of Victimology: How Broad a Discipline Should It Be? International Review of Victimology, 11(2-3), 275-294.

Goffman, E. (1974). Frame Analysis: An Essay on the Organization of Experience. London: Harvard University Press.

Green, D.L., & Pomeroy, E. (2007). Crime Victimization: Assessing Differences Between Violent and Nonviolent Experiences. Victims & Offenders, 2(1), 63-76.

Groenhuijsen, M.S. (2011). Verleden en heden van de geïntegreerde strafrechtswetenschap. In A.C.M. Spapens, M.S. Groenhuijsen & T. Kooijmans (Red.), Universalis: Liber Amicorum Cyrille Fijnaut (pp. 125-139). Antwerpen, België: Intersentia.

Kampusch, N. (2010). 3096 Days. London: Penguin Books Ltd.

Karstedt, S. (2002). Emotions and criminal justice. Theoretical Criminology, 6(3), 299-317.

McCombs, M., & Reynolds, A. (2002). News Influence on Our Pictures of the World. In J. Bryant, & D. Zillmann (Eds.), Media Effects: Advances in Theory and Research (2nd ed., pp. 1-18). Mahwah: LEA 

Onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag? Geraadpleegd op 17 december 2019, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/wat-is-grensoverschrijdend-gedrag

Pauwels, L. (2017). Oorzakelijke mechanismen en verklaringsmodellen voor regelovertredend gedrag. Gent: Academia Press.

Ruigrok, N., Gagestein, S., van Atteveldt, W., Slotboom, A-M., & Jacobi, C. (2014). Jeugdcriminaliteit en Media: onderzoek naar de berichtgeving over jeugdcriminaliteit in een veranderd medialandschap (onderzoeksrapport). Amsterdam: Wetenschappelijk Onderzoeks en Documentatie Centrum (WODC).

Sensoa. (2020). Seksueel grensoverschrijdend gedrag. Geraadpleegd op 2 januari 2020, van https://www.allesoverseks.be/seksueel-grensoverschrijdend-gedrag

Siddiqui, S. (2018, 3 oktober). Kavanaugh’s angry testimony raises doubts over future impartiality. The Guardian. Geraadpleegd op 11 augustus 2019, van https://www.theguardian.com/us-news/2018/oct/02/kavanaugh-impartial-jus…

Stobl, R. (2004). Constructing the victim: Theoretical reflections and empirical examples. International Review of Victimology, 11(2-3), 295-311.

Sullivan, D., Landau, M.J., Branscombe, N.R., & Rothschild, Z.K. (2012). Competitive Victimhood as a Response to Accusations of Ingroup Harm Doing. Journal of Personality and Social Psychology, 102(4), 778-795.

TEDxTalks. (2018, 8 november). No more fake news? Stop polarizing start framing/ Baldwin Van Gorp/ TEDxMaastricht [Videobestand]. Geraadpleegd op 12 december 2019, van https://www.youtube.com/watch?v=09mjATJZJsM&t=532s

The Daily Show with Trevor Noah. (2018, 5 oktober). Trump Weaponizes Victimhood to Defend Kavanaugh – Between the Scenes [Videobestand]. Geraadpleegd op 11 augustus 2019, van https://www.youtube.com/watch?v=4LZ3P1sv9jE 

The Jim Jefferies Show. (2018, 11 oktober). Let’s play “Who’s the Real Victim” (feat. Bob Saget) [Videobestand]. Geraadpleegd op 11 augustus 2019 van, https://www.youtube.com/watch?v=kFpqTJIMdK0&t=387s

Vanderveen, G. (2017). Visuele methoden. In T. Decorte & D. Zaitch (Red.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (pp. 379-415). Leuven: Acco.

Van Dijk, J. (2009). Free the Victim: A Critique of the Westen Conception of Victimhood. International Review of victimology, 16(1), 1-33.

Van Gorp, B. (2005). Where is the Frame? Victims and Intruders in the Belgian Press Coverage of the Asylum Issue. European Journal of Communication, 20(4), 484-507.

Volmert, A., Sweetland, J., & Kendall-Taylor, N. (2018). Turning down the heat on adolescent substance use: Findings from reframing research. Washington, DC: FrameWorks Institute.

Walklate, S. (2007). Ways of thinking about victims and victimology. In S. Walklate (Red.), Imagining the victim of crime (pp.26-56). Berkshire, England: Open University Press.

Walklate, S. (2011). Reframing criminal victimization: Finding a place for vulnerability and resilience. Theoretical Criminology, 15(2), 179-194. 

Weaver, D. (2007). Thought on Agenda Setting, Framing and Priming. Journal of Communication, 57, 142-147.

Universiteit of Hogeschool
Master of Science in de Criminologische Wetenschappen
Publicatiejaar
2020
Promotor(en)
Prof. dr. Jelle Janssens
Kernwoorden
Share this on: