KIDNEY STONE PREVENTION - Effect of kidney stone prevention on urinary risk factors for kidney stone formation and new stone formation: a single centre retrospective cohort study

Florine Janssens
Persbericht

Nierstenen; een straatje zonder eind?

Nierstenen zijn er in alle soorten en formaten. Wanneer ze de afloop van onze urine belemmeren, ontstaan er hevige pijnaanvallen die kolieken worden genoemd. Het voorkomen ervan is sinds de jaren ’80 maar liefst verdrievoudigd. Dit mag dan wel een ver-van-mijn-bed-show lijken, de cijfers liegen er niet om; 1 op de 10 mensen zal ooit last krijgen van zulke kolieken. Bij gemiddeld 4/10 zal dat niet de laatste keer zijn. Afhankelijk van de steencompositie kan dit zelf oplopen tot maar liefst 9/10.

Ook op maatschappelijk vlak zorgt dit voor een gigantische kost; in het jaar 2000 is er in de Verenigde Staten 2,1 miljard dollar uitgegeven aan de medische zorg voor niersteenpatiënten. Verwacht wordt dat dit tegen 2030 jaarlijks zal toenemen met 1,24 miljard dollar. Daar komt dan ook nog eens bij dat nierstenen meer zijn dan stenen alleen. Ze worden gelinkt aan een hele resem ziektes gaande van slaapapneu, verhoogde bloeddruk en nierfalen tot hartproblemen.

Met al deze cijfers in het achterhoofd onderzocht een masterstudent geneeskunde aan de Vrije Universiteit Brussel in samenwerking met de dienst Nefrologie te UZ Brussel of preventie hier tot verbetering zou kunnen leiden.

VOORKOMEN IS BETER DAN GENEZEN

Nu is er ook goed nieuws; doordat er steeds meer begrepen wordt hoe stenen zich vormen, kan er  ook getracht worden dit te voorkomen. Dat is precies waar de niersteenpreventiekliniek in het UZ Brussel zich mee bezighoudt.

Stel, je bent zelf een niersteenpatiënt die een afspraak neemt in de steenkliniek. Daarvoor zal je voorafgaand aan de eerste consultatie een bloedafname, een urinecollecte en een CT-scan van de nieren moeten laten doen.  Indien je één van je uitgeplaste stenen hebt bijgehouden, zal deze ook via infraroodstralen worden ontleed. Een niersteen wordt namelijk simpelweg gevormd door te hoge concentraties van bepaalde stoffen in de urine die dan samenklitten. Door deze onderzoeken wordt er gezocht welke stof er bij jou specifiek in overschot is en welke soort stenen je hierdoor vormt. Hierna wordt er samen met jou uitgezocht wat jouw eet-en drinkgewoonten zijn, welke medische voorgeschiedenis je zelf hebt en of er bepaalde aandoeningen de ronde doen in je familie.

Al die puzzelstukjes worden dan samengelegd om te begrijpen hoe je precies aan dat overschot gekomen bent en hoe we kunnen voorkomen dat er zich wederom stenen vormen.

WAT KAN JE ERTEGEN DOEN?

Wie dacht dat je nierstenen alleen kan verhelpen door meer te drinken, heeft het mis. Dit is natuurlijk wel een belangrijke tip, maar daarnaast helpt het ook minder zout te gebruiken en een normale hoeveelheid eiwitten en calcium te eten.

Waarom dan nog de hulp van de steenkliniek inroepen? Er zijn verschillende soorten nierstenen en aan de hand van voorafgaand genoemde onderzoeken kan er uitgezocht worden welke specifieke maatregelen bij jou en jouw soort niersteen zouden helpen. Soms hebben de simpelste maatregelen zoals een ander merk flessenwater drinken al een groot effect (de hoeveelheid calcium varieert namelijk van merk tot merk). In andere gevallen zijn er ingewikkeldere maatregelen nodig. Stel, er blijkt bijvoorbeeld uit de urine analyse dat er teveel oxalaat in je urine zit, dan zal er een oxalaatarm dieet worden voorgesteld. Samen met de arts en diëtiste wordt er dan bekeken wat je best vermijdt (bv. spinazie, rabarber, chocolade,…). Zien we bij een volgende urine analyse dat dit niet voldoende was, kunnen er calcium supplementen worden opgestart tijdens de maaltijd. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat calcium aan oxalaat bindt in de darm waardoor oxalaat zo minder in de bloedbaan wordt opgenomen. Nu en dan zijn er ook geneesmiddelen die kunnen worden opgestart. Kaliumcitraat poeder toevoegen in je water zorgt er bijvoorbeeld voor dat de urine minder zuur wordt en er minder urinezuurstenen kunnen worden gevormd.

