De oorsprong van het evenement: Een fenomenologie van verandering

Alexandra Van Laeken
Persbericht

Hor kunnen we nog ontsnappen uit deze crisis?

“[une crise] c’est aussi le vocabulaire de Husserl, et finalement c’est le vocabulaire de tout le monde aujourd’hui : tout le monde pense qu’il y a une crise.”[1] De filosofen weten het goed genoeg. We bevinden ons in een crisis, maar we weten niet wat er mee te doen.

There is no alternative

Het gaat hier niet om een klassieke economische of politieke crisis. De crisis van vandaag is veel breder dan dat. Het gaat om een allesoverheersend nihilisme. De hedendaagse Franse denker Alain Badiou spreekt van een 'crisis van revolutie’. Alles lijkt onveranderlijk te zijn, voor eeuwig vastgeroest. We leggen ons liever neer bij de situatie dan dat we zoeken naar alternatieven.

Laten we het wat concreter maken. Recent nog gingen enkele gastarbeiders in hongerstaking omdat zij niet tevreden waren met de plaats die hen werd toegekend in de samenleving. We zijn het er allen over eens dat de omstandigheden waarin deze mensen moeten werken onmenselijk zijn. Maar toen de arbeiders nog niet aan het staken waren, lag niemand hier van wakker. Het gros van de Belgen was zich amper bewust van deze situatie. Het is net op deze onwetendheid dat de arbeiders wouden inspelen toen zij in staking gingen. En al zijn zij erin geslaagd zichzelf een hogere ‘verschijningsgraad’ toe te kennen dan dat zij normaal krijgen, zoveel weken later is iedereen hen weer vergeten. Er is geen radicale verandering gekomen voor de gastarbeider. We klampen ons dan maar vast aan Margaret Thatcher’s wijze woorden: “If there was another way I would take it. But there is no alternative”. 

Alain Badiou was niet de eerste filosoof die een crisis in de samenleving identificeerde. Al in het begin van de twintigste eeuw sprak ook de Duitse filosoof Edmund Husserl van een crisis. Hoe noemde het de ‘de crisis van de Europese wetenschappen’. Waarom ‘wetenschappen’? Ging het niet om een crisis van de mensheid? Dat ook ja. De twee hangen nauw samen volgens Husserl. Het probleem zit volgens hem bij het verheven statuut dat de objectieve wetenschap zichzelf toekent. Ze schijnt alomvattend te zijn, de enige echte waarheid. Er lijkt geen nood om nog onderzoek te voeren naar het subject dat hieraan voorafgaat. Meer zelfs, vragen die buiten de objectieve wetenschap vallen, worden niet langer serieus genomen. Exact hier lokaliseert Husserl de leegte die wij voelen. Er is niet langer ruimte voor vragen naar betekenis voor het leven. Net zoals Badiou valt ook Husserl de vastgeroeste denkkaders aan, de (schijnbaar) onoverkomelijke grenzen van wat belangrijk is en wat niet.

De kracht van de intuïtie

Voor Husserl ligt het antwoord op deze crisis in het opnieuw betekenisvol maken van het subject. Hij introduceert daarom een ‘fenomenologie’. Dit is de filosofische studie van hoe wij, als subject, de fenomenen aanschouwen. Onder welke voorwaarden ervaren wij iets zus of zo? Vanuit dit fenomenologisch perspectief gaat Husserl in De crisis van de Europese wetenschappen en transcendentale fenomenologie onder andere onderzoek voeren naar de Oorsprong van de meetkunde. Hiermee wil Husserl ons herinneren aan de ultiem subjectieve oorsprong waaruit de eerste objectieve wetenschap voortkomt.

In de Oorsprong van de meetkunde beschrijft Husserl nauwkeurig hoe de intuïtie van een individu, de eerste meetkundige avant la lettre, uitgegroeid is tot de meetkunde als discipline. Husserl stelt dat er hier een radicale verandering plaatsvindt die ervoor zorgt dat er een ‘nieuwe mensheid’ ontstaat. Door de ontdekking van de meetkunde is de mens namelijk op een geheel andere wijze beginnen nadenken over de wereld, namelijk als iets ’meetkundig’.

Een zucht naar verandering

In tegenstelling tot Husserl, gaat Badiou concreet in op de vraag naar verandering. Hij noemt het proces van radicale verandering een ‘evenement’. Het is datgene dat ervoor zorgt dat de wereld plots volledig anders aan ons verschijnt. Bepaalde zaken die voordien ‘minimaal’ aan ons verschenen, en met andere woorden onzichtbaar waren, verschijnen plots maximaal en dit heeft drastische gevolgen voor ons gehele denken over de wereld. Een evenement wordt volgens Badiou telkens veroorzaakt door de confrontatie met een ‘waarheid’ in de politiek, de kunst, de wetenschappen, en de liefde. Maar zo’n evenement kan pas plaatsvinden wanneer een subject hierin gelooft en hier trouw aan vasthoudt.

