Letterliedjes ter ondersteuning van aanvankelijk lezen. De kracht van muziek in het leesonderwijs.

Sarah Bekkers
Persbericht

Ken je de nieuwste tool in het leesonderwijs al?

pagina 1pagina 2pagina 3

Ken je de nieuwste tool in het leesonderwijs al?

Het begon allemaal op een mooie zomerse vakantiedag. Met een klein hartje verstuurde ik een uitgebreide enquête. Enkele uren later ontplofte mijn mailbox: al meer dan 100 leerkrachten hadden uitvoerig geantwoord op mijn vragen! De vraag naar letterliedjes en naar het resultaat van mijn onderzoek over letterliedjes ter ondersteuning van aanvankelijk lezen, was duidelijk groot! Wat kon ik als onderzoekende student nog meer dromen?

Letterliedjes? Bestaan ze wel in Vlaanderen?

Ja hoor, ze bestaan! Maar, zowel uit bronnenanalyse als uit mijn enquête blijkt dat de meeste letterliedjes niet bruikbaar zijn in het Vlaamse onderwijs. Ze klinken soms te Nederlands of creëren verwarring. De vrolijke liedjes van Kapitein Winokio bijvoorbeeld hebben het over de letters /aa/, /bee/ en /see/, maar kleuters en aanvankelijke lezers hebben er niets aan omdat de uitspraak van de letters niet gekoppeld wordt aan de juiste klank. Nochtans is juist dat zo belangrijk als ondersteuning voor het leesonderwijs.

Letterliedjes met Sarah

De noodzaak aan een goede definitie en aan bruikbare letterliedjes drong zich dus vrij snel op. Hoewel ik mijn oorspronkelijke definitie in een verder stadium van mijn onderzoek nog aanpaste, klonk ze eerst zo:

Letterliedjes zijn educatieve kinderliedjes die binnen het bereik van de kinderstem aangeboden worden. Ze kunnen gemakkelijk zonder begeleiding gezongen worden. Ze zijn relatief kort, eenvoudig van structuur en woordkeuze. Ze maken gebruik van rijm, bewegingen en visuele ondersteuning. Ze zijn vaak humoristisch of hebben een verrassend element. Ze nodigen uit tot contact en interactie en reiken stof aan tot nadenken over letters en klanken. Ritme en tekst sluiten op een natuurlijke wijze bij elkaar aan.

Op basis hiervan heb ik negen letterliedjes geschreven: over /g/ en /h/, over /b/ en /d/, over /f/ en /v/, over /s/ en /z/, over /oo/, over /uu/, over /ei/ en /ij/, over /ie/ en /ei/ en tenslotte ook over /aai/, /ooi/ en /oei/. De focus lag op letterkennis, grafeem-foneemkoppeling en klanken waar aanvankelijke lezers het moeilijk mee hebben.

Ik voegde er educatieve tips aan toe voor het gebruik ervan in de klas. Zo kan er bij het liedje over /g/ en /h/ ingegaan worden op het thema gender. Bij het liedje over /b/ en /d/ kan er ingegaan worden op het verschil tussen ‘wie’ en ‘wat’, kunnen leerlingen zoeken naar dieren of voorwerpen die beginnen met de letter d, kan Berlijn opgezocht worden op de kaart. Op die manier beklijven de liedjes ook meer en wordt er ook over taal nagedacht.

Verder zocht ik ook naar motorische ondersteuning door passende bewegingen toe te voegen die de klanken en letters ondersteunen. Ik fotografeerde daarvoor een zesjarig meisje dat alle bewegingen duidelijk toonde.

Ik maakte passende tekeningen met lettersteunen en filmpjes om kinderen ook visueel te prikkelen. Alle liedjes zong ik zelf in, maar ik voorzag ook instrumentale versies en partituren om leerkrachten te motiveren om zelf de letterliedjes te zingen en te begeleiden op een instrument. Neem gerust een kijkje op mijn YouTube kanaal Letterliedjes met Sarah voor een beperkte selectie.

Zingen activeert het volledige brein en versterkt de sociale cohesie

En wat doen onderzoekers nadat ze iets gelanceerd hebben? Juist: verder onderzoeken en kritisch bekijken! Nu ik de noden van aanvankelijke lezers kende, vestigde ik mijn aandacht op muziek. Ik ontdekte dat muziek en zingen niet enkel een positieve invloed hebben op luistervaardigheid en taalontwikkeling, maar ook het volledige brein activeren. Klanken komen via de hersenstam binnen. Daar bevinden zich de vitale centra zoals ademhaling, bloeddruk- en hartregulatie. Wat we horen heeft dus een invloed op de vitale functies. Daarom is muziek leven! Samen zingen versterkt bovendien de sociale cohesie, verbetert de behandeling van dyslexie en schenkt kinderen met taalproblemen een positievere kijk op zichzelf en op de wereld. Hoeft het nog meer betoon dat letterliedjes een meerwaarde zijn voor het onderwijs?

Leerkrachten, directies, logopedisten en leerlingen reageren enthousiast

Ik was dan ook dankbaar dat mijn letterliedjes een breed publiek bereikten. Na 22 dagen waren er al 1800 weergaven en enkele maanden later bijna dubbel zoveel. Ik kreeg uitvoerige en bemoedigende reacties uit binnen- en buitenland. Leerkrachten, directeurs, logopedisten, professoren en zelfs een staatssecretaris voor kinderrechten uit Tamil Nadu (India) toonden interesse. Ze wilden dat ik nog liedjes over andere klanken en letters zou creëren en dat ik ook voor kleuters, oudere kinderen en anderstalige volwassenen liedjes zou schrijven. Mijn letterliedjes werden dus duidelijk gesmaakt!

Nieuwe uitdagingen liggen in het verschiet

Aangezien letterliedjes ook interessant blijken te zijn voor volwassenen die Nederlands leren, klinkt de vraag naar letterliedjes op hun niveau. Zingen kan ook voor volwassenen een verbindende factor zijn en een boeiende manier om letters en klanken aan te leren. Zo kwam ik tot een nieuwe, algemenere definitie van letterliedjes.

Letterliedjes zijn educatieve liedjes. Ze zijn relatief kort, eenvoudig van structuur en woordkeuze. Ze maken gebruik van rijm, bewegingen en visuele ondersteuning. Ze zijn vaak humoristisch of hebben een verrassend element. Ze nodigen uit tot contact en interactie en reiken stof aan tot nadenken over letters en klanken. Ritme en tekst sluiten op een natuurlijke wijze bij elkaar aan.

Nieuwe uitdagingen liggen dus voor mij klaar! Bij het componeren van liederen voor anderstalige volwassenen denk ik dan aan het gebruik van minder bekende toonaarden, andere composities, muziekstijlen en melodieën. Ik blijf dus verder dromen, componeren en evalueren.

Ga ook jij aan de slag met letterliedjes?

Het zou natuurlijk fijn zijn mochten mijn letterliedjes helemaal geïntegreerd worden in het leesonderwijs. Ik droom ervan een boek uit te geven en vorming aan te bieden. Een combinatie tussen theoretische inzichten, praktische lessuggesties, bewegingstips, visuele ondersteuning en samenzang kunnen een zinvol en bruikbaar geheel vormen. Ik hoop in elk geval dat ook jij nu aan de slag gaat met mijn letterliedjes! Doen? Doen!

Bibliografie

Aberkane, I. (2017).  Het vrije brein. Train je hersenen en ontplooi je geest. Met de nieuwste inzichten uit de neurowetenschap. (K. Benner & M. Maassen, Vert.). Muitingh-Sijthoff. 

Ceyssens, M. (2018). Lezer-scan. Een behandelingsplan voor het leren lezen. Pelckmans Pro.

De Doncker, W. (2007). Het verhaal van O. Davidsfonds/Infodok.

De Doncker, W. (2010). Van A tot Zet. Davidsfonds.

Dorren, G. (2016, januari, pp. 12-13). Meertalig opvoeden: nog steeds een goed idee? De voordelen van kunnen schakelen tussen talen [pdf]. Onze Taal, 85 (1). Geraadpleegd op 2 januari 2022 via onzetaal.nl/uploads/editor/1601­­_­OnzeTaal.pdf

Haverkort, F., Van der Lei, R., & Noordam, L. (2008). Kleuter-wijs (3de dr.). Stichting Ter Bevordering van de Muzikale vorming.

Huizenga, H. (2016). Taal en didactiek. Aanvankelijk en technisch lezen (4de ed.). Noordhoff.

Kapitein Winokio (2015). ABC, zing maar mee (1ste ed.).

Koning, S., & Verhage W. (2019). Kijk! Ik ben een kikker. Meer met muziek bij taalontwikkeling van jonge kinderen.  30 liedjes en 10 spreekteksten met begeleidende spelvormen, ondersteund met gebaren. SWP.

Mieras, M. (2015). Wat muziek doet met kinderhersenen. In opdracht van Jeugdcultuurfonds Nederland. Geraadpleegd op 4 september 2021, van https://www.mieras.nl/schrijven/wat-muziek-doet-met-kinderhersenen/

Moonen, E. (2019). Exit Dyslexie. Zeker leren lezen met de alfabetcode. Manteau/Standaard.

Onderwijs Vlaanderen (z.d.). Cijfers over geletterdheid Geraadpleegd op 1 januari 2022, van https://www.onderwijs.vlaanderen.be/nl/geletterdheid/cijfers-en-onderzo…

Scherder, E. (2017). Singing in the brain. Over de unieke samenwerking tussen muziek en de hersenen. Athenaeum Polak & Van Gennep.

Schipper, J. (2017). Een goed lied zingt zichzelf. Hoe schrijf ik een kinderlied? SWP.

Terstappen, T. (2020, december 7). Wat we kunnen leren van het Finse onderwijssysteem. Bedrock. Geraadpleegd op 23 april 2022, van www.bedrock.nl

Van Beemen, L., & Beckerman, M. (2018). Ontwikkelingspsychologie (6de dr.). Noordhoff.

Van Cranenburgh, B. (2018). Muziek en brein. Over de kracht van muziek (1ste dr.). Stichting ITON.

Van den Berg, H., Land, I., & Meising I. (2019).  Liefde voor letters en lezen. Handboek stimulering geletterdheid. 0 tot 7 jaar. SWP.

Van Vuure, M. (2019). Leren lezen doe je met je lijf. Ga op zoek naar de werkelijke oorzaak van een leesachterstand. Akasha.

Vervaet, E. (2017). Van schootkind tot schoolkind. Wat kan jouw kind tussen 0 en 8 jaar? De veertien ontwikkelingsfases. Elmar.

Weerstand S. (Host). (2020, juni). Erik Scherder | ‘Hoe muziek ons brein verrijkt en hoe het kinderen helpt bij hun ontwikkeling’ [Podcastaflevering]. In Méér Muziek in de Klas. Saskia Weerstand. Geraadpleegd op 1 mei 2022, van https://open.spotify.com/episode/3oMHHqS4eeRliKSwDVej1a?si=sX-mzp3sQDS39PHSdCoCJQ&nd=1

Wijdemans, D., & Mientjes C. (2017). Een steuntje in de rug met klanken en letters. (© 2018 Wijs met letters. Aanpassingen herdruk). Geraadpleegd op 15 september 2021 van https://docplayer.nl/114973646-Aanpassingen-herdruk-programma-een-steuntje-in-de-rug-met-klanken-en-letters-2018.html

www.canva.com

www.survio.com