WERKT DAT DAN OOK ECHT?

Diëten en medicijnen innemen doet de doorsnee Vlaming natuurlijk niet voor zijn plezier. Daarom werd een studie opgezet om na te gaan wat het effect is van de combinatie van preventieve maatregelen in maar liefst 835 patiënten was die tussen 2004 en 2020 werden opgevolgd in de niersteenpreventiekliniek. De resultaten van hun onderzoeken werden geanalyseerd en bij elke consultatie werd genoteerd hoeveel nierkolieken zij nog hadden ervaren, hoe vaak ze hiervoor een operatie nodig hadden en hoeveel stenen er nog te zien waren op beeldvorming.

Bij patiënten die minstens 6 maand werden opgevolgd, werd er gekeken naar de evolutie van de risicofactoren in de urine (bv. een teveel aan oxalaat) voor en na start met preventie. Wat bleek; de risicofactoren waar met patiënten aan gewerkt werden, daalden allemaal significant. Daarnaast werd er ook gekeken naar het aantal kolieken en ingrepen dat patiënten doormaakten. Omdat veranderingen hierin wat meer tijd nemen, werd er hier enkel rekening gehouden met patiënten die minstens 12 maand werden opgevolgd.  Hierbij werd opgemerkt dat zij  van gemiddeld 4 kolieken en 6 ingrepen op een tijdsinterval van 10 jaar voor preventie naar nog maar 2 kolieken en 1 ingreep erna gingen!

Als we dit samenleggen met eerdere studies kunnen we dus verwachten dat niersteenpreventie ervoor kan zorgen dat de levenskwaliteit van deze patiënten enorm verbetert. Logischerwijze zouden er ook minder complicaties mogen optreden zoals de evolutie naar nierfalen. Ook niet onbelangrijk, zouden de kosten voor patiënten zelf, maar ook voor de hele samenleving moeten dalen.

TOEKOMST

Preventieve geneeskunde is desalniettemin een werk van lange adem. Het effect van alle geleverde inspanningen wordt pas na enkele jaren volhouden duidelijk. De grootste struikelblok is dan ook patiënten gemotiveerd te houden om hun dieet te volgen, op consultatie te komen, hun onderzoeken te doen,… Momenteel wordt er door studies geschat dat maar liefst 20-38% van de patiënten per jaar afhaakt! Daarnaast weten nog veel te weinig patiënten, maar ook artsen dat niersteenpreventie überhaupt bestaat. Hoog tijd dus om daar verandering in te brengen!

Bibliografie

1. Scales CD, Smith AC, Hanley JM, Saigal CS. Prevalence of Kidney Stones in the United States. Eur Urol. 2012;62(1):160-5.

2. Sorokin I, Mamoulakis C, Miyazawa K, Rodgers A, Talati J, Lotan Y. Epidemiology of stone disease across the world. World Journal of Urology. 2017;35(9):1301-20.

3. Ahmad F, Nada M, Farid A, Haleem M, Razack S. Epidemiology of urolithiasis with emphasis on ultrasound detection: A retrospective analysis of 5371 cases in Saudi Arabia. Saudi Journal of Kidney Diseases and Transplantation. 2015;26(2):386.

4. Robertson W.G., Hughes H. Epidemiology of Urinary Stone Disease in Saudi Arabia. Urolithiasis 2. 1994;17(1):453-55.

5. Stamatelou KK, Francis ME, Jones CA, Nyberg LM, Curhan GC. Time Trends in Reported Prevalence of Kidney Stones in the United States: 1976-1994. Kidney International. 2003;63(5):1817–23.

6.  Boyce CJ, Pickhardt PJ, Lawrence EM, Kim DH, Bruce RJ. Prevalence of Urolithiasis in Asymptomatic Adults: Objective Determination Using Low Dose Noncontrast Computerized Tomography. The Journal of Urology. 2010;183(3):1017-21.

7. Daudon M, Jungers P, Bazin D, Williams J. Recurrence rates of urinary calculi according to stone composition and morphology. Urolithiasis. 2018;46(5):459-70.

8. Pearle MS, Calhoun EA, Curhan GC; Urologic Diseases of America Project. Urologic diseases in America project: urolithiasis. J Urol. 2005;173(3):848–57.

9. Antonelli JA, Maalouf NM, Pearle MS, Lotan Y. Use of the National Health and Nutrition Examination Survey to Calculate the Impact of Obesity and Diabetes on Cost and Prevalence of Urolithiasis in 2030. Eur Urol. 2014;66(4):724-9.

10. Lieske JC, de la Vega LSP, Gettman MT, Slezak JM, Bergstralh EJ, Melton LJ, III, et al. Diabetes Mellitus and the Risk of Urinary Tract Stones: A Population-Based Case-Control Study. American journal of kidney diseases. 2006;48(6):897-904.

11. Taylor EN, Stampfer MJ, Curhan GC. Obesity, Weight Gain, and the Risk of Kidney Stones. JAMA. 2005;293(4):455-62.

12. West B, Luke A, Durazo-Arvizu RA, Cao G, Shoham D, Kramer H. Metabolic Syndrome and Self-Reported History of Kidney Stones: The National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES III) 1988-1994. American journal of kidney disease. 2008;51(5):741-7.

13. Maalouf N. Metabolic Syndrome and the Genesis of Uric Acid Stones. Journal of Renal Nutrition. 2011;21(1):128-31.

14. Taylor E, Feskanich D, Paik J, Curhan G. Nephrolithiasis and Risk of Incident Bone Fracture. Journal of Urology. 2016;195(5):1482-6.

15. Yü T, Gutman AB. Uric acid nephrolithiasis in gout. Predisposing factors. Ann Intern Med. 1967;67(6):1133-48.

16. Tsai SH, Stoller ML, Sherer BA, Chao ZH, Tung TH. Risk of nephrolithiasis in patients with sleep apnea: a population-based cohort study. J Clin Sleep Med. 2018;14(5):767–73.

17.  Borghi L, Meschi T, Guerra A, Briganti A, Schianchi T, Allegri F, et al. Essential arterial hypertension and stone disease. Kidney Int. 1999;55(6):2397–2406.

18. El-Zoghby ZM, Lieske JC, Foley RN, Bergstralh EJ, Li X, Melton LJ, et al. Urolithiasis and the Risk of ESRD.  Clin J Am Soc Nephrol. 2012;7(9):1409-15.

19. Dhondup T, Kittanamongkolchai W, Vaughan LE, Mehta RA, Chhina JK, Enders FT, et al. Risk of ESRD and Mortality in Kidney and Bladder Stone Formers. Am J Kidney Dis. 2018;72(6):790-7.

20. Ferraro P, Taylor E, Eisner B, Gambaro G, Rimm E, Mukamal K, et al. History of Kidney Stones and the Risk of Coronary Heart Disease. JAMA. 2013;310(4):408.

21. Alexander R, Hemmelgarn B, Wiebe N, Bello A, Samuel S, Klarenbach S, et al. Kidney Stones and Cardiovascular Events: A Cohort Study. Clinical Journal of the American Society of Nephrology. 2013;9(3):506-12.

22. Reiner A, Kahn A, Eisner B, Pletcher M, Sadetsky N, Williams O, et al. Kidney Stones and Subclinical Atherosclerosis in Young Adults: The CARDIA Study. Journal of Urology. 2011;185(3):920-5.

23. Shavit L, Girfoglio D, Vijay V, Goldsmith D, Ferraro P, Moochhala S, et al. Vascular Calcification and Bone Mineral Density in Recurrent Kidney Stone Formers. Clinical Journal of the American Society of Nephrology. 2015;10(2):278-85.

24. Bensalah K, Tuncel A, Gupta A, Raman JD, Pearle MS, Lotan Y. Determinants of Quality of Life for Patients With Kidney Stones. The Journal of urology. 2008;179(6):2238-43.

25. Skolarikos A, Straub M, Knoll T, Sarica K, Seitz C, Petřík A, et al. Metabolic Evaluation and Recurrence Prevention for Urinary Stone Patients: EAU Guidelines. European Urology. 2015;67(4):750–63.

26. Borghi L, Meschi T, Amato F, Briganti A, Novarini A, Giannini A. Urinary volume, water and recurrences in idiopathic calcium nephrolithiasis: a 5-year randomized prospective study. The Journal of Urology. 1996;155(3):839-43.

27. Massey LK. Dietary Salt, Urinary Calcium, and Kidney Stone Risk. Nutrition Reviews. 1995;53(5):131-4.

28. Taylor EN, Stampfer MJ, Curhan GC. Dietary Factors and the Risk of Incident Kidney Stones in Men: New Insights after 14 Years of Follow-up. Journal of the American Society of Nephrology. 2004;15(12):3225-32.

29. Taylor EN, Fung TT, Curhan GC. DASH-Style Diet Associates with Reduced Risk for Kidney Stones. Journal of the American Society of Nephrology. 2009;20(10):2253-9.

30. Borghi L, Schianchi T, Meschi T, Guerra A, Allegri F, Maggiore U, et al. Comparison of Two Diets for the Prevention of Recurrent Stones in Idiopathic Hypercalciuria. New England Journal of Medicine. 2002;346(2):77-84.

31. Ferraro PM, Taylor EN, Gambaro G, Curhan GC. Dietary and Lifestyle Risk Factors Associated with Incident Kidney Stones in Men and Women. J Urol. 2017;198(4):858-63.

32. Zisman AL. Effectiveness of Treatment Modalities on Kidney Stone Recurrence.  Clin J Am Soc Nephrol. 2017;12(10):1699-708.

33. Borghi L, Meschi T, Guerra A, Novarini A. Randomized prospective study of a nonthiazide diuretic, indapamide, in preventing calcium stone recurrences. Journal of cardiovascular pharmacology. 1993;22(6):78-86.

34. Ohkawa M, Tokunaga S, Nakashima T, Orito M, Hisazumi H. Thiazide treatment for calcium urolithiasis in patients with idiopathic hypercalciuria. British journal of Urology. 1992;69(6):571-6.

35. Laerum E, Larsen S. Thiazide Prophylaxis of Urolithiasis. Acta Medica Scandinavica. 1984;215(4):383-9.

36. Lojanapiwat B, Tanthanuch M, Pripathanont C, Ratchanon S, Srinualnad S, Taweemonkongsap T, et al. Alkaline citrate reduces stone recurrence and regrowth after shockwave lithotripsy and percutaneous nephrolithotomy. International Brazilian journal of urology. 2011;37(5):611-6.

37. Barcelo P, Wuhl O, Servitge E, Rousaud A, Pak CY. Randomized double-blind study of potassium citrate in idiopathic hypocitraturic calcium nephrolithiasis. The Journal of Urology. 1993;150(6):1761–4.

38. Ettinger B, Pak CY, Citron JT, Thomas C, Adams-Huet B, Vangessel A. Potassium-magnesium citrate is an effective prophylaxis against recurrent calcium oxalate nephrolithiasis. The Journal of Urology. 1997;158(6):2069-73.

39. Ettinger B, Tang A, Citron JT, Livermore B, Williams T. Randomized Trial of Allopurinol in the Prevention of Calcium Oxalate Calculi. New England Journal of Medicine. 1986;315(22):1386-9.

40. Pak CY, Sakhaee K, Fuller C. Successful management of uric acid nephrolithiasis with potassium citrate. Kidney International. 1986;30(3):422-8.

41. Singer A, Das S. Cystinuria: A Review of the Pathophysiology and Management. The Journal of Urology. 1989;142(3):669-73.

42. Sarica K, İnal Y, Erturhan S, Yağci F. The effect of calcium channel blockers on stone regrowth and recurrence after shock wave lithotripsy. Urological Research. 2006;34(3):184-9.

43. Hosking DH, Erickson SB, Van den Berg CJ, Wilson DM, Smith LH. The stone clinic effect in patients with idiopathic calcium urolithiasis. J Urol. 1983;130(6):1115–8.

44. Iguchi M, Umekawa T, Ishikawa Y, et al. Clinical effects of prophylactic dietary treatment on renal stones. J Urol. 1990;144(2):229–32.

45. Kang D, Maloney M, Haleblian G, Springhart W, Honeycutt E, Eisenstein E, et al. Effect of Medical Management on Recurrent Stone Formation Following Percutaneous Nephrolithotomy. Journal of Urology. 2007;177(5):1785-89.

46. Fine JK, Pak CY, Preminger GM. Effect of medical management and residual fragments on recurrent stone formation following shock wave lithotripsy. J Urol. 1995;153(1):27–33.

47. Parks JH, Coe FL. Evidence for durable kidney stone prevention over several decades. BJU Int. 2009;103(9):1238–46.

48. Parks J, Asplin J, Coe F. Patient adherence to long-term medical treatment of kidney stones. The Journal of Urology. 2001 ;166(6):2057-60.

49.Hsi RS, Stoller ML. A Spectrum: Nephrocalcinosis-Nephrolithiasis. Journal of urology. 2015;194(5):1188-9.

50.Shavit L, Jaeger P, Unwin RJ. What Is Nephrocalcinosis? Kidney international. 2015;88(1):35-43.

51.Oliveira B, Kleta R, Bockenhauer D, Walsh SB. Genetic, pathophysiological, and clinical aspects of nephrocalcinosis. American journal of physiology. 2016;311(6):1243-52.

52.Kittanamongkolchai W, Vaughan L, Enders F, Dhondup T, Mehta R, Krambeck A, et al. The Changing Incidence and Presentation of Urinary Stones Over 3 Decades. Mayo Clinic Proceedings. 2018;93(3):291-9.

53.Daudon M, Hennequin C, Lacour B, Le Moel G, Donsimoni R, Fellahi S, et al. Sex- and age-related composition of 10 617 calculi analyzed by infrared spectroscopy. Urological Research. 1995;23(5):319-26.

54.Scales C, Curtis L, Norris R, Springhart W, Sur R, Schulman K, et al. Changing Gender Prevalence of Stone Disease. Journal of Urology. 2007;177(3):979-82.

55. Castiglione V, Jouret F, Bruyère O, Dubois B, Thomas A, Waltregny D, et al. Épidémiologie de la lithiase urinaire en Belgique sur base d’une classification morpho-constitutionnelle. Néphrologie & Thérapeutique. 2015;11(1):42-49.

56. Obligado S, Goldfarb D. The Association of Nephrolithiasis With Hypertension and Obesity: A Review. American Journal of Hypertension. 2008;21(3):257-264.

57.Daudon M, Jungers P, Traxer O. Lithiase urinaire. 2nd ed. Paris: Médecine sciences publications-[Lavoisier]; 2012.

58.Harvey JA, Hill KD, Pak CY. Similarity of urinary risk factors among stone-forming patients in five regions of the United States. J Lithotr Stone Dis. 1990 Apr;2(2):124-32.

59.Eisner BH, Sheth S, Dretler SP, Herrick B, Pais VM Jr. Abnormalities of 24-hour urine composition in first-time and recurrent stone-formers. Urology. 2012 Oct;80(4):776-9.

60. Spradling K, Vernez SL, Khoyliar C, Morgan JB, Okhunov Z, Preminger GM, Lipkin ME, Landman J, Youssef RF. Prevalence of Hyperoxaluria in Urinary Stone Formers: Chronological and Geographical Trends and a Literature Review. J Endourol. 2016 Apr;30(4):469-75.

61.Curhan GC, Willett WC, Speizer FE, Stampfer MJ. Twenty-four-hour urine chemistries and the risk of kidney stones among women and men. Kidney Int. 2001 Jun;59(6):2290-8.

62. Lingeman J, Mardis H, Kahnoski R, Goldfarb DS, Lacy S, Grasso M, Scheinman SJ, Parks JH, Asplin JR, Coe FL. Medical reduction of stone risk in a network of treatment centers compared to a research clinic. J Urol. 1998 Nov;160(5):1629-34.

Universiteit of Hogeschool
Master of science in de Geneeskunde
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
Prof. Dr. Karl Martin wissing; Dr. Els Van de Perre
Kernwoorden
Share this on: