Jong, kansarm en zwanger!

Een zwangerschap bij jonge kansarme meisjes: hoera of owee?

Moeders jonger dan 21 hebben het in onze huidige maatschappij niet gemakkelijk om hun plaats te verwerven. Programma’s zoals ‘Tienermoeders’ worden door de publieke opinie vaak misnoegd ontvangen: jonge meisjes worden al dan niet gewenst zwanger, terwijl ze schijnbaar nog niet over voldoende volwassenheid beschikken om het kind op te voeden. Bovendien zijn enkelen onder de gevolgde meisjes vaak afkomstig uit ‘marginale gezinnen’: de tiener gaat zelden nog naar school, denkt de wereld aan te kunnen, rookt tijdens de zwangerschap en houdt er verschillende vriendjes op na. Wat moet een mens hiermee? ‘Jong, kansarm en zwanger!’ werpt een ander beeld op deze jongeren. Deze bachelorproef is een leidraad voor hulpverleners, maar kan ook helpend zijn voor andere al dan niet professionelen die in contact komen met deze doelgroep, zoals onderwijzers, vroedvrouwen, jeugdwerkers en zelfs ouders. In een eerste hoofdstuk wordt de situatie van kansarmen geanalyseerd. Vervolgens schept de bachelorproef een brede kijk op de moeilijkheden waarmee kansarme jonge zwangere vrouwen geconfronteerd kunnen worden. Ten slotte worden enkele methodieken aangereikt om met deze meisjes om te gaan. Niet het problematische en het niet-kunnen wordt vooropgesteld, wel het omgaan met de doelgroep op een erkennende, positieve en groeigerichte wijze.

Jongeren uit kansarme gezinnen zijn enerzijds heel onzichtbaar, maar anderzijds net weer heel zichtbaar. Vaak weten mensen niet wat kansarmoede precies is. Uiterlijke kenmerken zoals een vuil taaltje, geplaatste kinderen, slecht onderhouden woningen en een hopeloos gebit klinken velen wel bekend in de oren. De problemen die deze groep ervaart op het vlak van wonen, gezondheid, onderwijs en inkomen worden echter dikwijls miskend. Kansarmen zijn aangewezen op de goedkoopste en veelal erbarmelijkste huurwoningen, woningen waarin het uiterst moeilijk is om kinderen groot te brengen. Sociale woningen laten meestal enkele jaren op zich wachten, waardoor deze mensen vaak eerst zware tijden moeten zien door te komen op de private huurmarkt. Daarnaast kampen heel wat onder hen met tal van gezondheidsproblemen zoals tandpijn, onverzorgde wonden, maar ook chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, astma en zware allergieën. Al deze problemen zijn meestal het gevolg van de ongezonde levensstijl en het beperkte inkomen van de gezinnen. Op het vlak van onderwijs hebben kansarmen vaak een achterstand. Deze is er dikwijls al voor de kinderen naar de kleuterklas trekken. De omgeving waarin het jonge kind opgroeit biedt namelijk te weinig leerkansen. Vervolgens groeit deze achterstand enkel nog en beëindigen heel wat jongeren het onderwijs zonder diploma, wat op zijn buurt een rechtstreeks gevolg heeft op hun inkomen en werk aangezien het zo moeilijk is om een goedbetaalde job te vinden. Zo komen kansarmen in een vicieuze cirkel terecht. Ook de 'binnenkant' van de groep is voor velen onbekend. Heel wat mensen die zich in een kansarme situatie bevinden, geven zichzelf overal de schuld van, hebben een laag zelfbeeld, denken niets te kunnen en schamen zich diep over hun situatie. Wie de situatie van mensen in kansarmoede niet kent, kan heel wat moeilijkheden ervaren bij het omgaan met deze doelgroep.

Een rechtstreeks verband tussen kansarmoede en een zwangerschap op jonge leeftijd wordt volgens onderzoek ontkent. Toch heeft deze situatie een grote invloed op de zwangerschap en het latere moederschap. Een jonge zwangere vrouw heeft meestal nood aan ondersteuning uit de nabije omgeving, zeker wanneer ze minderjarig is. Een stabiele omgeving en gezinssituatie ontbreken echter vaak bij kansarmen. Daarnaast komen heel wat zwangerschappen bij ‘tienermoeders’ ongepland. Onvoldoende voorlichting is hier meestal de oorzaak van. Veel meisjes denken dat een zwangerschap hen niet kan overkomen of weten niet dat de pil onbetrouwbaar wordt indien ze niet met de nodige regelmaat wordt ingenomen. Daarnaast is het voor deze zwangere meisjes soms moeilijk om aan correcte informatie te komen: internet is meer dan eens ontoegankelijk en steunfiguren met juiste informatie bereiken hen niet.Verder ervaren heel wat jonge zwangere vrouwen problemen met hun nieuwe identiteit: een evenwicht vinden tussen ‘jong zijn’ en ‘moeder zijn’ is niet eenvoudig. Aansluiting vinden met leeftijdsgenoten wordt steeds moeilijker aangezien beide werelden verder uit elkaar gaan liggen. Terwijl andere tieners vooral bezig zijn met uitgaan, jongens en er goed uitzien, moet een zwangere jonge vrouw een nieuw lichaam leren aanvaarden en zich voorbereiden op heel wat ingrijpende veranderingen in haar leven. Tot slot willen kansarmen meestal hun kind een betere toekomst geven, alleen voelen heel wat onder hen aan dat ze niet vertrouwd zijn met alternatieven. Zo komen de kinderen op hun beurt in kansarmoede terecht. Velen binnen deze doelgroep ervaren dus een aantal moeilijkheden. Aangepaste ondersteuning kan de komst van een kind dragelijker maken.

Talrijke professionals en steunfiguren uit de omgeving ondervinden dat goede en kwaliteitsvolle ondersteuning bieden niet zo eenvoudig is. Uitspraken zoals: “jammer dat we ze niet zomaar kunnen verplichten tot abortus” getuigen hiervan. Dit soort uitspraken geeft aan dat deze personen het moeilijk hebben om een evenwicht te vinden tussen aansturen en vertrouwen op de eigen verantwoordelijkheid van de zwangere vrouw.  Een correcte bejegening is de basis om hierin een evenwicht te vinden. In deze bachelorproef dring ik dan ook aan op een beslissingsproces samen met de cliënt: samen alle voor-en nadelen van elke beslissing overlopen, zoeken naar mogelijkheden en vooral: de keuze van de zwangere vrouw aanvaarden, hoe moeilijk dit is. In de bachelorproef worden verschillende methodieken aangereikt om erkennende ondersteuning te bieden: van een collage maken tot het stapsgewijs opbouwen van een gesprek over het al dan niet houden van het kind. Het belangrijkste is dat de begeleiding samen met het meisje gebeurd en dat men niet volledig gaat overnemen noch de jongere volledig aan zijn lot overlaat.

Het ondersteunen van jonge, zwangere vrouwen in kansarmoede vereist dus eerst en vooral kennis over de kansarmoedeproblematiek. Daarnaast is het goed om je in te leven in de leefwereld van deze vrouwen om vervolgens met een correcte houding deze groep te gaan ondersteunen, eventueel aan de hand van enkele creatieve methodieken. Indien men een goed evenwicht kan vinden tussen overnemen en vertrouwen, kan men zeker hoera roepen in plaats van owee!