Antibioticagebruik bij siervissen, met een focus op de koi karper

Frederique van den Wildenberg
Persbericht

Antibioticagebruik bij koi karpers, wat weet jij ervan?

Het houden van koi karpers als zoetwatersiervissen is in zowel België als Nederland een toenemende en populaire hobby van visliefhebbers geworden. Indien koi karpers ziek worden door een bacteriële infectie worden ze behandeld met antibiotica. Er is echter weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de behandeling van infectieziektes bij koi karpers en de toepassing van antibiotica. Daardoor is er veel onwetendheid over het gebruik ervan. Als gevolg hiervan is het ondeskundig antibioticagebruik en de toenemende antibioticaresistentie een groot probleem.

Er is slechts weinig literatuur beschikbaar over de effecten van het gebruik van antibiotica bij koi karpers. Ook in de wetgeving is de aquacultuur als bedrijfstak niet specifiek genoemd. In België vallen zoetwatersiervissen, zoals koi karpers, onder specifieke gezelschapsdieren. Wanneer koi karpers in Nederland als gezelschapsdier worden gehouden vallen ze onder de Wet dieren. Specifieke wetgeving over het gebruik van antibiotica ontbreekt echter. De diergeneesmiddelenwetgeving is gebaseerd op de Verordening (EU) 2019/6 van januari 2022. De regels uit deze verordening gelden voor alle lidstaten van de EU. Ze bevatten de bepalingen dat antibiotica pas na diagnose door een dierenarts bij een individueel dier gebruikt mogen worden, het preventief gebruik van antibiotica tot een minimum beperkt moet worden en middelen met een breed spectrum alleen nog aangewend mogen worden indien is aangetoond dat de middelen met een smal spectrum onvoldoende werken. Zowel in België als in Nederland bestaat geen verplicht registratiesysteem voor de toepassing van antibiotica bij zoetwatersiervissen.

Antibiotica worden bij zoetwatersiervissen vaak preventief toegepast. In geval van ziekte-uitbraak wordt overgegaan tot toedienen van medicatie, voordat een adequate diagnose is gesteld. Meestal wordt een breedspectrum antibioticum aan het water toegevoegd zonder uitgebalanceerde dosis. Langdurige behandeling met antibiotica, kan hierdoor resistentievorming tot gevolg hebben bij pathogene micro-organismen in de koi karper zelf en in zijn leefmilieu. De kans op resistentievorming wordt nog groter als de medicatie geschiedt over een te lange periode bij een niet optimale dosering.

Om antibioticaresistente tegen te gaan moeten maatregelen genomen worden om het antibioticagebruik te reduceren. Zorgvuldig en op correcte wijze leren omgaan met het gebruik van antibiotica is een belangrijke doelstelling in België en Nederland. België heeft diverse structuren opgericht ter bestrijding van antibioticaresistentie bij dieren. Met de oprichting van BAPCOC in 1999, de Belgische Commissie voor de coördinatie van het antibioticabeleid, was het land zelfs een pionier op Europees niveau. Sindsdien zijn het AMCRA (Antimicrobial Consumption and Resistance in Animals Vzw), het Kenniscentrum inzake antibioticagebruik en - resistentie bij dieren, de MDRO task force en het Antibioticaconvenant voor de dierlijke sector in 2016 en 2021, opgericht. Het AMCRA heeft in 2014 een visie opgesteld, die moet leiden tot een rationeel antibioticumgebruik bij alle dieren om een verdere toename en verspreiding van antibioticaresistentie te verhinderen en de dier- en volksgezondheid in de toekomst hiervan te vrijwaren. De Rijksoverheid (Nederland) heeft in 2009 een programma opgestart om antibioticaresistentie terug te dringen. Om dit te realiseren wordt jaarlijks het MARAN rapport (Monitoring of Antimicrobial Resistance and Antibiotic Usage in Animals in the Netherlands) opgesteld. In andere sectoren, zoals in de landbouwhuisdierensector, wordt het gebruik van antibiotica gecontroleerd door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). De onafhankelijke Autoriteit Diergeneesmiddelen (SDa) verzamelt en rapporteert gegevens over antibioticagebruik en stelt jaarlijks de doelstellingen vast voor dit gebruik in de verschillende veehouderijsectoren.

In de humane en diergeneeskunde wordt het gebruik van antibiotica jaarlijks gemonitord. Deze monitoring programma’s worden tot op heden nog niet gebruikt bij zoetwatersiervissen, zoals de koi karper. Er bestaan al benchmarkrapporten voor varkens, pluimvee en vleeskalveren, waarbij er een
antibioticadoseringslijst is opgesteld. Daarin staan de DDDAbel (Defined Daily Dose Animal) en LAbel gedefinieerd (Long Acting-factor) voor alle antibiotica producten. Een benchmarkrapport voor zoetwatersiervissen zou een oplossing zijn voor het willekeurig gebruik van antibiotica. Een antibioticadoseringslijst is een goede toevoeging als richtlijn voor dierenartsen. Dit om onder- en overdosering tegen te gaan. Daarnaast is het van belang om een goed formularium op te stellen, waarbij er onderzoek moet worden gedaan naar eerste, tweede en derde keus antibiotica voor de specifieke aandoeningen bij koi karpers. Het is essentieel om uit te zoeken welke antibiotica veilig zijn, welke doseringen moet worden gebruikt en de toepassing daarvan. Ook het AMCRA wil dat het antibioticagebruik bij gezelschapsdieren, waartoe de zoetwatersiervissen (koi karpers) behoren vóór 2024 wordt gemonitord via de dierenarts. Er moet dan ook specifiek voor zoetwatersiervissen een monitoring gedaan worden over welke antibiotica worden voorgeschreven.

Wegens de toenemende antibioticaresistentie neemt de vraag naar alternatieve middelen en preventieve maatregelen tegen infecties bij koi karpers steeds meer toe. Bacteriële infecties komen bij koi karpers vaak secundair voor. Om de primaire oorzaak tegen te gaan is het belangrijk om de gezondheid van de koi karper te bewaken. Als alternatieve middelen om vissen gezond te houden worden probiotica en catappabladeren gebruikt. Maar dit kan eveneens door preventieve maatregelen te treffen. Niet alleen door stress te verminderen, maar ook door de kwaliteit van het water waarin de vis leeft te optimaliseren, zoals een goede temperatuur, de juiste pH, voldoende zuurstof en niet teveel toxische stoffen als ammoniak, nitriet en nitraat in het water. Ook is quarantaine een onontbeerlijke manier om de huidige vissenpopulatie niet bloot te stellen aan infecties die een nieuwe vis met zich mee kan dragen en kan verspreiden. Omdat over deze alternatieve middelen en preventieve maatregelen specifieke literatuur ontbreekt, zou meer wetenschappelijk onderzoek gedaan moeten worden in het bijzonder gebaseerd op de koi karper.

Wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit en veiligheid van het gebruik van antibiotica bij koi karpers zou daarom een goede stap zijn om de behoefte aan antibiotica te reguleren en antibioticaresistentie te reduceren. Naast het wetenschappelijk belang bestaat er een steeds grotere behoefte aan onderzoek bij vishandelaren, houders van koi karpers en dierenartsen. Ook de overheid zal, ter ondersteuning van haar beleid met betrekking tot de toelating en het gebruik van antibiotica in de aquacultuur over deze kennis moeten beschikken en zo een bijdrage kunnen leveren aan het terugdringen van het antibioticagebruik.

Bibliografie

2011. Wet dieren.

AMCRA, Amino(glyco)sides. https://formularium.amcra.be/aminoglycosides.php (accessed 28/04 2022).

Bassleer, G., 2011. Praktische wegwijs in visziekten: Bij tropische Siervissen, Vijvervissem (en garnalen). Gerald Bassleer.

Bens, R.d., Knaepkens, L., 2005. Infectiepreventie: Wat voor een Beestje is dat: Handleiding voor de gezondheids- en welzijnsinstellingen. Standaard.

Boyen, F., Pasmans, F., Butaye, P., Haesebrouck, F., 2012. Antimicrobiële resistentie: een vlag die vele ladingen dekt. {VLAAMS DIERGENEESKUNDIG TIJDSCHRIFT} {81}, {266-273}.

Cans, S., Garmyn, A.p., Haesebrouck, F.p., Kerkhof, P.-J.c., 2019. Impact van 'kuren' op antimicrobiële resistentievorming bij sportduiven. 2019.

Chanda, M., Paul, M., Maity, J., Dash, G., Gupta, S.S., 2011. The use of antibiotics and disinfectants in ornamental fish farms of West Bengal, India. Journal of natural science, biology, and medicine 2, 139-140.

Chansue, N., 2011. The in vitro Antibacterial Activity and Ornamental Fish Toxicity of the Water Extract of Indian Almond Leaves (Terminalia catappa Linn.).

Chantziaras, I. 2017. Epidemiology of antimicrobial resistance in commensal E. coli : focus on selection and spread of fluoroquinolone resistance in broilers, {Ghent University}.

Citterio, B., Francesca, B., 2015. Aeromonas hydrophila virulence. Virulence 6, 417-418.

Cizek, A., Dolejska, M., Sochorova, R., Strachotova, K., Piackova, V., Vesely, T., 2010. Antimicrobial resistance and its genetic determinants in aeromonads isolated in ornamental (koi) carp (Cyprinus carpio koi) and common carp (Cyprinus carpio). Veterinary microbiology 142, 435-439.

Davies, J., Davies, D., 2010. Origins and evolution of antibiotic resistance. Microbiology and molecular biology reviews : MMBR 74, 417-433.

de Greeff, S., Schoffelen, A., Verduin, C., 2020a. NethMap 2019, Part 1: NethMap

Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands in 2019 RIVM, RIVM, pp. 1 - 190.

de Greeff, S., Schoffelen, A., Verduin, C., 2020b. NethMap 2019, Part 2: MARAN

Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands in 2019. RIVM, RIVM, pp. 1 - 77.

Delanoy, M., Lempereur, L., Vandermeulen, G., 2021. Belgisch Nationaal Actieplan "One Health".

Departement Landbouw en Visserij, 2013. De economische waarde van de huisdierensector. Verkennend rapport

Dewulf, J., 2018. 8 mythes over antibioticaresistentie ontkracht: een praktische gids over het verminderen van het antibioticagebruik in de veehouderij. Jeroen Dewulf [eigen beheer].

Dewulf, J., Vanderhaeghen, W., Callens, B., Dal Pozzo, F., Adriaens, A., Minne, D., 2021. Belgian Veterinary Surveillance of Antibacterial Consumption National consumption report 2020, In: BelVet-SAC.

Dong, Y., Yang, Y., Liu, J., Awan, F., Lu, C., Liu, Y., 2018. Inhibition of Aeromonas hydrophila-induced intestinal inflammation and mucosal barrier function damage in crucian carp by oral administration of Lactococcus lactis. Fish & shellfish immunology 83, 359-367.

ECDC, 2005. Annual Report 2005.

European Food Safety, A., European Centre for Disease, P., Control, 2021. The European Union Summary Report on Antimicrobial Resistance in zoonotic and indicator bacteria from humans, animals and food in 2018/2019. EFSA journal. European Food Safety Authority 19, e06490.

FEDIAF, 2021. FACTS & FIGURES 2020 European Overview. FEDIAF, Bruxelles, p. 10.

Francis-Floyd, R., 1999. Clinical Examination of Fish in Private Collections. Veterinary Clinics of North America: Exotic Animal Practice 2, 247-264.

Giguere, S., Berghaus, L.J., Willingham-Lane, J.M., 2017. Antimicrobial Resistance in Rhodococcus equi. Microbiology spectrum 5.

Haneveld, J.K., 2016. Eerste formularium kweekvis nu beschikbaar. Tijdschrift voor Diergeneeskunde 10.

Heederik, D.J.J., 2019. Het gebruik van antibiotica bij landbouwhuisdieren in 2018, Rijksoverheid, pp. 1 - 97.

Heuer, O.E., Kruse, H., Grave, K., Collignon, P., Karunasagar, I., Angulo, F.J., 2009. Human health consequences of use of antimicrobial agents in aquaculture. Clinical infectious diseases : an official publication of the Infectious Diseases Society of America 49, 1248-1253.

Howell, L., 2013. Global Risks 2013 Eighth Edition, p. 80.

Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, 2015. Richtlijn Toepassen van antimicrobiële middelen. Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, Houten, p. 56.

Kummerer, K., 2009. Antibiotics in the aquatic environment--a review--part II. Chemosphere 75, 435-441.

Lammens, M., 2004. The koi doctor: Your guide to keeping healthy koi. A Publishing.

Lieke, T., Meinelt, T., Hoseinifar, S.H., Pan, B., Straus, D.L., Steinberg, C.E.W., 2020. Sustainable aquaculture requires environmental-friendly treatment strategies for fish diseases. Reviews in Aquaculture 12, 943-965.

Maron, D.F., Smith, T.J., Nachman, K.E., 2013. Restrictions on antimicrobial use in food animal production: an international regulatory and economic survey. Globalization and health 9, 48.

Melchior, M., van Hout-van Dijk, J., 2011. [Antibiotics: from the way it works to antibacterial therapy part I (of IV)]. Tijdschrift voor diergeneeskunde 136, 494-499.

Morley, P.S., Apley, M.D., Besser, T.E., Burney, D.P., Fedorka-Cray, P.J., Papich, M.G., Traub-Dargatz, J.L., Weese, J.S., 2005. Antimicrobial Drug Use in Veterinary Medicine. Journal of Veterinary Internal Medicine 19, 617-629.

Nayak, S.K., 2010. Probiotics and immunity: a fish perspective. Fish & shellfish immunology 29, 2-14.

Petty, B.D., Francis-Floyd, R., 2004. Pet fish care and husbandry. Veterinary Clinics of North America: Exotic Animal Practice 7, 397-419.

Preena, P.G., Arathi, D., Raj, N.S., Arun Kumar, T.V., Arun Raja, S., Reshma, R.N., Raja Swaminathan, T., 2020a. Diversity of antimicrobial-resistant pathogens from a freshwater ornamental fish farm. Letters in Applied Microbiology 71, 108-116.

Preena, P.G., Swaminathan, T.R., Rejish Kumar, V.J., Bright Singh, I.S., 2020b. Unravelling the menace: detection of antimicrobial resistance in aquaculture. Letters in applied microbiology 71, 26-38.

Prescott, J.F., 2014. The resistance tsunami, antimicrobial stewardship, and the golden age of microbiology. Veterinary microbiology 171, 273-278.

Puente-Rodrguez, D., Bos, A.P., Lahr, J., Hoeksma, P., 2019. Antimicrobiele resistentie en residuen van diergeneesmiddelen (antibiotica) in een circulaire veehouderij: Tegengaan van verspreiding via mest en milieu. Wageningen Livestock Research.

Purivirojkul, W., 2012. Potential application of extracts from Indian almond (Terminalia catappa Linn.) leaves in Siamese fighting fish (Betta splendens Regan) culture. Communications in agricultural and applied biological sciences 77, 439-448.

Reimschuessel, R., Miller, R.A., Gieseker, C.M., 2013. Antimicrobial Drug Use in Aquaculture, In: Antimicrobial Therapy in Veterinary Medicine, pp. 645-661.

Risks, G., 2014. Global Risks 2014 Ninth Edition. the World Economic Forum, p. 60.

Romero, J., Feijoó, C.G., Navarrete, P., 2012. Antibiotics in Aquaculture – Use, Abuse and Alternatives, p. 42.

Rose, S., Hill, R., Bermudez, L.E., Miller-Morgan, T., 2013. Imported ornamental fish are colonized with antibiotic-resistant bacteria. Journal of fish diseases 36, 533-542.

Rossolini, G.M., Arena, F., Pecile, P., Pollini, S., 2014. Update on the antibiotic resistance crisis. Current opinion in pharmacology 18, 56-60.

Saengsitthisak, B., Chaisri, W., Punyapornwithaya, V., Mektrirat, R., Klayraung, S., Bernard, J.K., Pikulkaew, S., 2020. Occurrence and Antimicrobial Susceptibility Profiles of Multidrug-Resistant Aeromonads Isolated from Freshwater Ornamental Fish in Chiang Mai Province. Pathogens (Basel, Switzerland) 9.

Scholten, M.C.T., Dijkhuis, A.G., de Jongh, J.T., de Jong-Timmerman, M., Meijboom, F.L.B., 2018. Welzijn van Vissen, p. 55.

Schütte, A., Grondel, J., en Celbiologie, V.E.D., Wageningen, L., en Visserij, M.v.L., Kwaliteitsaangelegeriheden, D.V.-e., 1988. Therapeutica en visteelt in Nederland. Ministerie van Landbouw en Visserij, LAC.

Speksnijder, D.C., Mevius, D.J., Bruschke, C.J., Wagenaar, J.A., 2015. Reduction of veterinary antimicrobial use in the Netherlands. The Dutch success model. Zoonoses and public health 62 Suppl 1, 79-87.

Staatscourant, 2022. Regeling van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit van 25 januari 2022, nr. WJZ/ 22015438, houdende regels over diergeneesmiddelen (Regeling diergeneesmiddelen 2022) 26-01.

Streicher, L.M., 2021. Exploring the future of infectious disease treatment in a post-antibiotic era: A comparative review of alternative therapeutics. Journal of global antimicrobial resistance 24, 285-295.

Trust, T.J., Whitby, J.L., 1976. Antibiotic resistance of bacteria in water containing ornamental fishes. Antimicrobial agents and chemotherapy 10, 598-603.

van Aalderen, W.M.C., Albers, M.J.I.J., Blécourt, A.C.E. de, Bleijenberg, G., Boxma, H., Braet, C., Brouwer, O.F., Derkx, B., Drie, H.J.Y. van, Dijk, M. van, van Furth, A.M., Gemert, T.M. van, Hirasing, R.A., Hofland, H.W.C., Houdijk, E.C.A.M., Jong, L.W.A. de, Jonge, R.C.J. de, Kalverdijk, L.J., Kieboom, J.K.W., Kluft, C., Kneepkens, C.M.F., Knoop, H., Leerdam, F.J.M. van, Lub, M.M.H., Meij, T.G.J. de, Peeters, E.A.J., Scholten, S., Sprikkelman, A.B., Tibboel, D., Waarbeek, H.L.G.t., Walstra, J., Wijnberg-Williams, B., 2009. Somatische problemen.

van Heijst, B.A.C., de Kort, M.A.C., Overgaauw, P.A.M., Vinke, C.M., Beekmans, M.H.C., 2015. Feiten & Cijfers Gezelschapsdierensector 2015. Ministerie van Economische Zaken, ‘s Gravenhage, p. 30.

Vanaerschot, E., Gillard, D., Minne, D., 2021. Nieuwe regelgeving betreffende diergeneesmiddelen: Gevolgen voor de praktijkdierenarts. Federaal agentschap voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten, p. 47.

Walker, D., Fowler, T., 2011. Jaarverslag van de Chief Medical Officer: Volume Two, 2011: Infections and the Rise of Antimicrobial Resistance Department of Health, p. 154.

Werkman, P.J., 2007a. [Part 2. The purchase and care of new fishes]. Tijdschrift voor diergeneeskunde 132, 438-442.

Werkman, P.J., 2007b. [Part 4. viruses, bacteria and fungi]. Tijdschrift voor diergeneeskunde 132, 565-570.

Yanong, R.P., 2003. Use of antibiotics in ornamental fish aquaculture. University of Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and ….

Zdanowicz, M., Mudryk, Z.J., Perlinski, P., 2020. Abundance and antibiotic resistance of Aeromonas isolated from the water of three carp ponds. Veterinary research communications 44, 9-18.

Universiteit of Hogeschool
Master in de diergeneeskunde — afstudeerrichting herkauwers
Publicatiejaar
2022
Promotor(en)
Prof. dr. Jeroen Dewulf
Kernwoorden
Share this on: