Tekenen van banaal nationalisme in het televisieformat SKAM: comparatieve studie van de Lage Landen
wtFOCK: een programma van bij ons?
Voor Isa graag een ‘patatje met’ of toch liever een ‘broodje kroket’? Geef Jana daarentegen maar een ‘Cara Pils’ op dat Sinterklaasfeestje. In het eerste seizoen van SKAMNL en wtFOCK volgen we (respectievelijk) de Nederlandse Isa en de Vlaamse Jana in hun zoektocht naar hun identiteit. Hun alledaagse leven dat gerepresenteerd wordt, is herkenbaar voor het jongerenpubliek en dat door de vele tekenen van banaal nationalisme, waaronder dus ook de bestelling bij de frituur of wat er gedronken wordt op feestjes valt.
Jana, Isa of Eva?
In 2015 kreeg het Noorse jongerenpubliek door de openbare omroep NRK het nieuwe programma ‘SKAM’ voorgeschoteld. Zoals u misschien wel weet, werd dit meteen een groot succes bij de jeugd en dit niet enkel in Noorwegen, maar wereldwijd. Meer zelf het programma werd als format reeds door vele landen aangekocht, waaronder ook België en Nederland.
NRK had initieel tot doel om jongeren terug te leiden naar de openbare omroep en wilde dit doen door de jeugd een serie te geven waarin ze zich zouden herkennen. Om dit te bereiken, gaven de producenten aan een ‘authentiek’ beeld te geven van het alledaagse leven van de Noorse tieners. Het originele SKAM is dan ook een perfect voorbeeld van banaal nationalisme omdat het creëren van een herkenbare nationale context voor de jongeren een prioriteit was.
Voor we kunnen kijken hoe dit banaal nationalisme ook in uw televisieavond aanwezig is, moeten we even kijken waar de term vandaan komt en wat ze betekent. Twintig jaar voor SKAM, in 1995, kaartte Billig de term banaal nationalisme aan en duidde hiermee op de aanwezigheid media-elementen die verwijzen naar een bepaalde natie. Zo constateerde hij zelf hoe in nieuwsverslaggeving vaak nationale vlaggen in beeld kwamen of hoe in speeches vaak een ‘wij-zij-stelling’ werd gehanteerd om de eigen cultuur voorop te stellen. Door deze, op het eerste gezicht onschuldige elementen, blijft het idee van naties en nationale identiteiten wel in stand binnen een bepaald gebied of cultuur.
De representatie van de natie, nationale identiteiten en culturele kenmerken worden echter vaak niet bewust opgemerkt door het publiek omdat ze als hedendaags, vanzelfsprekend en herkenbaar worden gezien. Dit kunnen we ook zien bij wtFOCK. Om ook bij ‘ons’ in de smaak te vallen, moest de serie enkele aanpassingen ondergaan om voor Vlaamse jongeren ‘authentiek’ te zijn.
Banaal nationalisme op de proef gesteld
Voor mijn studie ging ik aan de hand van een kwalitatieve tekstuele analyse op zoek naar verschillen en gelijkenissen in tekenen van banaal nationalisme en dit in de context van de Lage Landen. Aan de hand daarvan hoopte ik enkele inzichten te krijgen in het proces van formatadaptatie, alsook hoe een bepaalde cultuur wordt verbeeld en daarmee bijdraagt aan de normalisering van een bepaalde realiteit.
Er werd gekozen voor een unieke case, namelijk het vergelijken van de twee adaptaties in de Lage Landen, ofwel België en Nederland. Deze landen hebben een speciale verhouding, want ze delen dezelfde taal en ook een gedeeltelijke gemeenschappelijke geschiedenis. Toch kunnen we zien dat mediaproducten maar moeilijk de grens over raken. Dit heeft verschillende redenen, onder andere cultuurverschillen.
Door de twee nieuwe versies te vergelijken met het origineel kan makkelijker opgemerkt worden welke culturele elementen worden aangepast of welke dezelfde blijven. Op die manier kan inzicht gekregen worden in hoe de makers een realiteit schetsen en kunnen bijdragen aan de identiteitsconstructie van jongeren.
Het onderzoek kwam tot enkele algemene bevindingen. Omdat deze echter talrijk zijn, zal ik hier even ingaan op de representatie van enkele identiteiten binnen de serie. Identiteitspolitiek is gelukkig aan zijn opmars bezig en als media hebben we de kans om een inzicht te geven in de verscheidenheid aan mensen. Voor jongeren kan dit des te belangrijker zijn omdat ze in deze periode erg bezig zijn met hun identiteitsconstructie. Jongerenseries zoals wtFOCK en SKAMNL kunnen dus een belangrijke rol spelen.
Zijn ze in Nederland echt progressiever?
Vaak heerst het idee dat Nederland progressiever zou zijn in bepaalde maatschappelijke thematieken dan de Belgen, maar is dit ook zo? Binnen mijn studie werd vooral gekeken naar de thema’s ‘liefde, seks en seksuele geaardheid’, ‘religie’ en ‘multiculturele afbeelding’. Het is onmogelijk om tot een harde conclusie te komen, maar op basis van mijn onderzoek kunnen we toch voorzichtig stellen dat Nederland een iets meer open blik heeft en de thematieken meer bespreekt en positief benadert.
In het eerste seizoen volgen we de relatie tussen Isa en Kes, in Nederland, en tussen Jana en Jens, in Vlaanderen. Bij een relatie op deze leeftijd hoort vaak ook de ontdekking van seks en seksualiteit. Hier kunnen we zien hoe Nederland meer de kans grijpt om hier dieper op in te gaan, maar dat ook lichamelijke scènes explicieter in beeld worden gebracht. In de ontdekking naar seksuele geaardheid spelen vooral Lucas (SKAMNL) en Robbe (wtFOCK) een grote rol. Het eerste seizoen eindigt namelijk met een soort van cliffhanger waarin de personages ontdekken dat hun vriend homoseksueel is. Hierin lijken de Nederlandse jongeren vooral positief te reageren en zijn ze blij te weten waarom Lucas met zichzelf in de knoop lag. In Vlaanderen kunnen we enigszins merken dat die ‘cliffhanger’ dramatischer benaderd wordt en de vrienden meer geschrokken zijn.
Toch is het belangrijk om deze, en andere bevindingen, te nuanceren. Het is onmogelijk te weten waarom de producenten bepaalde keuzes maakten en of die zelfs bewust waren. Daarenboven spelen ook nog talrijke andere invloeden mee in het eindproduct zoals budget of de productiecultuur van een bedrijf.
The tip of the iceberg.
Deze studie toonde slechts het topje van de ijsberg en er kan nog zoveel meer rond banaal nationalisme onderzocht worden, zelf binnen deze case. Representatie van identiteiten binnen onze maatschappij is van cruciaal belang, niet enkel voor de mensen binnen de verschillende maatschappelijke groepen, maar ook om als samenleving een positieve evolutie naar een inclusieve en tolerante samenleving te maken. Wat denk jij dat de impact van banaal nationalisme is en hoe zou jij hierop inspelen als je een producent was?
Adriaens, F., & Biltereyst, D. (2011). Glocalized Telenovelas and National Identities. Television & New Media, 13(6): 551–567.
Anderson, B. (1991). Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism. Londen: Verso.
Antonsich, M. (2015). The ‘everyday’ of banal nationalism – Ordinary people’s views on Italy and Italian. Political Geography, 54: 32–42.
Aslama, M., & Pantti, M. (2007). Flagging Finnishness: Reproducing National Identity in Reality Television. Television & New Media, 8(1): 49–67.
Aveyard, K. (2016). New Patterns in Global Television Formats. Amsterdam: Adfo Books.
Banks, M. J. (2014). How to Study Makers and Making. In: M. Alvardo, M. Buonanno, H. Gray, & T. Miller (Eds.), The SAGE Handbook of Television Studies (pp. 117-132). Londen: SAGE Publications.
Benwell, M. C. (2017). Going Underground: Banal Nationalism and Subterranean Elements in Argentina’s Falklands/Malvinas Claim. Geopolitics, 25(1): 88–108.
Billig, M. (1995). Banal Nationalism. Londen: SAGE Publications.
Bindig, L. (2008). Dawson’s Creek. A critical understanding. Washington DC: Lexington Books.
Bondebjerg, I. (2016). Transnational Europe: TV-drama, co-production networks and mediated cultural encounters. Palgrave Communications, 2(1): 1-13.
Buckingham, D. (2008). Youth, identity, and digital media. Massachusetts: MIT Press.
Buruma, I. (2006). Murder in Amsterdam: The death of Theo Van Gogh and the limits of tolerance. New York: Penguin.
46
Cajot, J. (2012). Waarom het verkavelingsvlaams onvermijdelijk was: de ontwikkeling van een informele omgangstaal in Vlaanderen. In K. Absillis, J. Jaspers, & S. Van Hoof (Eds.), De manke usurpator: over verkavelingsvlaams (pp. 39-66). Gent: Academia Press.
Castelló, E., & Mihelj, S. (2017). Selling and consuming the nation: Understanding consumer nationalism. Journal of Consumer Culture, 18(4): 558–576.
Cetrà, D., & Brown Swan, C. (2020). State and Majority Nationalism in Plurinational States: Responding to Challenges from Below. Nationalism and Ethnic Politics, 26(1): 1–7.
Chalaby, J. K. (2011). The making of an entertainment revolution: How the TV format trade became a global industry. European Journal of Communication, 26(4): 293–309.
Chalaby, J. K. (2016). Drama without Drama. Television & New Media, 17(1): 3–20.
Chalaby, J. K., & Esser, A. (2017). The TV format trade and the world media system: Change and continuity. International Journal of Digital Television, 8(1): 3–7.
Chiang, T. H., & Zhou, Q. (2018). Can cultural localization protect national identity in the era of globalization? Educational Philosophy and Theory, 51(6): 541–545. Cuelenaere, E. (2020). On differences that make the difference: a multi-methodological research project on monolingual film remakes in small film industries: the case of Flanders and the Netherlands. Universiteit Gent: Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen. Cuelenaere, E., Joye, S., & Willems, G. (2019). Local flavors and regional markers: The Low Countries and their commercially driven and proximity-focused film remake practice. Communications, 44(3): 262–281.
Cuelenaere, E., Willems, G., & Joye, S. (2018). Same same same, but different: a comparative film analysis of the Belgian, Dutch and American loft. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 46(4): 263–279.
de Bruin, J. (2016). Adapting Idols: Authenticity, Identity and Performance in a Global Television Format. Abingdon: Routledge.
47
de Hart, J. (2019). Hoofstuk 5: Wat ons typeert en wat ons bindt: het burgerperspectief. In J. de Hart, M. Versantvoort, P. Houwelingen, & S. Beugelsdijk (Eds.), Denkend aan Nederland (Vol. 2019, pp. 1–48). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Dhoest A. (2004). Cultuur, Televisie en Nationale Identiteit: De Verbeelde Gemeenschap. 50 jaar Vlaamse Tv-fictie en de Constructie van een Nationale Identiteit. Leuven: Universitaire Pers Leuven.
Dhoest, A. (2008). Eigen fictie eerst? De receptie van Vlaamse tv-fictie en culturele identiteit. In A. Dhoest, H. Bulck, & H. Van den Bulck (Eds.), Media, cultuur, identiteit: actueel onderzoek naar media en maatschappij (pp. 89–100). Gent: Academia Press.
Dhoest, A. (2013). The persistence of national TV: language and cultural proximity in Flemish fiction. In M. Hayward, J. Teurlings, H. Schwaab, M. Stauff, G. J. F. Lozano, M. Bouman, M. D. Valck, J. Keilbach, & J. Hermes (Eds.), After the Break: Television Theory Today (Televisual Culture) (pp. 51–64). Amsterdam: Amsterdam University Press.
Edensor, T. (2002). National Identity, Popular Culture and Everyday Life. Londen: Routledge.
Even-Zohar, I. (1997). Factors and dependencies in culture: A revised outline for polysystem culture research. Canadian Review of Comparative Literature, 24(1): 15–34.
Fiske, J. (1987). Television Culture. Londen: Routledge.
Fox, J. E. (2006). Consuming the nation: Holidays, sports, and the production of collective belonging. Ethnic and Racial Studies, 29(2): 217–236.
