Kranten, zijn ze wel zo objectief?

Kranten, zijn ze wel zo objectief?

Op 23 juni 2016 besliste het Verenigd Koninkrijk om uit de Europese Unie te stappen. De rechtse politieke partij UKIP, de UK Independence Party, en de partijleider, Nigel Farage, ijverden al enkele jaren voor het referendum en de zogenaamde Brexit. Nigel Farage en zijn partij verschijnen dan ook al jaren in menig Britse kranten, niet alleen vanwege hun controversiële politieke standpunten maar ook vanwege het racistische imago van de partij en hun excentrieke partijleider. De meerderheid van de Britten heeft een duidelijke mening over de partij, voor of tegen, en de Britse kranten hebben dat ongetwijfeld ook. Laat de Britse pers die mening doorschemeren in haar artikels? Respecteert ze het begrip ‘journalistieke objectiviteit’ wel? En hoe zit het met andere partijen, de zogenaamde ‘mainstream’ partijen, rapporteert de pers hierover wel objectief?

Journalistieke objectiviteit wordt meestal onderzocht om discriminatie, vooroordelen en ongelijkheid tegenover etnische minderheden aan het licht te brengen. Die objectiviteit kan echter ook onderzocht worden tegenover een politieke partij die zelf bij momenten een extreem rechts discours hanteert. Want ook tijdens het rapporteren over dergelijke partij mogen lezers verwachten dat de pers objectief blijft. Wie een nieuwsartikel leest in de krant, op papier of digitaal, gaat ervan uit dat dat artikel geschreven is vanuit een objectief standpunt en dat louter de feiten worden gepresenteerd. Wat de lezer vaak niet weet is dat het artikel wel degelijk subjectieve elementen bevat. Auteurs van krantenartikelen introduceren hun mening echter vaak onbewust, het gebeurt haast automatisch. Daarom gebeurt het ook subtiel en valt het de lezer niet echt op dat die mening geprojecteerd wordt op hem of haar.

Bij de Britse geschreven pers kan men er enigszins vanuit gaan dat nieuwsartikelen niet altijd objectief zijn aangezien de Britten er het bekende onderscheid maken tussen de zogenaamde ‘linkse’ en ‘rechtse’ pers en ook tussen de ‘kwaliteitspers’ en de ‘tabloids’ of roddelpers. Daarnaast zijn er tal van onderzoeken die elke Britse krant linken aan een bepaalde partij, de partij waar ze zogenaamd het meeste steun aan betuigen. Er stellen zich dus enkele vergelijkende vragen in het onderzoek naar de objectiviteit van de Britse pers tegenover UKIP. Over wie zijn de kranten het meest objectief, UKIP of een van de ‘mainstream’ partijen? Zijn er verschillen in objectiviteit tussen artikelen van de zogenaamde ‘linkse’ en ‘rechtse’ pers? En tussen artikelen van de ‘kwaliteitspers’ en de ‘tabloids’? En zijn er verschillen in objectiviteit tussen artikelen over Nigel Farage en UKIP? Die laatste vergelijking wordt gemaakt omdat Britse kranten in het algemeen positiever lijken te rapporteren over Nigel Farage, de ‘man van het volk’, dan over UKIP, veeleer gerelateerd aan schandalen en racistische partijleden.

Die vergelijkende vragen worden beantwoord aan de hand van een kritische discours analyse, een redelijk jonge en complexe onderzoeksmethode aangezien heel wat onderzoekers er hun eigen theorie op toepassen. Elke onderzoeker selecteert namelijk enkele aspecten die relevant zijn voor diens onderzoek om ze vervolgens kritisch te analyseren. De volgende aspecten werden gekozen om de objectiviteit in Britse nieuwsartikelen tegenover UKIP te testen: nominalisaties, citaten, krantenkoppen, foto’s en stereotypen.

De nominalisaties verwijzen naar hoe kranten refereren naar een politieke partij, diens leider en alles en iedereen wat daar mee gelinkt kan worden. Zo refereert de ene krant naar de partij als racistisch, homofoob en vrouwonvriendelijk en de andere als een groeiende partij met goede perspectieven voor de komende verkiezingen. Maar de verschillen kunnen ook kleiner of subtieler zijn door simpelweg te kiezen als auteur voor ‘Farage zijn Duitse vrouw’ in plaats van gewoonweg ‘zijn vrouw’. Door het adjectief ‘Duitse’ toe te voegen verschuift de nadruk meteen op de nationaliteit van de vrouw van de partijleider, wat in strijd zou kunnen zijn met het sterke anti-immigratie standpunt van UKIP. Het kan dus onrechtstreeks gezien worden als een aanval op de geloofwaardigheid van Nigel Farage.

Zo kunnen ook de citaten die een auteur vermeldt in het nieuwsartikel heel wat prijsgeven over diens persoonlijke mening, bijvoorbeeld als hij enkel leden van de oppositie citeert of net helemaal niet. En niet alleen de inhoud maar ook de lengte van citaten kan van belang zijn. Zo kan een auteur wel een schijnbaar evenwicht creëren door zowel leden van UKIP als leden van de oppositiepartij te citeren, maar hij kan ook meer of minder ruimte geven aan de oppositie naargelang zijn persoonlijke mening.

Krantenkoppen kunnen op hun beurt positief of negatief refereren naar een politieke partij. De woordkeuze van een krantenkop kan meteen de toon zetten voor de rest van het artikel. Diezelfde labels, positief of negatief, kunnen worden overgedragen aan stereotypen. Hoewel stereotypen meestal als negatief worden ervaren zijn ze toch vatbaar voor interpretatie. Zo vermeldt de Britse pers vaak Nigel Farage zijn liefde voor een glas bier of zijn regelmatige aanwezigheid in de ‘pub’. De ene auteur kan dit vermelden om Farage af te schilderen als een minder serieus politicus, terwijl de andere dit kan gebruiken om aan te tonen dat Farage een man van het volk is. Diezelfde interpretatie geldt voor de foto’s, die overigens meer zeggen dan duizend woorden:

Left: The Daily Mail, June 9th 2014, Nigel Farage (UKIP), right: The Daily Mail, May 27th, 2014, David Cameron (The Conservative Party).

De resultaten van het onderzoek bevestigen dat Britse kranten wel degelijk een mening hebben over UKIP, maar ook dat hetzelfde geldt voor de ‘mainstream’ partijen. Ze zijn dus niet noodzakelijk neutraler tegenover de ‘mainstream’ partijen dan tegenover UKIP. Er heerst echter wel een verschil in de houding tegenover UKIP tussen de ‘linkse’ en ‘rechtse’ pers, en ook tussen de ‘kwaliteitspers’ en de ‘tabloids’. Die verschillen blijken soms echter eerder klein te zijn en niet zo opvallend als in eerste instantie zou worden aangenomen. Tot slot lijkt de pers gunstiger te rapporteren over Nigel Farage dan over UKIP, maar ook hier moet er rekening gehouden worden met de interpretatie van de lezer en de bedoelingen van de auteur.

Auteurs van krantenartikelen kunnen dus wel degelijk hun politieke mening laten doorschemeren, vaker onbewust dan bewust, maar voor de krantenlezers onder ons: een gewaarschuwd man is er twee waard.