Lessen over dieren? Een onderzoek naar socialisatie op school

Daniel Guerrero
Persbericht

Vlaams onderwijs negeert dierenwelzijn

“Ik weet eigenlijk niet of we op school iets over dieren willen aanleren.” Dit zijn de woorden van de directeur van een Gentse school. Ook de leerkrachten van de school hebben niet meteen een antwoord. Maar wat heeft het Vlaams onderwijs eigenlijk wel te zeggen over dieren?

Internationale vragen

Uit internationaal onderzoek blijkt dat scholen vaak weinig tot geen aandacht hebben voor dieren. Dat is vreemd, gezien het grote ecologische belang dat ze hebben voor onze wereld. Ze zijn een essentiële schakel in ons klimaat en dienen vaak ook als eten voor mensen. Peter Smith, de hoofdauteur van het 4e Verenigde Naties Klimaatverslag, roept op om binnen het onderwijs meer aandacht aan dieren te besteden. Volgens hem weten leerlingen bijvoorbeeld te weinig over de ecologische impact van de vleesindustrie. Ook vanuit filosofische hoek wordt steeds meer aandacht aan dit thema geschonken. Denk hierbij aan ethicus Peter Singer en de door hem geïnspireerde dierenwelzijn organisaties. Toch is er over dit thema weinig te horen op school. Zowat elk internationaal onderzoek hierover heeft reeds dezelfde conclusie: er wordt weinig tot niet over dierenwelzijn gepraat.

Situatie in Vlaanderen

Om na te gaan of het er in Vlaanderen beter aan toe gaat, werd een onderzoek uitgevoerd bij een Gentse school. De vraag: wat wil de school haar leerlingen bijbrengen over dieren? Het antwoord: weinig tot niets. In het schoolreglement is hier niets over te vinden. Ook in de klas is het ver zoeken. Een uitzondering hierbij is het vak godsdienst. Dieren zijn daar vaak toevallige figuranten van Bijbelverhalen, die dan meestal dienen om opgegeten te worden. Vragen over dierenwelzijn, ecologie of ethiek worden verder achterwege gelaten. Verder komen enkele meer technische aspecten zoals de anatomie of de evolutieleer aan bod. Sommigen van ons herinneren zich nog het ontleden van een dode rat in de biologieles. Hoe de rat anatomisch is opgebouwd, wordt besproken de les. Hoe de rat zich voelt of wat zijn rol binnen het ecosysteem is, komt niet ter sprake.

Onderwijs op drie niveaus

Op school worden normen, waarden en attitudes aangeleerd. Dit proces noemen we socialisatie. Socialisatie op school gebeurt op verschillende manieren. De socioloog Steven Brint spreekt zo over drie niveaus van socialisatie. Het eerste niveau bestaat uit de uitdrukkelijk geformuleerde verwachtingen op institutioneel niveau. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het schoolreglement. Op dit niveau wordt geen aandacht besteed aan dieren. Het tweede niveau bestaat uit klassikale lessen waar ethisch gedrag centraal staat. Denk hierbij aan de lessen godsdienst of zedenleer. In de bestudeerde school is ook hier weinig over dieren vinden. Ten slotte zijn er de onbewuste boodschappen die leerlingen meekrijgen. Dit zijn lessen die niet expliciet benoemd worden. Pedagogiek over dieren situeert zich voornamelijk op dit verborgen niveau. Wat de impliciete boodschappen in ons onderwijs nu juist zijn, moet verder onderzoek uitwijzen.

Wat nu?

“Om dit hiaat op te vullen, zou de Vlaamse overheid dierenwelzijn moeten opnemen in de leerplannen” zegt de auteur van het onderzoek. “Dit onderwerp wordt te vaak genegeerd. Dat is geen verwijt aan de scholen, want eigenlijk is dit iets kenmerkend voor de bredere maatschappij.” Het goede nieuws is dat de directie van de Gentse school openstaat voor verbetering. Binnen de school is een werkgroep milieu, die door de directie aangemoedigd wordt om iets rond het thema uit te werken. Deze werkgroep kan dan bijvoorbeeld een pedagogisch project rond dierenwelzijn opstarten. Ook de gesproken leerkrachten konden zich best vinden in het idee. Nu de Vlaamse overheid nog?

Bibliografie

Beavington, L. (2016). Curriculum hidden: contemplating more-than-human ethics. SFU Educational Review, 9, 2-15.

Bohm, I., et al (2015). “He just has to like ham” – The centrality of meat in home and consumer studies. Appetite, 95, 101-112.

Bonne, K. & Verbeke, W. (2006). Muslim consumer's motivations towards meat consumption in Belgium: qualitative exploratory insights from means-end chain analysis. Anthropology of Food, 5, 2-24.

Brint, S. (1998). Schools and societies. Pine Forge Press. 

Britainthinks (2019). Future consumer: food and Generation Z. Geraadpleegd op 13/11/2021 via https://www.food.gov.uk/sites/default/files/media/document/fsa191102bt-… 

BRUZZ (2006). Molenbeek serveert halal in scholen. Geraadpleegd op 13/11/2021 via https://www.bruzz.be/samenleving/molenbeek-serveert-halal-scholen-2006-… 

Cabrera, F., et al (2018). Resolution calling upon the New York City Department of Education to ban processed meats from being served in New York City public schools. The New York City Council. Geraadpleegd op 12/11/2021 via https://legistar.council.nyc.gov/LegislationDetail.aspx?ID=3458218&GUID… 

Campusafspraken (anoniem) (2021). Richtlijnen voor de leerlingen op de campus (2021-2022).

Carpenter, V.M. & Lee, D. (2010). Teacher education and the hidden curriculum of heteronormativity. Curriculum Matters, 6, 99-119.

De Guzman, A., et al. (2019). Curieus 5. Van In. 

Directeur 3e graad (anoniem) (2021). Interview over de pedagogische visie van de school rond dieren.

EVA vzw (2021). Donderdag veggiedag. Geraadpleegd op 21/11/2021 via https://www.evavzw.be/donderdag-veggiedag 

Giroux, H., & Penna, A. (1983). The Hidden Curriculum and Moral Education. McCutchan Publishing Corporation. 

Gordts, P. (2019). Aantal leerlingen die kiezen voor islam sterk gestegen. Geraadpleegd op 8/12/2021  via_https://www.demorgen.be/nieuws/aantal-leerlingen-die-kiezen-voor-islam-…

Huys, K. (2018). Wie komt allemaal op voor de rechten van de dieren? Geraadpleegd op 8/12/2021 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/07/05/wie-is-er-allemaal-bekommerd-om… 

Interdiocesaan Centrum vzw (2021). Erkende instantie rooms-katholieke godsdienst. Geraadpleegd op 26/11/2021 via https://www.interdio.be/?menu=instanties&tl=nl 

Leraar (anoniem) (2020). Cursus katholieke godsdienst voor het zesde jaar.

Lindgren, N. (2021). The political dimension of consuming animal products in education: an analysis of upper-secondary student responses when school lunch turns green and vegan. Environmental Educational Research, 26, 684-700.

Loobuyk, P. & Franken, L. (2013). Waarheen met de levensbeschouwelijke vakken in Vlaanderen? Pedagogiek, 33, 103-118.

Lloro-Bidart, T. & Banschbach, V. (2019). Animals in environmental education: interdisciplinary approaches to curriculum and pedagogy. Palgrave Macmillan. 

Menu (anoniem) (2021). Menu november 2021.

Onderwijs Vlaanderen (2021). Godsdienst of zedenleer? Geraadpleegd op 26/11/2021 via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/ouders/leren-en-evalueren/wat-leert-… 

Paus Franciscus (2015). Laudato Si’: over de zorg voor het gemeenschappelijke huis. Adveniat Geloofseducatie. 

Nemecek, T. & Poore, J. (2018). Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science, 360, 987-992.

Pedersen, H. (2010). Animals in schools: processes and strategies in human-animal education. Purdue University Press. 

Reinhart, R.J. (2018). Snapshot: few Americans vegetarian or vegan. Geraadpleegd op 13/11/2021 via https://news.gallup.com/poll/238328/snapshot-few-americans-vegetarian-v… 

Rice, S. (2013). Three Educational Problems: The Case of Eating Animals. The Journal of Thought, 48, 112-127.

Rosenfeld, D. & Tomiyama, A.J. (2021). Gender differences in meat consumption and openness to vegetarianism. Appetite, 166, 1-8.

Safran Foer, J. (2009). Eating animals. Little, Brown and Company. 

Scarborough, P., et al (2014). Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK. Climatic Change, 125, 179-192.

Schoolreglement (anoniem) (2021). Het schoolreglement voor 2021-2022.  

Singer, P. (1981). The Expanding Circle: ethics, evolution and moral progress. Farrar, Straus and Giroux. 

Singer, P. (1995). Animal Liberation. The Bodley Head.

Sprake, E.F. (2018). Dietary patterns of university students in the UK: a cross-sectional study. Nutrition Journal, 17, 1-17.

Springmann, M., et al (2018). Options for keeping the food system within environmental limits. Nature, 562, 519–525.

Thomas (2021). De Bijbelse achtergrond van Genesis. Geraadpleegd op 27/11/2021 via https://www.kuleuven.be/thomas/page/abel-genesis/

Thomas (2021). Leerplan rooms-katholieke godsdienst voor de 3e graad. Geraadpleegd op 26/11/2021 via https://www.kuleuven.be/thomas/page/leerplan-secundair/terrein/3/ 

University of Cambridge (2021). Spotlight on sustainable food. Geraadpleegd op 12/11/2021 via https://www.environment.admin.cam.ac.uk/spotlight-sustainable-food 

Van Brussel, L. et al (2019). Het preventief gezondheidsbeleid in het secundair onderwijs: de cijfers. Geraadpleegd op 14/11/2021 via https://storage.googleapis.com/gezondlevene-learning/secundair-onderwij… 

Verdonck, U. (2018). Donderdag veggiedag op Gentse scholen. Geraadpleegd op 12/11/2018 via https://www.evavzw.be/nieuws/donderdag-veggiedag-op-gentse-scholen 

Ward, L. (2015). No beef allowed: inside the schools that have banned meat. The Guardian. Geraadpleegd op 12/11/2011 via https://www.theguardian.com/teacher-network/2015/nov/12/no-beef-allowed… 

Weston, P. (2019). Sixty scientists sign open letter calling for less meat and dairy in schools and hospitals. The Independent. Geraadpleegd op 12/11/2021 via https://www.independent.co.uk/climate-change/news/scientists-meat-eatin…

Wrenn, C.L. (2019). Atheism in the American animal rights movement: an invisible majority. Environmental Values, 28, 715-739 

Universiteit of Hogeschool
Educatieve master in de maatschappijwetenschappen
Publicatiejaar
2022
Promotor(en)
Mieke Van Houtte
Kernwoorden
Share this on: