Ik hoor, ik hoor wat jij niet hoort. Een narratief onderzoek over de techniek echolokalisatie van personen met een visuele bep

The real batman

Iedereen kent de fictieve superheld ‘Batman’, maar heb je er ook bij stilgestaan of het mogelijk is om een echte ‘batman’ te zijn? Om te kunnen horen zoals vleermuizen en je te oriënteren op basis wat je hoort? Misschien ben jij hier wel toe in staat:

Sluit je ogen en maak klikgeluiden met je tong of neurie terwijl je je hand voor je gezicht houdt.
Beweeg nu je hand dichter naar je mond toe en dan verder van je mond weg. Breng je hand links naar je gezicht en dan eens rechts, terwijl je steeds geluiden blijft maken op eenzelfde toon. Hoor je een geluidsverschil wanneer je je hand dichter bij je aangezicht houdt dan wanneer je hand verder is van je gezicht? Zoja dan heb jij gebruik gemaakt van echolokalisatie.

Human sonar

Echolokalisatie of beter verwoord menselijke actieve echolokalisatie (Human Sonar) is het detecteren van stille objecten of voorwerpen ( muren, kasten, auto’s, balpennen, mensen,…) door gebruik te maken van een geluid dat weerkaatst op die objecten/voorwerpen (echo’s). (Vandenbossche, 2009) Geluid bestaat uit drukgolven die zich door de lucht verplaatsen. Ieder geluid bestaat uit verschillende intensiteiten en frequenties. Hierdoor klinkt ieder geluid anders en onderscheidt het zich van andere geluiden. (Sensis, 2004). Op deze manier kunnen blinden horen waar een auto geparkeerd staat of waar bomen staan.
De personen die de techniek toepassen, maken meestal geluid door middel van hun tong tegen hun gehemelte te duwen waardoor er klikgeluiden ontstaan. Door de weerkaatsing van de geluiden  tegen de objecten kunnen ze bepalen uit welke vorm en  materiaal het object vervaardigd is hoe ver ze zich van het object bevinden. Een steeds lagere wordende echo wil zeggen dat een voorwerp zich uit zijn richting beweegt, een hoger wordende echo betekent dat het voorwerp dichterbij komt. 
De afstand ‘hoort’ men door de duur van de tijd vooraleer de echo terugkomt bij de persoon. (Vandenbossche, 2009)

De techniek is gebaseerd op het sonarsysteem dat onder andere dolfijnen en vleermuizen gebruiken.
James Holman is de eerste gekende blinde persoon die gebruikt maakte van deze techniek. Hij staat ook bekend als de ‘blinde reiziger’ omdat hij met behulp van echolokalisatie de wereld rondreisde in begin van de 19de eeuw. (Roberts, 2011)

In mijn masterproef werd onderzocht wat echolokalisatie inhoudt en welke mogelijkheden en beperkingen de techniek kan geven aan blinden en slechtzienden.  Uit het onderzoek  bleek dat personen die gebruik maken van echolokalisatie zich veiliger en vlotter verplaatsen. Daarnaast heeft het ook een positieve invloed op hun zelfredzaamheid en het dagelijks functioneren.
Een beperking van de techniek is dat het veel doorzettingsvermogen en oefening vraagt.

Echolokalisatie biedt veel mogelijkheden, toch zijn er in Vlaanderen zijn er slechts enkele scholen en organisaties die de techniek aanbieden. Dit kan te wijten zijn aan het beperkte wetenschappelijk onderzoek en de onwetendheid die erover heerst in de samenleving.

Echolokalisatie als mobiliteitshulpmiddel

Voor mensen met een visuele beperking zijn er al veel mobiliteitshulpmiddelen ontwikkeld zodat ze zich vlot en veilig kunnen voort bewegen. De meest bekende hulpmiddelen zijn de witte stok, de blindgeleide hond en de navigatiesystemen.
De hulpmiddelen wijzen de persoon op obstakels op zijn pad.
Een groot nadeel van al de hulpmiddelen is dat ze maar een klein bereik hebben. (Nachtergaele, 2011)

 Echolokalisatie is ook een mobiliteitsvorm, maar het is geen apparaat dat de persoon moet vasthouden of meesleuren zoals de apparaten hierboven beschreven. Toch heeft het ook een invloed op de waarneming van de persoon. Ze gaan dingen ‘zien’ die ze anders niet zien, ondanks hun navigatiesysteem en/of ze gaan voorwerpen op een andere manier bekijken.
De techniek kan ook goed met de andere technieken gecombineerd worden en die combinatie kan ervoor zorgen dan men zich tijdens drukke momenten nog steeds vlot en veilig kan voort bewegen.

In Amerika wordt deze techniek bestudeerd en ontwikkeld door Daniel Kish. Deze Amerikaan (44 jaar) had als baby een agressieve vorm van kanker waardoor hij aan beide ogen blind werd.
Hij heeft deze techniek al aan verscheidene mensen onderricht, met en zonder een visuele beperking. Hij probeert deze techniek wereldwijd bekend te maken door het aan te leren, presentaties te geven, onderzoeken te publiceren,…. (World Access For the Blind, 2010)
Daniel Kish gebruikt de techniek natuurlijk ook zelf, zo gaat hij in zijn vrije tijd vaak klimmen, fietsen en duiken door middel van echolokalisatie.

Ook in België hebben we enkele mensen die veelvuldig gebruik maken van echolokalisatie zoals Tom De Witte. Hij is geboren in 1979 en sinds 2009 aan beide ogen volledig blind. Hij heeft de techniek echolokalisatie zelfstandig geleerd door veel te oefenen en de hulp van Daniel Kish. Tom De Witte heeft de techniek al aangeleerd aan verscheidene andere mensen in België maar ook in Engeland, Oekraïne, Wit Rusland, Nederland, Duitsland,..
(De Witte, 2011)

Waarom echolokalisatie promoten?

Ondanks het beperkte wetenschappelijk onderzoek zijn er toch verscheidene mensen die aantonen dat echolokalisatie voor hen een meerwaarde betekent in hun dagelijks leven; zoals grotere onafhankelijkheid en zelfstandigheid in hun dagelijks leven en meer kunnen waarnemen waardoor ze zich veiliger en vlotter kunnen voortbewegen. Toch worden personen met een visuele beperking die gebruik maken van echolokalisatie ook dagelijks geconfronteerd met de onwetenden van anderen waardoor ze ‘raar’ bekeken worden.

Blinden en slechtzienden moeten de kans hebben om zelf te beslissen of ze al dan niet de techniek willen gebruiken, maar ze moeten wel ergens terecht kunnen om echolokalisatie aangeleerd te krijgen. In Vlaanderen zijn er momenteel slechts enkele voorzieningen, scholen en organisaties die het leren van deze mobiliteitsvorm aanbieden. Vele andere organisaties zijn wel bereid om zich te verdiepen in echolokalisatie.

Het is belangrijk als hulpverlener om kennis te nemen van nieuwe tendensen in de praktijk om op deze manier vraaggestuurd naar cliënten toe te werken. Ook voor mensen buiten de zorgsector is kennis over echolokalisatie mooi meegenomen. Op deze manier kunnen zij hun steentje bijdragen tot een samenleving waarbij iedere persoon als gelijkwaardig beschouwd wordt en niet ‘raar’ bekeken wordt omdat hij/zij bijvoorbeeld klikgeluiden maakt.