Fox, J. E. (2018). Banal Nationalism in everyday life. Nations and Nationalism, 24(4): 862–866.
Fox, J. E., & Miller-Idriss, C. (2008). Everyday nationhood. Ethnicities, 8(4): 536–576.
Fürsich, E. (2009). In defense of Textual Analysis. Journalism Studies, 10(2): 238–252.
Gadzhiev, K. (2019). On the Globalization and Fragmentation of the Modern World. Journal of Political Science and International Relations, 2(1): 1–10.
48
Gao, Y. (2016). Fiction as reality: Chinese youths watching American television. Poetics: Journal of Empirical Research on Culture, the Media and the Arts, 54: 1–13.
Garber, J. (2000). Girls and subcultures. In A. McRobbie (Ed.), Feminism and youth culture. Londen: Macmillan Press.
Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity. Self and society in the late modern age. Cambridge: Polity Press.
Golafshani, N. (2003). Understanding Reliability and Validity in Qualitative Research. The Qualitative Report, 8(4): 597-606.
Gray, J., & Lotz, A. D. (2012). Television Studies. Cambridge: Polity Press.
Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1989). Fourth generation evaluation. Newbury Park: SAGE publications
Gundersen, M. P. (2019, 14 november). Why Norway’s Skam Was So Great. Life in Norway. Retrieved from https://www.lifeinnorway.net/skam-norway/
Hall, S. (1990). Cultural Identity and Diaspora. In J. Rutherford (Ed.), Identity: Community, Culture, Difference (pp. 222–237). Dagenham: Lawrence & Wishart.
Hall, B. J., Covarrubias, P. O., & Kirschbaum, K. A. (2017). Among Cultures. Abingdon: Taylor & Francis.
Hammersley, M. (1982). What’s wrong with Ethnography? New York: Harper & Row
Harvey, J. (2018). Nationalism in Contemporary Western European Cinema. New York: Springer International Publishing.
Hermes, J., & Reesink, M. (2003). Inleiding televisiestudies. Meppel: Uitgeverij Boom.
Hjort, M. (2000). Themes of nation. In M. Hjort, & S. MacKenzie (Eds.), Cinema & nation (pp. 103– 117). Londen: Routledge.
Hjort, M., & MacKenzie, S. (2000). Introduction. In M. Hjort, & S. MacKenzie (Eds.), Cinema & nation (pp. 1–14). Londen: Routledge.
49
Hulshof, A. (2018, 20 september). Het succes achter de Noorse serie Skam. NPO Radio 1. Retrieved from https://www.nporadio1.nl/cultuur-media/11953-het-succes-achter-de-noors…- skam
Hutchinson, J. (2006). Hot and banal nationalism: The nationalization of the masses. In G. Delanty, & K. Kumar (Eds.), The SAGE Handbook of Nations and nationalism (pp. 295-306). Londen: SAGE publications
Ichijo, A. (2020). Food and Nationalism: Gastronationalism Revisited. Nationalities Papers, 48(2): 215–223.
Jacobson, M. (2005). Young people and gendered media messages. Göteborg: Nordicom.
Johnston, D. (2017). Special issue: Television seasonality. The Journal of Popular Television, 5(1): 3– 10.
Joye, S., Biltereyst, D., & Adriaens, F. (2017). Telenovelas and/as adaptation: reflections on local adaptations of global telenovelas. In T. Leitch (Ed.), Oxford Handbook of adaptation studies (pp. 356–369). Oxford: Oxford University Press.
Keinonen, H. (2016). Television Format as Cultural Negotiation: Studying Format Appropriation through a Synthesizing Approach. VIEW Journal of European Television History and Culture, 5(9): 60–71.
Keinonen, H. (2018). The power of the format catalogue. Critical Studies in Television. The International Journal of Television Studies, 13(2): 153–168.
Kim, J. L., Sorsoli, C. L., Collins, K., Zylbergold, B. A., Schooler, D., & Tolman, D. L. (2007). From sex to sexuality: Exposing the heterosexual script on primetime network television. Journal of Sex Research, 4(2): 145–157.
Kühschelm, O. (2019). Nationalizing Consumption: Products, Brands, and Nations. In T. Fetzer & S. Berger (Eds.), Nationalism and the Economy: Explorations into a Neglected Relationship (pp. 163–182). Budapest: Central European University Press.
