Amnestie zonder pardon

Scriptie

Het frustreert velen. Conflict, oorlogen en dictaturen resulteren in schendingen van mensenrechten, maar achteraf gaan de schuldigen vrijuit omdat amnestie wordt verleend. Hoe onrechtvaardig dit ook mag lijken, de zaken zijn volgens Lies Van Welde complexer dan ze doen vermoeden.

Artikel door Lies Van Welde 
 

Surian Soosay (CC BY 2.0)
Surian Soosay (CC BY 2.0)


Bij het verlenen van amnestie worden misdadigers niet strafrechtelijk vervolgd of veroordeeld. De amnestie die in Zuid-Afrika na de apartheid werd verleend, was vernieuwend tegenover zijn voorgangers.

Terwijl voordien, vooral in Latijns-Amerika, steeds ‘blanco’ amnestie verleend werd, waarbij daders onvoorwaardelijk vrijuit gingen, was de Zuid-Afrikaanse amnestie ‘voorwaardelijk’. Ze kon enkel individueel worden verleend voor misdaden gepleegd met politiek oogmerk en op voorwaarde dat de volledige waarheid werd onthuld.

‘Is amnestie niet het overwegen waard om zoveel mogelijk daders aan te sporen de waarheid te onthullen?’

Amnestie werd aldus gebruikt om de waarheid te achterhalen over wat plaatsvond tijdens het apartheidsregime, wat noodzakelijk geacht werd om verzoening te bereiken.

Moet dergelijke amnestie meteen afgekeurd worden? Het alternatief is dat strafrechtelijke vervolgingen worden ingesteld, waarbij verdachten kunnen worden veroordeeld op basis van ‘voldoende bewijs’. Dit betekent echter niet dat zij bekennen, de waarheid achterhaald wordt of spijt wordt betoond aan de slachtoffers.

Bovenal is het praktisch onmogelijk iedereen te vervolgen, waardoor sommigen zonder meer vrijuit zullen gaan. Is het dan niet het overwegen waard om amnestie als beloning te gebruiken om zoveel mogelijk daders aan te sporen om mee te werken en de waarheid te onthullen?

Internationaal recht en literatuur

Er bestaat veel discussie omtrent amnestie binnen het internationaal recht. Weinig verdragen verplichten expliciet om vervolgingen in te stellen wanneer bepaalde regels worden geschonden. Ook lijkt geen universele verplichting te bestaan in het gewoonterecht en is de positie van het Internationaal Strafhof niet glashelder. Zelfs in geval van verplichte vervolgingen, is amnestie hier niet noodzakelijk mee in strijd.

Amnestie heeft ook in complexe situaties sterke punten en mag niet zomaar verworpen worden. 

Na intense conflicten kampen staten vaak met budgettaire en capaciteitsproblemen, waardoor het vervolgen van alle daders onmogelijk is en het soms kan volstaan om ‘voorbeeldprocessen’ te voeren, waarbij de meest verantwoordelijken worden terechtgesteld.

Hoewel ook in de literatuur de standpunten verdeeld zijn, kan een zekere evolutie worden vastgesteld. Aangezien de Latijns-Amerikaanse amnestieën onvoorwaardelijk waren, is het niet verrassend dat ze werden beschouwd als straffeloosheid en sterk werden afgekeurd. Later werd amnestie verbonden aan voorwaarden om verschillende doelstellingen te bereiken en gecombineerd in een ruimer kader, bijvoorbeeld naast waarheidscommissies. De mogelijkheden die deze amnestieën creëerden, werden door de literatuur gewaardeerd en de meningen werden genuanceerder, waardoor amnestie niet langer zomaar werd verworpen.

Aanvaardbaar?

Om de vraag of amnestie nu al dan niet aanvaardbaar is objectiever te kunnen beantwoorden, stelde ik een evaluatieschema op. Hierbij worden beoordelingscriteria gehanteerd, namelijk doelstellingen die de staat via amnestie wil bereiken en die belangrijke waarden vertegenwoordigen in de nieuwe samenleving. Indien amnestie in staat is een doelstelling te bereiken, wordt dit criterium positief geëvalueerd.

Daar komt nog bij dat de doelstellingen moeilijk te vatten zijn. Wat betekent rechtvaardigheid? Bereiken we dit met strafrecht of bestaat er ook sociale en economische rechtvaardigheid? Ondanks deze moeilijkheden en discussies is gebleken dat vervolgingen niet noodzakelijk beter in staat zijn de vooropgestelde doelen te bereiken.

Het verlenen van amnestie doet veel vragen rijzen. Vragen die enorm moeilijk te beantwoorden zijn en waarrond veel discussie bestaat. Het internationaal recht biedt geen duidelijk standpunt. Bovendien kan dit thema niet louter juridisch worden bestudeerd. Wel staat vast dat amnestie in complexe situaties ook sterke punten heeft en niet zomaar mag worden verworpen.

Dit artikel verscheen eerder op de website van MO* 
Lees de integrale scriptie van Lies Van Welde op scriptiebank.be/scriptie/2015/transitional-amnesties-footsteps-change

Share this on: