Journalistiek, een (bewust) maatschappelijk engagement. Is journalistiek nog een missie of eerder gestuurd gedrag?Een kwalitatief onderzoek naar de perceptie van Vlaamse televisiejournalisten op mens en maatschappij in verhouding tot hun functie.Casestudy

Eva

Vanhengel

In deze licentiaatverhandeling peilen we naar de wijze waarop de VTM-journalist reflecteert over zijn beroep, over zijn autonomie, over het televisienieuws dat hij maakt en over de werking van de nieuwsredactie. Het onderzoek is gebaseerd op kwalitatieve onderzoeksmethoden. Aan de hand van diepte-interviews werden de journalisten bevraagd over bovenstaande thema’s.

Deze studie stelt een aantal vragen voorop die deze problematiek kadert vanuit het standpunt van de journalist, meer specifiek van de VTM-journalist. Acht onderzoeksvragen staan centraal:

Waarom kiest de journalist voor een beroep in de journalistieke wereld?
Hoe reflecteert de VTM-journalist over zijn beroep: welke rol denkt hij te vervullen in de samenleving?
Televisiejournalistiek en haar eigenheid: in welke mate verschilt televisiejournalistiek van andere vormen van journalistiek?
Hoe percipieert de VTM-journalist het televisiejournaal waarvoor hij werkt?
Welke selectiecriteria zijn volgens de VTM-journalisten van belang op de nieuwsredactie?
Hoe reflecteer de journalist over 4040, de informatielijn van VTM?
Hoe percipieert de journalist het gebruik van kijkcijfers?
Hoe werkt de nieuwsredactie?

Aan de hand van deze onderzoeksvragen trachten we een antwoord te bieden op de probleemstelling die in dit onderzoek centraal staat: “Journalistiek, een (bewust) maatschappelijk engagement. Is televisiejournalistiek nog een missie of eerder gestuurd gedrag?”

De nieuwsredactie van VTM staat centraal in dit onderzoek. We vinden het belangrijk dat de veel bekeken commerciële zender in Vlaanderen ook een plaats krijgt binnen het communicatiewetenschappelijk onderzoek, des te meer omdat er weinig gegevens over bestaan. Naast de concurrent van de openbare omroep, is het televisiejournaal van VTM voor heel wat kijkers een belangrijke informatiebron. Daarnaast profileert de zender zich als diegene die het nieuws brengt “dat dicht bij de mensen staat”. Het televisiejournaal van de commerciële zender streeft een zekere eigenheid na. Daarnaast profileert de zender zich als degene die nieuws brengt dat dicht bij de mensen staat. Het televisiejournaal van de commerciële zender streeft een zekere eigenheid na. In dit onderzoek besteden we daar, vanuit het oogpunt van de journalist, geruime aandacht aan, waardoor we hun opvattingen kunnen weergeven en informatie verzamelen over de werking van het hele nieuwsgebeuren. Daarbij besteden we ook ruime aandacht aan de werking van de 4040-lijn die VTM recentelijk in het leven heeft geroepen om de kijker te betrekken bij het maken van “Het nieuws” en de perceptie van de journalist hieromtrent.

Uit het onderzoek blijkt dat, voor de respondenten van dit onderzoek, het beoefenen van een journalistiek beroep niet noodzakelijk een missie is en al evenmin een bewust maatschappelijk engagement. De VTM-journalisten hebben door de snelheid waarmee het televisienieuws gemaakt moet worden, niet meer de kans om stil te staan bij de maatschappelijke rol van hun beroep. Niet alleen blijkt dit uit de resultaten van het onderzoek, we kunnen het ook afleiden uit de commentaren die de journalisten gaven op het einde van ieder gesprek. Meer dan eens vermelden ze dat de vragen die hen gesteld werden, hen de kans gaven stil te staan bij datgene waarmee ze bezig zijn: informatie overdragen naar de kijker. Velen waren onder de indruk en vonden van zichzelf dat ze nog maar weinig stilstaan bij de impact van hun verslaggeving. Technologische evoluties hebben er mede voor gezorgd dat televisiejournalistiek aan snelheid gewonnen heeft, waardoor televisiejournalisten onder grote tijdsdruk werken, wat volgens veel van hen ten koste gaat van een degelijke verslaggeving.

Daarenboven zorgt commercie ervoor dat journalisten moeten opereren in een sfeer waar kijkcijfers belangrijk zijn. VTM is een commerciële zender, afhankelijk van reclame-inkomsten en dat geldt ook voor het televisiejournaal. Reclame-inkomsten bepalen voor een groot deel het bestaan van “Het nieuws” zodat het televisiejournaal een programma is geworden zoals elk ander programma, of het nu gaat om een entertainmentprogramma of een televisiejournaal, het zijn programma’s die kijkers moeten trekken. Voor journalisten is dit niet altijd even vanzelfsprekend. Zij zien daardoor het echte journalistiek werk naar de achtergrond verdwijnen en voel zich meer programmamaker/reportagemaker dan journalist.

Daarnaast worden ze in hun werk beïnvloed door wat hen wordt opgelegd door het redactiemanagement. Van bovenuit wordt er een bepaalde lijn geschetst waaraan het televisienieuws moet voldoen. Sensatie, entertainment, maar vooral faits divers passen daarin. Daarbij ligt de klemtoon op gerechtsverhalen, ongevallen, branden,… . Belangrijke items zoals politiek, buitenland,… zijn geen prioriteit meer omdat ze ‘weinig’ kijkers kunnen boeien, ook dat wekt ergernis op bij de VTM-journalist.

Het journalistieke werk bestaat niet enkel en alleen uit gestuurd gedrag. Uit de resultaten is gebleken dat journalisten dankzij hun assertiviteit kunnen proberen hun eigenheid te bewaren. De journalisten wensen serieus genomen te worden wanneer ze hun mening ventileren en dat gebeurt, volgens hen, te weinig. Hun terreinkennis wordt wel eens in twijfel getrokken, menen ze. Vooral bij het maken van hun eigen televisieverslag verwerven de journalisten autonomie, zo blijkt. Al tracht het redactiemanagement ook hier een invloed uit te oefenen. Die invloed komt onder meer doordat het televisiejournaal niet alleen meer gezien wordt als informatiebron. Het is een programma dat deel uit maakt van de ‘kijkcijferstrijd’ en de concurrentiële sfeer binnen het medialandschap, waardoor -volgens de respondenten- echt journalistiek werk niet meer aan bod komt en het televisienieuws vooral aangenaam moet zijn voor de kijker.

Bibliografie

· ACHTEN (D.). Samenvatting discussiegroep 2 In: Ethische perspectieven, 1999, jg. 9, nr. 2, p. 105.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=216

· BAARDA (D.B.), DE GOEDE (M.P.M.), TEUNISSEN (J.). Basisboek kwalitatief onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek (tweede druk). Houten, Stenfert Kroese, 2005, p. 369.

· BARDOEL (J.). Zonder pen of papier. Journalistiek op de drempel van een nieuwe eeuw. Amsterdam, Otto Cramwinckel, 1993, p. 166.

· BARDOEL (J.). Macht zonder verantwoordelijkheid. Media, mediabeleid en de kwaliteit van de openbare informatievoorziening. 2003, p. 13.

http://kunweb.hosting.kun.nl/concernpages/documenten/oraties/Bardoel.pdf

Geraadpleegd op 15 oktober 2006

· BARDOEL (J.). Macht zonder verantwoordelijkheid? Media, mediabeleid en de kwaliteit van de openbare informatievoorziening. In: Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 2004, jg. 32, nr. 1, pp. 79-98.

· BARDOEL (J.) & D’HAENENS (L.). Media responsibility and accountability: new conceptualisation practices. In: European Journal of Communication Research, 2004, vol. 29, nr. 1, pp. 5-25.

· BARDOEL (J.), VOS (C.), VAN VREE (F.), WIJFJES (H.). Journalistieke cultuur in Nederland. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2002, p. 510.

· BATSCHA (R.M.). Foreign affairs news and the broadcast journalist. New York, Praeger, 1975, p. 255.

· BAUMAN (Z.). Zoals op TV. In: Ethische perspectieven, 2000, jg. 10, nr. 2, pp. 84-99.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=175

· BAUWENS (J.). Cursus mediasociologie, Brussel, VUB. Niet-uitgegeven cursus.

· BILTEREYST (D.). VAN BAUWELS (S.). Realiteit en fictie: tweemaal hetzelfde? Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2002, p. 86.

http://www.kbs-frb.be/files/db/NL/PUB_1125_Realiteit_en_fictie.pdf

· BILTEREYST (D.), PEEREN (Y.). Nieuws, Democratie en Burgerschap. Onderzoek over hedendaagse nieuwsmedia. Gent, Academia Press, 2003, p. 223.

· BLOMMAERT (J.), CORIJN (E.), HOLTHOF (M.), LESAGE (D.). De ‘kwaliteit van cultuur’. Omtrent consumentisme en verrechtsing.

http://vl.attac.be/article-impression.php3?id_article=12

· BOEIJE (H.). Analyseren in kwalitatief onderzoek. Denken en doen. Boom, Onderwijs, 2005, p. 179.

· BONTE (L.). Toch frappante verschillen tussen journaals VTM en VRT. In: De Standaard, 17 maart 2005, p. 25.

· BOURDIEU (P.). La distinction: critique sociale du jugement. Paris, Les Editions de Minuit, 1979, p. 670.

· BOURDIEU (P.), DICK (P.). Opstellen over smaak, habitus en het veldbegrip. Amsterdam, Van Gennep, 1989, p. 352.

· BOURDIEU (P.). Over televisie gevolgd door: In de greep van de journalistiek. Amsterdam, Boom, 1998, p. 100.

· BREED (W.). Sociol control in the news room. In: HUTTNER (H.), RENCKSTORF (K.), WESTER (F.). Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1995, pp. 522-538.

· CAREY (J.W.). Media, Mythes and narratives. Television and the press. Newbury Park (California), Sage, 1988 p. 264.

· CARPENTIER (N.), GREVISSE (B.), HARZIMONT (M.). Journalistieke praktijken die de betrokkenheid van de burger vergoten. In: N.N. Tussen woord en daad. Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2002, p. 8.

http://www.kbsfrb.be/files/db/NL/PUB%5F1264%5FTussen%5Fwoord%5Fen%5Fdaa…

· CARPENTIER (N.), PAUWELS (C.), VAN OOST (O.). Het on(be)grijpbare publiek. Brussel, VUBpress, 2004, p. 495.

· CLIFFORD (C.). Een pleidooi voor ‘public journalism’. In: Ethische perspectieven, 1999, jg. 9, nr. 2, pp. 94-96.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=216

· CREEBER (G.), MILLER (T.), TULLOCH (J.). The television genre book. London, British film institute, 2001, p. 163.

· DE BENS (E.). De verplichte popularisering loont. In: Het Volk, 14 mei 2003, p. 37

· DE CLERCQ (M.). Wie maakt het nieuws? Participatie en m/v representatie in de Vlaamse nieuwsmedia. In: BILTEREYST (D.), PEEREN (Y.). Nieuws, Democratie en Burgerschap. Onderzoek over hedendaagse nieuwsmedia. Gent, Academia Press, 2003, pp. 79-110.

· DE GENDT (T.). VTM en ‘Het Laatste Nieuws’ schakelen publiek in voor nieuwsgaring. In: De morgen, 13 september 2005, p. 6.

· D’HAENENS (L.). Mediavorming. Op zoek naar responsievere media: nieuwe vormen van publieke verantwoording hard nodig. 2005, p. 9.

http://www.senate.be/citizenship/05-04-26-media/d'Haenens.doc

· DEKEYSER (M.). De media, een pretpark. De devaluatie van het nieuws. Vianen, The House of Books, 2000, p. 174.

· DESMET (L.). Dat was het nieuws! Een multimethodisch historisch onderzoek naar de ontwikkeling van het televisiejournaal en de nieuwsproductiepraktijk op de Vlaamse openbare omroep (1953-1990) op basis van origineel beeldmateriaal en geschreven bronnen van het VRT-Beeld- en Documentenarchief. Niet-gepubliceerde doctoraatsverhandeling, Gent, Universiteit Gent, p. 483.

· DEUZE (M.). Wat is journalistiek? Amsterdam, Het Spinhuis, 2004, p. 232.

· DOVEY (J.). Freakshow. London, Pluto Press, 2000, p. 197.

· FACKLER (M.). Een blijvend gemiste kans. In: Ethische perspectieven, 1999, jg. 9, nr. 2, pp. 97-99.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=216

· GANS (H. J.) Democracy and the News. Oxford, Oxford university press, 2003, p. 168.