50
Krippendorff, K., & Bock, M. (2009). The content analysis reader. Londen: SAGE Publications
Kurzhals, K., John, M., Heimerl, F., Kuznecov, P., & Weiskopf, D. (2016). Visual Movie Analytics. IEEE Transactions on Multimedia, 18(11): 2149–2160.
Labayen, M. F., & Morán, A. M. (2019). Manufacturing proximity through film remakes: Remake rights representatives and the case of local-language comedy remakes. Communications: The European Journal of Communication Research., 44(3): 282–303.
Lac, A. (2016). Content analysis. In R. J. R. Levesque (Ed.), Encyclopedia of adolesence (2nd ed., pp. 1- 5). New York: Springer International
Lantzsch, K., Altmeppen, K. D., & Will, A. (2009). Trading in TV entertainment: an analysis. In A. Moran (Ed.), TV Formats Worldwide: Localizing Global Programs (pp. 79–95). Bristol: Intellect Ltd.
Larkey, E. (2009). Transcultural localization strategies of global TV formats: The Office and Stromberg. In A. Moran (Ed.), TV Formats Worldwide: Localizing Global Programs (pp. 189–201). Bristol: Intellect Ltd.
Larkey, E. (2018). Narratological Approaches to Multimodal Cross-Cultural Comparisons of Global TV Formats. VIEW Journal of European Television History and Culture, 7(14): 38–58.
Larsen, P. (2002). Mediated Fiction. In K.B. Jensen (Ed.), A Handbook of Media and Communication Research Qualitative and Quantitative Methodologies (pp. 117-137). Londen: Routledge.
Lladonosa-Latorre, M., & Visa-Barbosa, M. (2020). Banal nationalism and everyday nationalism in experiential advertising: A sample of advertisements broadcast on the Catalan public television (2009-2017). Communication & Society, 33(2): 33–48.
Macnamara, J. (2005). Media content analysis: its uses, benefits and best practice methodology. Asia Pacific Public Relations Journal, 6(1): 1–34.
51
Mader, M., Scotto, T. J., Reifler, J., Gries, P. H., Isernia, P., & Schoen, H. (2018). How political are national identities? A comparison of the United States, the United Kingdom, and Germany in the 2010s. Research & Politics, 5(3): 1-9.
Madianou, M. M. (2005). Mediating the Nation: News, Audiences and the Politics of Identity. Londen: UCL Press.
Mast, J., de Ruiter, K., & Kuppens, A. H. (2017). Linguistic proximity and global flows of television. International Journal of Communication, 11: 2562–2583.
McKee, A. (2003). Textual Analysis: A Beginner’s Guide. Londen: SAGE Publications.
Millennials vallen als een blok voor digital first reeks wtFOCK. (2019). SBS Belgium. Retrieved from https://www.sbsbelgium.be/nieuws/millennials-vallen-als-een-blok-voor-d…- wtfock
Moran, A. (2009). TV Formats Worldwide: Localizing Global Programs. Bristol: Intellect Ltd.
Moran, A., & Keane, M. (2013). Cultural Adaptation. Londen Routledge.
Moran, A., & Malbon, J. (2006). Understanding the Global TV Format. Amsterdam: Adfo Books.
Mortelmans, D. (2018). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (5de editie). Leuven: Acco.
Njus, Y. (2009). Collaborative reproduction of attraction and performance: the case of the reality show “Idol”. In A. Moran (Ed.), TV Formats Worldwide: Localizing Global Programs (pp. 115–127). Bristol: Intellect Ltd.
Phutela, D. (2015). The importance of non-verbal communication. IUP Journal of Soft Skills, 9(4): 43- 49.
Pickard, M. (2016, 26 augustus). Norway feels Shame. Drama Quarterly. Retrieved from https://dramaquarterly.com/norway-feels-shame/
Pieterse, J. N. (2019). Globalization and Culture. New York: Macmillan Publishers.
52
Poot, L. T. (2016). On Cliffhangers. Narrative, 24(1): 50–67.
