Ga je zwemmen? Dan neem je best je zwembril mee! Amy Landau (Odisee) legt je graag uit waarom. Zij onderzocht het effect dat zwembadwater op je ogen heeft.
Kan een Afrikaans visje onze verouderde hersenen redden?
Artikel
Wat als we eeuwig konden leven? Voor de mens is dit nog een utopisch denkbeeld, maar in het dierenrijk zijn sommige beestjes ons als een stapje voor. Zo kan de Afrikaanse, turquoise killivis afgestorven zenuwcellen weer laten aangroeien. Biologe Ine Jacobs (KU Leuven) bracht voor haar scriptieonderzoek de locatie van de stamcellen die daarvoor zorgen beter in kaart. 
We worden ouder dan ooit. Dat is vooral te danken aan een betere gezondheidszorg, maar ook aan goede hygiëne en meer aandacht voor een gezonde levensstijl. Toch gaat lang leven niet altijd hand-in-hand met een goede fysieke en mentale gezondheid. Ziektes zoals Alzheimer en Parkinson komen dan ook vaak voor op oudere leeftijd. Zo’n ziektes beschadigen de zenuwcellen in de hersenen tot deze uiteindelijk afsterven. En wanneer zenuwcellen afsterven, kunnen we die niet meer laten aangroeien. Maar de Afrikaanse killivis, die kan dat wel.
Jong vs. Oud
Jonge killivissen kunnen na hersenbeschadiging hun hersenen volledig herstellen. Oudere killivissen hebben een veel trager en onvolledig genezingsproces. Na beschadiging komt er bij de oude visjes littekenweefsel, waardoor hun zenuwcellen niet volledig kunnen aangroeien. Voor haar onderzoek wou Jacobs weten hoe het komt dat er zo’n verschil is tussen jonge en oude killivissen. “Dankzij vorig onderzoek weten we welke stamcelsoorten voorkomen in de hersenen van een killivis, maar we wilden hun precieze locatie in de hersenen beter in kaart brengen.” Die stamcellen zijn een soort ‘oercellen’ met twee belangrijke kenmerken. Zo kunnen ze veranderen in verschillende types hersencellen, die verschillende functies in de hersenen uitoefenen, én kunnen ze zichzelf vernieuwen. “Als stamcellen bij een oudere vis op een andere plaats zitten dan bij een jongere vis, dan zou het verschil in herstel daar misschien aan kunnen liggen.”
Geen verschil
Tijdens het onderzoek merkte Jacobs op dat verschillende stamceltypes telkens in een andere regio van de hersenen voorkwamen. “Een stamceltype dat RG1 heet kwam bijvoorbeeld steeds voor aan het buitenste oppervlak van de hersenen, terwijl celtype RG4 enkel voorkwam in een dun vliesje dat rond de hersenen zit.” Dat die stamceltypes in aparte regio’s voorkomen, kan erop wijzen dat ze ook andere functies in de hersenen uitoefenen. Dan zouden ze eventueel ook anders kunnen reageren op veroudering. Maar hoewel jonge visjes duidelijk meer cellen kunnen vernieuwen dan oudere vissen, vond Jacobs geen direct verschil in de locatie van de stamcellen.
Trial and Error
Was het onderzoek dan helemaal zonder belang? “Nee, de ontdekking van de killivis is nog relatief vroeg in de wetenschap. We weten bijvoorbeeld al veel meer over de zebravis, die gelijkaardige kenmerken toont, maar een veel langere levensduur heeft. Voor de killivis moeten we die puzzel nog leggen. Je kan mijn onderzoek zien als een klein puzzelstukje dat de biologische kennis over de killivis helpt opbouwen.” Het eeuwige leven moeten we dus nog niet verwachten. “Maar hopelijk kunnen we in de toekomst dankzij de killivis wel kwalitatiever ouder worden, zonder dementie.”
| Waarom dit beestje? |
|---|
| Wetenschappers bestuderen al decennialang het afsterven en opnieuw aangroeien van zenuwcellen in verschillende dieren. Hoewel wormen en fruitvliegjes bijvoorbeeld erg handig zijn voor het bestuderen van basismechanismen, blijven ze enorm verschillend van een mens. Vissen en muizen delen al heel wat meer menselijke kenmerken zoals een ruggengraat, bloed en een adaptief immuunsysteem. Maar dat is maar één kant van het verhaal. Om ouderdom en ouderdomsziektes te bestuderen, heb je natuurlijk ook oude dieren nodig. Voor muizen of zebravissen moet je drie tot vijf jaar wachten voor ze de juiste leeftijd bereiken. Dat maakt het lastig om snel en efficiënt onderzoek te doen. Omdat de killivis in poelen leeft die slechts 75 dagen in het jaar gevuld zijn met water, heeft het visje zich moeten aanpassen om op hele korte tijd uit het ei te komen, te volgroeien, en zelf eitjes te leggen. Na slechts 12 weken toont het visje al ouderdomskenmerken, waardoor het ideaal is voor ouderdomsonderzoek. |
Dit artikel verscheen in Metro op 21 augustus 2023.
Ine Jacobs (KU Leuven) nam deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2022. Ze schreef haar scriptie onder begeleiding van Prof. Eve Seuntjens en Caroline Zandecki.
Dankwoord: Ik zou heel graag mijn begeleidster Caroline Zandecki willen bedanken. Door haar enorm goede begeleiding heb ik dit project tot een mooi einde kunnen brengen
Zelf net een straffe scripte geschreven? Doe ook mee aan Vlaamse Scriptieprijs! Maak zo kans op persaandacht én prijzen tot 2.500 euro. Meer info op www.scriptieprijs.be
Lees ook