· GELDOF (D.). VMMa erg tevreden over ‘Het nieuws’.

http://www.tv-visie.be/?pagina=nieuwsbericht&rubrieknr=8&bericht=10738

Geraadpleegd op 5 november 2006

· GALTUNG (J.), RUGE (M.H.). The Structure of Foreign News. In: Journal of Peace Research, 1965, vol. 2, nr. 1, pp. 64-91.

· HAUTTEKEETE (L.). De taloidisering van kranten: mythe of feit? De ontwikkeling van een meetinstrument en een onderzoek naar de tabloidisering van Vlaamse kranten. Niet-gepubliceerde doctoraatsverhandeling, Gent, Universiteit Gent, 2004-2005, p. 422.

· HOOGHE (M.). Televisie en burgerschapsattitudes. De impact van televisietijd, programma-inhoud en zendervoorkeur. In: Ethische perspectieven, 2002, nr.2, pp. 103-121.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=21

· HOOGHE (M.), DE SWERT (K.), WALGRAVE (S.). Nieuws op televisie: televisiejournaals als venster op de wereld. Leuven, Acco, 2005, p. 237.

· HOOGHE (M.), DE SWERT (K.), WALGRAVE (S.). Het leven zoals het is? Televisienieuws en onze kijk op de wereld. In: HOOGHE (M.), DE SWERT (K.), WALGRAVE (S.). Nieuws op televisie: televisiejournaals als venster op de wereld. Leuven, Acco, 2005, p. 7-23.

· HULTENG (J.L.). The news media: what makes them tick? Englewood Cliffs, Prentice-Hall,1979, p. 166.

· LIBERT (M.). VTM. De euforie voorbij. Leuven, Kritak, 1992, p. 316.

· MAGITS (V.). Colloquium. Effenen de media het pad voor extreem rechts? 2003, pp. 20-24.

http://www.uvv.be/uvv5/pub/cinfo/democ/pdf/colloquium.pdf

· MASO (I.), SMALING (A.). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Boom, Amsterdam, 1998, p. 146.

· MCCOMBS (M.). The Agenda-Setting Role of the Mass Media in the Shaping of Public Opinion. 2002, p. 21.

http://sticerd.lse.ac.uk/dps/extra/McCombs.pdf

Geraadpleegd op 5 september 2006

· MCMANUS (J.H.). Market-driven journalism. Let the citizen beware? Thousand Oaks, Sage publications, 1994, p. 243.

· MCQUAIL (D.). McQuails Mass Communication Theory, 4th edition. Londen, Sage Publications, 2000, p. 542.

· MEIJER (I.C.). Naar een goed journaal? In: BARDOEL (J.), VOS (C.), VAN VREE (F.), WIJFJES (H.). Journalistieke cultuur in Nederland. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2002, pp. 391-410.

· MEYER (P.). The new precision journalism.

http://www.unc.edu/~pmeyer/book/Chapter1.htm#return1

Geraadpleegd op 10 september 2006

· MOTTA (L.) Ideological control and newsroom decision making: a Q-analysis of Brazilian editor's news selection. Ann Arbor, University Microfilms International, 1983, p. 173.

· NEWHAGEN (J.E.). The Evening’s Bad News: Effects of Compelling Negative Television News Images on Memory. In: Journal of communication, 1992, jg. 42, nr. 6, pp. 25-41.

· PATTYN (B.). Journalistieke versus commerciële belangen. In: Ethische perspectieven, 1999, jg. 9, nr. 2, pp. 91-107.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=216

· PAULUSSEN(S.).Journalistiek@Internet.be.Niet-gepubliceerde doctoraatsverhandeling, Gent, Universiteit Gent, 2004, p. 416.

http://www.internetjournalistiek.be/educatief/onderzoeken_eindwerken.php

· PEEREN (Y.). Televisienieuws: een venster op de wereld? In: BILTEREYST (D.), PEEREN (Y.). Nieuws, Democratie en Burgerschap. Onderzoek over hedendaagse nieuwsmedia. Gent, Academia Press, 2003, pp.111-138.

· PETERS (J.M.) Over beeldcultuur. Amsterdam, Atlanta, 1993, p. 147.

· PUISSANT (A.). Een stem voor de burger? De ‘public journalism’-queeste in de Verenigde Staten van Amerika. Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2000, p. 61.

http://www.kbsfrb.be/files/db/nl/PUB%5F1124%5Feen%5Fstem%5Fvoor%5Fde%5F…

· RAES (K.). De Macht van de broodheren. In: Ethische perspectieven, 1999, jg. 9, nr. 2, pp. 102-103.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=216

· SANDERS (K.), HARRISON (J.). Journalists at digital television newsrooms in Britain and Spain: workflow and multi-skilling in a competitive environment. In: Journalism studies, 2004, vol. 5, nr. 1, p. 89.

· SCHUDSON (M.). What Is a Reporter? The private face of public journalism. In: CAREY (J.W.). Media, Mythes and narratives. Television and the press. Newbury Park (California), Sage, 1988, pp. 228-245.

· SIMONS (S.). Radio- en televisiejournalistiek, de communicatiepraktijk. Amsterdam, Boom, 2004, p. 223.

· SINARDET (S.), DE SWERT (K.), DANDOY(R.). Franstalig, Vlaams, commercieel, openbaar: zoek de verschillen, 2004, p. 35. http://webhost.ua.ac.be/psw/pswpapers/PSWpaper%202004-01%20sinardet.pdf Geraadpleegd op 5 november 2006

· STANDAERT (L.). Rol van journalist nog lang niet uitgespeeld. In: De journalist, 24 juni 2003, nr. 60, pp. 4-5.

http://www.agjpb.be/vvj/pdf/de_journalist60.pdf

Geraadpleegd op 8 augustus 2006

· TORMANS (S.). ‘Het Janneke en Mieke gehalte moest eruit.’ In: Knack, 2 maart 2005, pp. 120-125.

· TYRELL (R.). The work of the Television Journalist. London, Focal Press, 1972, p. 180.

· VANDENBRANDE (K.), BAUWENS (J.). De nieuwsconsument, voor de buis en achter de krant: hoe het Vlaamse publiek televisie en krant als nieuwsmedia ziet. In: CARPENTIER (N.), PAUWELS (C.), VAN OOST (O.). Het on(be)grijpbare publiek. Brussel, VUBpress, 2004, pp. 125-144.

· VANDENBRANDE (K.). Het journaal als inzet in de concurrentiestrijd. In: DHOEST (A.), VAN DEN BULCK (H.) (eds.). Publieke televisie in Vlaanderen: Een geschiedenis, forthcoming. s.l., s.e., 2006, p. ?. (nog niet uitgegeven)

· VAN DALE woordenboek.

· WALGRAVE (S.), DE SWERT (K.). Doet het ertoe welk nieuws er gebracht wordt? In: Ethische perspectieven, 2002, nr. 2, p. 31.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=22

· WESTER (F.), PETERS (V.). Kwalitatieve analyse, uitgangspunten en procedures. Bussum, Coutinho, 2004, p. 220.

· WESTER (F.), SMALING (A.), MULDER (L.). Praktijkgericht kwalitatief onderzoek. Bussum, Coutinho, 2000, p. 206.

· WHITE (R.). Het verweer van de journalist. In: Ethische perspectieven, 1999, jg. 9 nr. 2, pp. 99-100.

http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=216

· WITTE (E.). Media en politiek. Brussel, VUBpress, 2002, p. 247.

· WIJFJES (H.). Journalistiek in Nederland 1850-2000: beroep, cultuur en organisatie. Amsterdam, Boom, 2004, p. 620.

· WINCH (S.P.). Mapping the cultural space of journalism. Westport, Praeger, 1998, p. 188.

· ZINZEN (W.). De wereld is een schouwtoneel, maar wie doet de regie? Kapellen, Uitgeverij Peckelmans, 2006, p. 176.

Het internet

§ http://www.vtm.be/4040/index.htm

Geraadpleegd op 24 augustus 2006

§ http://www.agjpb.be/vvj/nieuws.php?nieuwsid=245

Geraadpleegd op 24 augustus 2006

§ http://www.agjpb.be/vvj/nieuws.php?nieuwsid=402

Geraadpleegd op 24 augustus 2006

§ http://www.agjpb.be/vvj/nieuws.php?nieuwsid=400

Geraadpleegd op 1 oktober 2006

§ http://www.vrt.be/extra/deontologischecode_en_redactiestatuut.pdf

Geraadpleegd op 23 oktober 2006

§ http://www.vtm.be/persberichten/index_nieuwe_structuur_nieuwsdienst.htm

Geraadpleegd op 1 november 2006