Porciani, I. (2019). Food Heritage and Nationalism in Europe. Abingdon: Taylor & Francis
Schohaus, B. (2018). Dezelfde bouwstenen, andere show: Journalistieke televisieprogramma’s analyseren met behulp van het concept ‘format’. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 46(1).
Shahaf, S., & Oren, T. (2011). Global Television Formats: Understanding Television Across Borders. Abingdon: Routledge.
Signorielli, N. (2007). How are children and adolescents portrayed on prime-time television. In S. R. Mazzarella (Ed.), 20 questions about youth and the media (pp. 167–178). New York: Peter Lang.
Skey, M. (2009). The National in Everyday Life: A Critical Engagement with Michael Billig’s Thesis of Banal Nationalism. The Sociological Review, 57(2): 331–346.
Skey, M., & Antonsich, M. (2017). Everyday Nationhood: Theorising Culture, Identity and Belonging after Banal Nationalism. New York: Palgrave Macmillan.
Sleegers, F. (2007). In debat over Nederland. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Smelik, A. (2019). Fashion Matters: The ‘Glocal’ Mix of Dutch Fashion. ZoneModa Journal, 9(2): 17-31.
Straubhaar, J. D. (2007). World television: From global to local. Los Angeles: SAGE publications
Suna, L. (2018). Negotiating Belonging as Cultural Proximity in the Process of Adapting Global Reality TV Formats. Media and Communication, 6(3): 30-39.
Sundet, V. S. (2019). From ‘secret’ online teen drama to international cult phenomenon: The global expansion of SKAM and its public service mission. Critical Studies in Television: The International Journal of Television Studies, 15(1): 69–90.
53
Tunstall, J. (2008). The media were American: The US mass media in decline. Oxford: Oxford University Press
Van Damme, E. (2010). Gender and sexual scripts in popular US teen series: A study on the gendered discourses in One Tree Hilland & Gossip Girl. Catalan Journal of Communication & Cultural Studies, 2(1): 77–92.
Van Damme, E., & Van Bauwel, S. (2012). ‘I don’t wanna be anything other than me’: A case study on gender representations of teenagers in American teen drama series One Tree Hill. Interactions: Studies in Communication & Culture, 2(1): 17–33.
Van Damme, E., & Van Bauwel, S. (2013). Sex as Spectacle. Journal of Children and Media, 7(2): 170– 185.
Van Keulen, J., & Krijnen, T. (2014). The limitations of localization: A cross-cultural comparative study of Farmer Wants a Wife. International Journal of Cultural Studies, 17(3): 277–292. van Keulen, J., Krijnen, T., & Bauwens, J. (2020). The Logic of Formatting: A Case Study on Transnational TV Production. The Journal of Popular Television. Retrieved from http://hdl.handle.net/1765/134102
Vanlee, F., Van Bauwel, S., & Dhaenens, F. (2019). Distinctively queer in the Parish: Performances of distinction and LGBTQ+ representations in Flemish prestige television fiction. European Journal of Cultural Studies, 34(5): 520-534.
Verevis, C. (2006). Film remakes. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Villegas-Simón, I., & Soto-Sanfiel, M. T. (2020). Similarities in adaptations of scripted television formats: The global and the local in transnational television culture. Poetics. Retrieved from https://doi.org/10.1016/j.poetic.2020.101524.
Villegas-Simón, I., & Soto- Sanfiel, M. T. (2021). Adaptation of Scripted Television Formats: Factors and Mechanisms of Cultural Identity in a Global World. International Journal of Communication, 15: 1458–1474.
54
Waisbord, S. (2004). McTV: Understanding the global popularity of television formats. Television & New MediaI, 5(4): 359–383.
Waisbord, S., & Jalfin, S. (2009). Imagining the national: television gatekeepers and the adaptation of global franchises in Argentina. In A. Moran (Ed.), TV Formats Worldwide: Localizing Global Programs (pp. 57–71). Bristol: Intellect Ltd.
Zhang, X., & Fung, A. (2014). TV Formatting of the Chinese Ugly Betty. Television & New Media, 15(6): 507–522.
Zhang, Y. (2018). How Culture Influences Emotion Display in Transnational Television Formats: The Case of The Voice of China. Media and Communication, 6(3): 40-47.