Teaching Disability Acceptance: Disability Fiction as a Tool to Teach Perspective-taking in Secondary Education

Overal rond ons zijn verhalen. Denk maar aan wat we vertellen aan onze collega’s, onze vrienden en aan ons gezin als we ’s avonds thuiskomen. Denk ook aan het nieuws, je favoriete film of een goed boek. Eigenlijk leren we heel veel uit die verhalen. We leren bijvoorbeeld hoe andere mensen zich voelen en krijgen een blik op de wereld door hun ogen.

Wat als die kracht van verhalen op scholen ten volle benut zou worden om jongeren belangrijke competenties bij te brengen zoals begrip voor de mensen rond hen? In deze masterscriptie wordt die vraag gesteld en wordt onderzocht hoe we verhalen in de Engelse les kunnen gebruiken om mensen met beperkingen beter te begrijpen.

Diversiteit in het onderwijs

In het onderwijs wordt tegenwoordig steeds meer aandacht besteed aan diversiteit. Scholen en leerkrachten zijn ook steeds op zoek naar manieren om dit te integreren in de onderwijsaanpak. Binnen het kader van diversiteit in het onderwijs is begrip voor functiebeperkingen een belangrijk onderdeel. Deze masterscriptie spitst zich daarom specifiek toe op hoe we op school aandacht kunnen hebben voor mensen met beperkingen.

Een interessante manier om aan diversiteitscompetenties te werken, biedt zich aan binnen taalvakken. Er is in de taalles namelijk ruimte voor verhalen, bijvoorbeeld in de vorm van boeken, en vervolgens besprekingen en discussies van deze boeken. Lezen brengt bovendien nog een ander voordeel met zich mee: wetenschappelijk onderzoek toont namelijk aan dat er een link is tussen lezen en sociale vaardigheden zoals empathie.

Verhaaltjes om uit te leren

Lezen kan ervoor zorgen dat lezers beter kunnen inschatten hoe anderen zich voelen. Ze kunnen zich ook gemakkelijker in de schoenen van iemand anders verplaatsen. Boeken dragen op die manier een kracht voor verandering in zich. Wanneer na het lezen gereflecteerd en gesproken wordt over de tekst, is dit effect vaak nog groter. Onderzoek stelt dat lezen over onderwerpen die het blikveld van de leerling verruimen in combinatie met verwerkings- en reflectieactiviteiten veel voordelen zou kunnen opleveren. Literatuuronderwijs binnen taallessen zou op die manier kunnen bijdragen aan diversiteitsprogramma’s op scholen.

Boeken laten de leerlingen toe om door een nieuwe lens naar de wereld te kijken. Ze vormen zo een brug tussen de wereld van de lezer en die van andere mensen. Niet elk verhaal heeft veel effect op het gedrag of gevoel van de lezer, maar er zijn factoren die de kans verhogen dat dat wel zo is. Een eerste belangrijke factor is weten hoe de andere persoon zich voelt of wat die denkt. In romans worden de gebeurtenissen vaak verteld vanuit het perspectief van één of meerdere personages. Toegepast op verhalen over functiebeperkingen zou dit leerlingen toelaten om de wereld zoals zij die kennen te heroverwegen vanuit het standpunt van iemand met een beperking.  Een tweede factor die helpt bij empathie is om de ander geven. Soms doen we dat omdat we onszelf in de ander herkennen, maar soms geven we ook om mensen waar we niets mee gemeen hebben. Een voorbeeld hiervan is wanneer we een verhaal horen over kinderen die onrecht meemaken, bijvoorbeeld kinderen die gepest worden omwille van hun functiebeperking. Het kan ook helpen om empathie op te roepen als we worden meegesleept door het verhaal, bijvoorbeeld omdat het spannend is. Het is dus goed als de boeken die we willen gebruiken om empathie aan te leren enkele van de voorgaande elementen hebben. Deze elementen verhogen de kans dat de leerlingen hun houding of gedrag tegenover mensen met beperkingen zullen veranderen.

Hoe pakken we dat aan?

De aanpak om tot meer openheid ten opzichte van anderen te komen omvat meer dan het lezen zelf. Om echt resultaten te boeken, moet er ook veel aandacht zijn voor de activiteiten voor en na het lezen. Verder zijn ook de keuze van het boek en de klascontext belangrijk.  

Deze masterscriptie onderstreept het belang van (klas)gesprekken na het lezen over functiebeperking in een poging om onderwijs inclusiever te maken. De focus ligt hierbij niet alleen op inhoudelijke feitelijke informatie over functiebeperkingen. De voorgestelde aanpak heeft als doel begrip en tolerantie bij leerlingen te bevorderen door hen te vragen om te zich te verplaatsen in verhalen van mensen met functiebeperkingen. Hierdoor worden leerlingen aangemoedigd om ook onbekende standpunten en levensstijlen te overwegen.

Binnen de lessen wordt het lezen best gekaderd met verschillende activiteiten voor en na het lezen. Tijdens de lessen komen vier verschillende benaderingen aan bod: een focus op taal, tekst, context, en lezer. Over het lezen heen worden deze vier benaderingen samengevoegd om de tekst maximaal te benutten en die zo breed mogelijk te behandelen. Voor het lezen kan de context verkend worden en kunnen de leerlingen bijleren over de beperking waarover ze zullen lezen. Tijdens het lezen ligt de focus vervolgens op tekstbegrip. Na het lezen worden de vier benaderingen geïntegreerd. Tekst- en taalfocus kunnen worden behandeld door tekstkenmerken en taalgebruik te bespreken. De context wordt na het lezen opnieuw besproken binnen het kader van nieuwe informatie uit het boek. Dit kan samen met de focus op de lezer, waarbij gesproken wordt over leeservaring en interpretatie, aan bod komen in begeleide klasgesprekken. Een dergelijke aanpak laat toe om alle voordelen uit het lezen te halen, zowel voor pedagogische als talige competenties. De aandacht voor leeservaring helpt bovendien vermijden dat leesplezier over het hoofd gezien wordt.

Impact op de onderwijsaanpak

Deze thesis vormt een eerste verbinding tussen theorie en onderwijspraktijk. Hoewel het belangrijk blijft dat de leerkracht overweegt welk boek voor welke klasgroepen geschikt is en de gesprekken goed begeleidt, kan literatuur een meerwaarde vormen binnen diversiteitsonderwijs. Tijdens de taalles kunnen leerlingen verhalen lezen over mensen met beperkingen en er achteraf samen rond reflecteren. Hierbij leren ze over de beperking en worden ze uitgedaagd om zich ook in het perspectief van de ander te verplaatsen. Omdat deze aanpak stoelt op empathie en begrip voor de situatie van anderen, kan zo een open houding in een diverse samenleving worden aangemoedigd.