Laten we nu terugblikken op onze twee voorbeelden: de gastarbeiders en Husserls Oorsprong van de meetkunde. In het eerste geval zien we hoe de gastarbeiders als uitzondering in de samenleving een bepaalde waarheid verkondigen, maar ze zijn er niet in geslaagd dit tot een evenement te doen uitgroeien. Het maximale verschijnen van de gastarbeiders heeft geen radicale veranderingen in de samenleving teweeg kunnen brengen. In de Oorsprong van de meetkunde daarentegen vinden we volgens mij een evenement. Husserl beschrijft hoe de eerste meetkundige bevangen werd door een (meetkundige) intuïtie die ondenkbaar leek te zijn. Het individu bleef toch volharden in deze intuïtie en deelde het met de anderen. De trouw van de eerste meetkundige ten opzichte van zijn intuïtie heeft er uiteindelijk toe geleid dat de meetkunde neerschreven werd. Zo kreeg de meetkunde een plaats in de situatie die ervoor zorgde dat er een geheel nieuwe manier van denken over de wereld kwam.

De mens in al zijn glorie

Wat kan deze vaststelling ons nu bieden in de zoektocht naar een uitweg uit de crisis? Zolang we niet openstaan voor alternatieven, zijn we een passief, sterfelijk wezen, een dier als het ware. Het is pas wanneer de mens oog heeft voor het uitzonderlijke, dat ze een subject wordt. Uit de koppige trouw van het subject om aan een meetkundige of andere waarheid vast te houden, komt een evenement voort dat de normale gang van zaken volledig op zijn kop zet. We denken en zien de zaken plots anders. De betekenis voor het leven vinden we in het overstijgen van onze sterfelijkheid. Willen we losbreken uit de crisis, dan dienen we de mogelijkheid opnieuw open te stellen ons te laten verrassen en overvallen. Halsoverkop verliefd worden, radicaal nieuwe invalshoeken in de wetenschap toelaten, het ondenkbare in woord en beeld brengen of niet langer bang zijn voor radicaal nieuwe politieke engagementen, … Dat is de mens in al zijn glorie.

 

[1] Badiou, Alain Badiou par Alain Badiou, 59.

Bibliografie

Badiou, Alain. Alain Badiou door Alain Badiou. Vertaald door Peter Cockelbergh en Bas Matthynssens. Amsterdam: Uitgeverij Parrèsia, 2021.

Badiou, Alain. Alain Badiou par Alain Badiou. Parijs: Presses Universitaires de France, 2021.

Badiou, Alain. Conditions. Parijs: Éditions du Seuil. 1992.

Badiou, Alain. Le Siècle. Parijs: Éditions du Seuil. 2005.

Badiou, Alain. L’être et L’événement. Parijs: Éditions du Seuil, 1988.

Badiou, Alain. Logiques Des Mondes: L'être et L'événement, 2. Parijs: Éditions du Seuil, 2006.

Badiou, Alain. Theoretical Writings. Vertaald en uitgegeven door Ray Brassier en Alberto Toscano. London: Bloomsbury Academic, 2015.

Badiou, Alain. Trump. Cambridge: Polity Press. 2019.

Beyer, Christian. “Edmund Husserl.” The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Geraadpleegd op 4/02/2021. https://plato.stanford.edu/archives/win2020/entries/husserl/

Bossert, Philip. “A Common Misunderstanding Concerning Husserl’s Crisis Text.” Philosophy and Phenomenological Research 35, nr. 1 (1974): 20-33.

Bosteels, Bruno. “Aan gene zijde van formalisatie.” In Het uur van de waarheid: Alain Badiou, revolutionair denker, uitgegeven door Richard de Brabander, 121-138. Kampen: Ten Have, 2006.

Brassier, Ray. “Presentation as anti-phenomenon in Alain Badiou’s Being and Event.” Continental Philosophy Review 39, nr. 1 (2006): 59–77.

Carr, David. “The Crisis as Philosophy of History.” In Science and the Life-World : Essays on Husserl’s Crisis of European Sciences, uitgegeven door David Hyder en Hans-Jörg Rheinberger, 83-99. Stanford: Stanford University Press, 2010.

Carr, David. The Paradox of Subjectivity: the self in the transcendental tradition. Oxford: Oxford University Press, 1999.

Carr, David. Voorwoord van The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology: An introduction to phenomenological Philosophy (Edmund Husserl.) Vertaald door David Carr. Evanston: Northwestern University Press, 1970.

Dastur, Françoise. “Phenomenology of the Event: Waiting and Surprise.” Hypatia 15, nr. 4 (2000): 178–89.

de Brabander, Richard. “Een logische revolte.” In Het uur van de waarheid: Alain Badiou, revolutionair denker, uitgegeven door Richard de Brabander, 13-30. Kampen: Ten Have, 2006.

Derrida, Jacques. Inleiding in L’origine de la géométrie, uitgegeven door Jacques Derrida, 3-171. Parijs: Presses Universitaires de France, 2011.

Dodd, James. Crisis and Reflection: An Essay on Husserl’s Crisis of the European Sciences. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2004.

Girardi, Lorenzo. “Experience and Unity in Husserl’s Solution to the Crisis.” In Phenomenology and Experience: New Perspectives, uitgegeven door Antonio Cimino, 81-98. Boston: Brill, 2019.

Hallward, Peter. “Order and Event.” New Left Review, nr. 53 (2008): 97–122.

Heffernan, George. “The Concept of Krisis in Husserl’s The Crisis of the European Sciences and Transcendental Phenomenology”. Husserl Studies 33, nr. 3 (2017): 229–57.

Husserl, Edmund. De crisis van de Europese wetenschappen en de transcendentale fenomenologie. Vertaald door Willem Visser. Amsterdam: Boom, 2018.

Husserl, Edmund. “Die Frage nach dem Ursprung der Geometrie als intentional-historisches Problem.” In Die Krisis der europäischen Wissenschaften und die Transzendentale Phänomenologie: Eine Einleitung in die Phänomenologische Philosophie, uitgegeven door Walter Biemel, 365-386. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1976.

Husserl, Edmund. Die Krisis des europäischen Menschentums und die Philosophie.In Die Krisis der europäischen Wissenschaften und die Transzendentale Phänomenologie: Eine Einleitung in die Phänomenologische Philosophie, uitgegeven door Walter Biemel, 314-356. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1976.

Husserl, Edmund. Die Krisis der europäischen Wissenschaften und die Transzendentale Phänomenologie : Eine Einleitung in die Phänomenologische Philosophie, uitgegeven door Walter Biemel. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1976.

Husserl, Edmund. “Die transzendentale Phänomenologie als Ontologie.” In Edmund Husserl’s phenomenology, uitgegeven door Joseph Kockelmans, 246-251. West Lafayette: Purdue University Press, 1994.

Husserl, Edmund. Ideas Pertaining to a Pure Phenomenology and to a Phenomenological Philosophy: first book: General Introduction to a Pure Phenomenology. Vertaald door Fred Kersten. Dordrecht: Kluwer, 1998.

Husserl, Edmund. Ideen zu einer reinen Phänomenologie und phänomenologischen Philosophie: Allgemeine Einführung in die reine Phänomenologie. Uitgegeven door Karl Schuhmann. Dordrecht: Springer Netherland, 1976.

Kockelmans, Joseph. Edmund Husserl’s phenomenology. West Lafayette: Purdue University Press, 1994.

Kolen, Filip. “Inleiding tot “De Crisis van de Europese Wetenschappen en de Transcendentale Fenomenologie” van Edmund Husserl.” Onuitgegeven manuscript, Universiteit Gent.

Kuhn, Thomas S. The Structure of Scientific Revolutions. Chicago: University of Chicago Press, 1970.

Lalande, André. Vocabulaire technique et critique de la philosophie. Parijs: Presses universitaires de France, 1991.

Pluth, Ed. Badiou: a philosophy of the new. Cambridge: Polity, 2010.

Rockmore, Tom. Kant and phenomenology. Chicago: University of Chicago Press, 2011.

Sparrow, Tom. The End of Phenomenology: Metaphysics and the New Realism. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.

Trizio, Emiliano. “What is the Crisis of Western Sciences?.” Husserl studies 32, nr. 3 (2016): 191–211.

Trnka, Jakub. “The Crisis of Western Sciences and Husserl’s Critique in the Vienna Lecture.” Sophia 59, nr. 2 (2020): 185–96.

Van Houdt, John. The Crisis of Negation: An Interview with Alain Badiou. Continent 1, nr. 4 (2011): 234–38.

Wambacq, Judith. “Fenomenologie.” In Deleuze Compendium, uitgegeven door Ed Romein, 345–359. Amsterdam: Boom, 2009.

Yazicioğlu, Sanem en van der Heiden, Gert-Jan. Voorwoord van De crisis van de Europese wetenschappen en de transcendentale fenomenologie (Edmund Husserl.) Vertaald door Willem Visser. Amsterdam: Boom, 2018.

Zahavi, Dan. Husserl’s legacy: phenomenology, metaphysics, and transcendental philosophy. Oxford: Oxford University Press, 2019.

Universiteit of Hogeschool
Wijsbegeerte
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
Gertrudis Van de Vijver
Kernwoorden
Share this on: