Grensverleggende zorg: Ervaringen van Vlaamse transgender personen met medische zorg, 1950 tot heden.

Esther Lamberts
Persbericht

Een zoektocht naar zorg: transgender zorg van 1950 tot heden

Transgender zorg

Een zoektocht naar zorg: transgender zorg van 1950 tot heden

Op vijf oktober 2022 verschijnt in De Standaard een artikel getiteld: “Brussel krijgt eerste genderkliniek in 2023”. Het artikel vermeldt verder dat de vraag voor zorg van trans personen die een transitie willen opstarten groot is. Zo groot dat ze tot wel vijftien maanden moeten wachten op een eerste intakegesprek en wachtlijsten die al snel oplopen tot een honderdtal mensen. Met de komt van een nieuwe kliniek lijkt de zorg zich dus steeds meer bewust te worden van de noden van trans personen. De toekomst lijkt dus hoopvol. Toch weten we bijzonder weinig over transgender personen in het verleden. Vooral hun medische transitie blijft een blinde vlek. Daarom focust mijn thesis op de ervaringen van transgender personen met de medische zorg van 1950 tot heden. Aan de hand van nieuwsbrieven uit het tijdschrift van de Belgische Genderstichting, autobiografieën en interviews duikt mijn werk in het verleden om ervaringen van Vlaamse transgender personen met de zorg op te rakelen. Het werk wil zo antwoorden bieden op verschillende vragen die tot nu toe nog niet beantwoord, laat staan gesteld werden. Hoe vonden Vlaamse transgender personen bijvoorbeeld toegang tot zorg wanneer deze in België niet of nauwelijks bestond? Welke rol speelde ze zelf in de totstandkoming van zorg?

Medische (on)mogelijkheid

In de jaren zestig en zeventig was de maatschappelijke aanvaarding voor transgender personen nog zeer beperkt. Medische ingrepen waren in België niet of nauwelijks mogelijk. Pas in de jaren tachtig ging een team in Gent zich toeleggen op de zorg van genderdiverse personen. Waar konden ze dan wel terecht?

Trans personen konden wel hun toevlucht nemen tot hormonen, al was dit vaak op de zwarte markt. Zo was er een Antwerps koppel verpleegkundigen en een Gentse arts waarbij ze terecht konden voor spuiten met vrouwelijke hormonen. Wat verder van huis konden ze aan hormonen geraken bij dr. Jan Groothuyse op de Amsterdamse Wallen maar ook in Berlijn was het mogelijk om ze illegaal te bemachtigen en deze stiekem door een apotheker te laten inspuiten. Transgender personen die een vermannelijking of vervrouwelijking via een medische ingreep wensten, moeten noodgedwongen hulp zoeken in verder afgelegen oorden.

zorg

Geruchten over Casablanca

Eén van de locaties was Casablanca. In de bronnen valt de naam van de Marokkaanse kuststad geregeld. Van heinde en verre trokken transgenders in de jaren zeventig en tachtig naar hetzelfde adres met een droom in het hoofd: een geslachtsbevestigende operatie.

Onderling werd de informatie toegefluisterd in de kleedkamers van de travestietheaters en nachtclubs waar veel transgenders werkten. Zo kwam ‘Casablanca’ ook de Antwerpse Corinne Van Tongerloo ter oren. Haar autobiografie: “Casablanca voorbij” diende als een belangrijke bron van mijn thesis en vormt de basis van de casus die volgt.

Het zal niet de eerste keer zijn dat Corinne naar het buitenland reist voor haar medische transitie. Eerder ging ze naar Berlijn om een hormonenkuur te starten, in Genève liet ze de laatste blonde stoppels van haar baardgroei verwijderen en een arts in Wenen plaatste haar borstprotheses. Nu ging ze naar Casablanca, want ze wilde een geslachtsbevestigende operatie laten uitvoeren door de Franse arts Georges Burou (1910-1987).

De slager van Casablanca

Corinne Van Tongerloo is vermoedelijk de eerste Belgische trans vrouw die een geslachtsaanpassende operatie heeft ondergaan in Casablanca. In september 1971 stapte ze op het vliegtuig naar de Marokkaanse stad, met het geld verstopt in haar blonde pruik zodat ze, zoals de Franse gynaecoloog Burou het wenste, cash voor de ingreep kon betalen. Aangekomen in de Clinique du Parc, maakte ze in levenden lijve kennis met de zogenaamde ‘slager van Casablanca’. Ze sprak met dr. Burou af dat de operatie, die destijds vaginoplastiek werd genoemd, drie dagen later zou plaatsvinden. Ze moest een document ondertekenen waarin stond dat alle verantwoordelijkheden voor complicaties bij haar lagen, maar dat had ze over voor de ingreep waar ze al zo lang naar verlangde. In de operatiekamer wachtte dr. Burou haar op in zijn slagersschort en bloot bovenlijf. Vijf uur later ontwaakte Corinne wanneer een oudere verpleegster op haar wangen tikte en zei: ‘Wakker worden, je bent nu een petit femme.’

Na een revalidatieperiode van drie weken nam ze het vliegtuig terug naar Brussel. Ze was honderdtachtig duizend Belgische frank lichter, maar eindelijk voelde haar lichaam juist. Terug thuis was ze ‘volledig’ vrouw.

Terug in België…

Eenmaal in Brussel stuurde de huisarts Corinne naar de gynaecoloog. Dat de transzorg in België nog niet op poten stond, was meteen duidelijk. De arts wist niets af van de operaties in Casablanca en had nog nooit zo iets meegemaakt in haar praktijk. In de woorden van Corinne: ‘Geen enkele dokter kon mij helpen, niemand had ervaring met de materie’.

Opnieuw moest Corinne de grens over. Aan een naam en adres gekomen via een Spaanse transvrouw trok ze in 1973 naar Hamburg, waar een Duitse uroloog haar hielp met de postoperatieve complicaties. Daarna kon ze eindelijk in alle rust genieten van haar vrouw-zijn.

Trans vlag

Bestemming: geslachtsverandering

De reis van Corinne naar Casablanca was niet uniek. In de jaren zeventig en tachtig trokken veel transgender personen de grens over op zoek naar zorg. Zelfs internationaal waren er weinig opties voor zij die een geslachtsbevestigende operatie wensten, laat staan in België. Personen in de trans gemeenschap wisselden onderling informatie uit: over hormonen in Berlijn, maar ook over de ‘slager van Casablanca’ en zijn operaties, tot de Uroloog in Hamburg. Het toont dat ze zelf naar oplossingen zochten.

Het pioniersverhaal van Corinne Van Tongerloo kende een relatief goede afloop en illustreert de moeilijke en dappere weg die trans individuen aflegden, in een periode waarin Belgische artsen niet of nauwelijks op de hoogte waren van de noden van trans personen. Ondertussen is de zorg is toegankelijker. Met de opkomst van een vierde kliniek in België kan de dappere stap om een transitie aan te vatten vandaag de dag gelukkig dicht bij huis.

 

Bibliografie

Bibliografie

 

Bronnen

 

            Autobiografieën

 

Bo van Spilbeeck, Eindelijk vrouw (Antwerpen: Horizon, 2019).

Diede Meyvis, Van Dirk naar Diede: eindelijk thuis (Puurs: Create My Books & Shop My Books, 2019).

Liesbeth Cooymans, Prescilla: ik was een man (Antwerpen: Standaard, 2003).

Linda Asselbergs en Corinne van Tongerloo, Casablanca voorbij (Antwerpen: Kartonnen dozen, 2017).

Samuel Dali de Schepper, Aan de achterkant was alles in orde: een meisje wordt man (Berchem: uitgeverij EPO, 2014).

Son Snelders en Steven de Batselier, Dagboek van een transseksueel (Kapellen: Uitgeverij de Nederlandsche boekhandel, 1975).

Vanessa Van Durme, Kijk mama, ik dans: ’s lands bekendste transseksueel vertelt (Leuven: Uitgeverij Van Halewyck, 2006).

Vincent Verwimp, Eindelijk thuis: Een transitie zonder Happy End (Amsterdam: Brave New Books, 2021).

 

 

Getuigenissen

 

Ilse Degryse, “Carmen Speeckaert” in Het transgender boek, onder redactie van Guy T’Sjoen, Joz Motmans en Ilse Degryse (Antwerpen: Uitgeverij Angèle, 2019).

Ilse Degryse, “Yelle Goossens” in Het transgender boek, onder redactie van Guy T’Sjoen, Joz Motmans en Ilse Degryse (Antwerpen: Uitgeverij Angèle, 2019).

Ilse Degryse, “Yann V.” in Het transgender boek, onder redactie van Guy T’Sjoen, Joz Motmans en Ilse Degryse (Antwerpen: Uitgeverij Angèle, 2019).

Ilse Degryse, “Luca” in Het transgender boek, onder redactie van Guy T’Sjoen, Joz Motmans en Ilse Degryse (Antwerpen: Uitgeverij Angèle, 2019).

Ilse Degryse, “Bbarbara De Craemer” in Het transgender boek, onder redactie van Guy T’Sjoen, Joz Motmans en Ilse Degryse (Antwerpen: Uitgeverij Angèle, 2019).

 

Jaarverslagen

 

GENT, Amsab-ISB, Jaarverslag van de Belgische Genderstichting, nr. 1 (1985).[EL1] 

GENT, Amsab-ISB, Jaarverslag van de Belgische Genderstichting, nr. 3 (1987).

GENT, Amsab-ISB, Jaarverslag van de Belgische Genderstichting, nr. 4 (1988).

GENT, Amsab-ISB, Jaarverslag van de Belgische Genderstichting, nr. 5 (1989).

GENT, Amsab-ISB, Jaarverslag van de Belgische Genderstichting, nr. 7 (1991).

GENT, Amsab-ISB, Jaarverslag van de Belgische Genderstichting, nr. 10 (1994).

GENT, Amsab-ISB, Jaarverslag van de Belgische Genderstichting, nr. 13 (1996).

 

Tijdschriften

 

GENT, Amsab-ISB, Nieuwsbrief van de Belgische Genderstichting, nr. 1. (1993).

GENT, Amsab-ISB, Nieuwsbrief van de Belgische Genderstichting, nr. 2. (1993).

GENT, Amsab-ISB, Nieuwsbrief van de Belgische Genderstichting, nr. 1. (1996).

GENT, Amsab-ISB, Nieuwsbrief van de Belgische Genderstichting, nr. 1. (2003).

GENT, Amsab-ISB, Nieuwsbrief van de Belgische Genderstichting, nr. 2. (2003).

 

            Interviews

 

Interview Alice Vandommele, Persoonlijk gesprek, 3 februari 2021.

Interview F. , Persoonlijk gesprek, 15 februari 2022.

Interview Kate Janssen, Persoonlijk gesprek, 5 februari 2021.

Interview Noor Vander Elst, Persoonlijk gesprek, 22 oktober 2021.

 

Secundaire literatuur

 

Werken

 

Bakker Alex en Herrn Rainer en Taylor Rainer en Timm Annette F. , Others of My Kind: Transatlantic Trangender Histories (Calgary: University of Calgary Press, 2020).

 

Bakker Alex, Een halve eeuw transgenderzorg aan de VU (Amsterdam: Boom, 2021).

 

Bakker Alex, Transgender in Nederland een buitengewone geschiedenis, (Amsterdam: Boom, 2018).

Beatie Thomas, Labour of Love: The Story of One Man’s Extraordinary Pregnancy, (Seal Press: New York, 2008).

 

Beemyn Genny, ‘A Presence in the Past: A Transgender Historiography’, Journal of Women's History, Volume 25 nr. 4 (2013).

 

Beyen Marnix, De taal van de geschiedenis: Hoe historici lezen en schrijven (Leuven: Universitaire Pers Leuven).

 

Borghs Paul, Holibipioniers een geschiedenis van de holibi- en transgenderbeweging in Vlaanderen (Antwerpen: ’t Verschil, 2015).

 

Bornstein Kate, Gender Outlaw: on men, women , and the rest of us (New York: Routledge, 1994).

 

Brow Elspeth H., ‘Trans/Feminist Oral History’, Transgender Studies Quarterly, Duke University Press, Volume 2 nr. 4 (2015).

 

Butler Judith, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity (New York: Routledge, 2007).

 

Chiang Howard, After Eunuchs: Science, Medicine, and the Transformation of Sex in Modern China (New York: Columbia University Press, 2018).

 

Chiang Howard, Transtopia in the Sinophone Pacific (New York: Columbia University Press, 2021).

 

de Vaal Otto, Man of vrouw? Dilemma van de transseksuele mens (Amsterdam: Wetenschappelijke uitgeverij, 1971).

 

Dossier 40 jaar, ZiZo-Magazine, Gent, 2017.

 

Dupont Wannes, Verzwegen verlangen: een geschiedenis van homoseksualiteit in België (Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag, 2017)

 

Feinberg Leslie, Transgender Warriors Making History from Joan of Arc to Dennis Rodman (Boston: Beacon Press, 1997).

 

Feinberg Leslie, Transgender Warriors Making History from Joan of Arc to Dennis Rodman (Boston: Beacon Press, 1997).

 

Foerster Maxime, Elle ou lui? Une histoire des transsexuels en France (Parijs: La Musardine, 2007).

 

Fotopoulou Aristea, ‘Intersectionality Queer Studies and Hybridity: Methodological Frameworks for Social Research’, Journal of International Women’s Studies, vol 13 nr 2 (2012).

 

Foucault Michel, The birth of the clinic: an archaeology of medical perception (New York, Pantheon Books, 1973).

 

Foucault Michel, The history of sexuality (New York: Pantheon Books, 1978).

 

Gill-Peterson Jules, Histories of the Transgender Child (Londen: University of Minnesota Press, 2018).

 

Hage Joris J, “On the Origin of Pedicled Skin Inversion Vaginoplasty: Life and Work of Dr Georges Burou of Casablanca”, Annals of Plastic Surgery vol. 59 nr. 6 (2007).

 

Hickman Rebecca, “What is ‘trans history’, anyway?: Historiographical theory and practice in a flourishing field”, Midlands Historical Review, nr. 5 (2021).

 

Janett Mirjam, Althaus Andrea, Hulverscheidt Marion, Gobet Rita, Streuli Jürg en Condrau Flurin, “Doctors, families and the industry in the clinic: the management of ‘intersex’ children in Swiss paediatric medicine (1945-1970)”, in Medical history Vol. 65 nr. 3 (2021).

 

Johnson Austin H., “Rejecting, reframing, and reintroducing: trans people's strategic engagement with the medicalisation of gender dysphoria”, Sociology of Health and Illness, Vol. 41, nr. 3 (2018).

 

Leech L. Beth, Asking Questions: Techniques for Semistructured Interviews (Rutgers University, 2002).

 

Manion Jen, Female Husbands: A Trans History (Massachusetts: Cambridge University Press, 2020).

 

Mclnroy Lauren B. en Craig Shelley L., “Transgender Representation in Offline and Online Media: LGBTQ Youth Perspectives”, in Journal of Human Behavoir in the Social Environment, (2015).

 

Meyerowitz Joanne, How Sex Changed: A History of Transsexuality in the United States (Cambridge: Harvard University Press, 2002).

 

More Sam Dylan, “The pregnant man – an oxymoron?”, in Journal of Gender Studies nr. 4 vol. 7 (Abingdon: Taylor & Francis Group, 1998).

 

Motmans Joz, De transgenderbeweging in Vlaanderen en Brussel in kaart gebracht: organisatiekenmerken, netwerken en strijdpunten (Antwerpen: Universiteit Antwerpen, Steunpunt Gelijkenkansenbeleid, 2006).

 

Motmans Joz, Leven als transgender in België: De sociale en juridische situatie van transgender personen in kaart gebracht (Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009).

 

Mussely Mieke, Een exploratief onderzoek bij personen met een genderidentiteitsstroornis naar genderspecifieke taalstereotypen, Onuitgegeven doctoraatsproefschrift, Universiteit Gent Departement Taal- en Letterkunde, 2008.

 

Nuttbrock Larry, Trangender Sex Work and Society (Colombia: Harrington Park Press, 2018).

Portelli Alessandro, The Death of Luigi Trastulli and Other Stories: From and Meaning in Oral History, (New York: Suny Press, 1991).

 

Ringqvist Marc, “Psychocosciaal en seksueel effectief”,  GUNAIKEIA, vol 10 nr. 5, 2005.

 

Samyn Cato, Het belang van de media als informatie- en representatiebron voor transgender personen, Onuitgegeven masterproef, Vrije Universiteit Brussel, departement Communicatiewetenschappen, 2016.

 

Skidmore Emily, "Recovering a Gender-Transgressive Past", A Companion to American Women’s History (John Wiley & Sons, Ltd, 2020).

 

Skidmore Emily, True Sex: The Lives of Trans Men at the Turn of the 20th Century (New York: New York University Press, 2017).

 

Snorton Riley, Black on Both Sides: A Racial history of Trans Identity (Londen: University of Minnesota Press, 2017).

 

Stryker Susan en Whittle Stephen, The Transgender Studies Reader (New York: Routledge, 2006).

 

Stryker Susan, Transgender History (Berkeley: Seal Press, 2008).

 

Sullivan Lou, From Female to Male: The Life of Jack Bee Garland (Boston: Alyson Press, 1990).

 

Summerfield Penny, Histories of the self: personal narrative and historical practice (New York: Routledge, 2O19).

 

 

T’ Sjoen Guy en Van Trotsenburg Mick en Gijs Luc, Transgenderzorg (Leuven: Acco, 2013).

 

Tebbutt Clare R., Medical and Popular Understanding of Sex Changeability in 1930’s Britain, Onuitgegeven doctoraatsproefschrift, University of Manchester, department filosofie, 2015.

 

van de Pol Lotte en Dekker Rudolf, Vrouwen in mannenkleren: een geschiedenis van de vrouwelijke travestie (Amsterdam: Wereldbibliotheek, 1989).

 

Vennix Paul, Travestie in Nederland en Vlaanderen (Delft: Eburon Uitgeverij, 1997).

 

Vervaet Karen, “De eerste stappen in de georganiseerde transgender-hulpverlening in België. De "Belgische Genderstichting" (1984-2007)”, UGent departement Gender en Diversiteit, 2018.

 

Wagner-Egelhaaf Martina, ‘Introduction: Autobiography/ Autofiction Across Disciplines’, in Handbook of Autobiography/ Autofiction, onder redactie van Martina Wagner-Egelhaaf (Boston: De Gruyter, 2019).

 

Wierckx Katrien, ‘Reproductive wish in transsexual men’, Human reproduction 2 (2012).

 

Digitale informatie

 

(http://transascity.org/le-carrousel-program-circa-1959-1964/). Geraadpleegd op 2 april 2022.

A Gender Variance Who's Who: Chez Nous - Berlin Travestietheater, 2022 (https://zagria.blogspot.com/2020/05/chez-nous-berlin-travestietheater.h…). Geraadpleegd op 17 april 2022.

Andrea James, “Transgender map: Michel Seghers archive”, (https://www.transgendermap.com/medical/surgery/belgium/michel-seghers/). Geraadpleegd op 1 mei 2022.

De Gentenaar 12 mei 2021, “Carmen”, (https://operaballet.be/uploads/media/5f97d03807e87/transcriptie-aflever…). Geraadpleegd op 2 april 2022.

Fellowship ‘Fonds professor Guido Matton’,  “UZ Gent”, 2022 (https://www.uzgent.be/patient/zoek-een-arts-of-dienst/plastische-heelku…). Geraadpleegd op 20 mei 2022.

Genderdysforie MV, “UZ Gent centrum voor Seksuologie en Genderproblematiek”, 2022 (https://transgenderinfo.be/wp-content/uploads/UZ_Genderdysforie_MVv5.pdf). Geraadpleegd op 2 maart 2022

Gent verloor vandaag een monument in de travestietenwereld. R.I.P Carmen Speeckaert (75 jaar), “Toen gisteren nog vandaag was”, 2022 (https://gisterennogvandaag.com/2021/05/10/gent-verloor-vandaag-een-monu….) Geraadpleegd op 27 februari 2022.

Homohoreca in Amsterdam, 2022 (http://www.homohoreca.nl/amsterdam.php). Geraadpleegd op 10 april 2022.

Kinderwens, “Transgender Infopunt”, 2022 (https://transgenderinfo.be/m/leven/kinderwens/). Geraadpleegd op 23 mei 2022.

Le cabaret "Madame Arthur", 2022 (https://www.paristoric.com/index.php/art-et-culture/lieux-de-spectacles… arthur#:~:text=Madame%20Arthur%20ouvre%20en%201948,cabarets%20de%20Paris%20depuis%201883). Geraadpleegd op 17 april 2022.

Madame Arthur's, Paris, “Queer music heritage”, 2013 (https://www.queermusicheritage.com/fem-madame5.html). Geraadpleegd op 21 april 2022.

Opera Ballet Vlaanderen, 2022 (https://operaballet.be/uploads/media/5f97d03807e87/transcriptie-aflever…). Geraadpleegd op 15 april 2022.

Palfium, 2022 (https://www.apotheekhetquadraat.nl/geneesmiddel/palfium/). Geraadpleegd op 29 april 2022.

Robert Rubens, “Davidsfonds", 2022 (https://www.davidsfonds.be/academie/courseteacher/detail.phtml?id=67). Geraadpleegd op 20 mei 2022.

SOC8 History - WPATH World Professional Association for Transgender Health, 2022 (https://www.wpath.org/soc8/history). Geraadpleegd op 18 mei 2022.

The fascinating story behind the development of sex reassignment surgery in Morocco, “Medical Research Information Centre Global”, 2022 (https://www.mricg.info/single-post/the-fascinating-story-behind-the-dev…). Geraadpleegd op 30 maart 2022.

World Professional Association for Transgender Health (WPATH), 2020 (https://www.thehrcfoundation.org/professional-resources/world-professio…). Geraadpleegd op 20 mei 2022.

Niet elk transverhaal is een mooi verhaal,  “Antwerpen Leest”, 2022 (https://www.antwerpenleest.be/nieuws/niet-elk-transverhaal-is-een-mooi-…). Geraadpleegd op 1 juni 2022.

Transgender, “113 Zelfmoordpreventie”, 2022 (https://www.113.nl/i/transgender). Geraadpleegd op 30 mei 2022.

Transgender Infopunt: mentaal welzijn, 2022 (https://transgenderinfo.be/m/leven/gezondheid/mentaal-weerbaar/). Geraadpleegd op 30 mei 2022.

Verdubbeling wachttijd maakt trans personen radeloos, “De Standaard”, 2022 (https://www.standaard.be/cnt/dmf20220601_95328301). Geraadpleegd op 1 juni 2022.

Travestie in Nederland en Vlaanderen - Paul Vennix, 2022 (https://eburon.nl/product/travestie_in_nederland_en_vlaanderen/). Geraadpleegd op 25 februari 2022.

 [EL1]Is dit voldoende of moet ook het archiefnummer er bij?

Universiteit of Hogeschool
Master in de geschiedenis
Publicatiejaar
2022
Promotor(en)
Tinne Claes
Kernwoorden
Share this on: