Een lange en gevaarlijke reis

Is het literatuur of is het journalistiek? Het is beide. Narratieve journalisten overschrijden de grenzen van de twee genres om een uniek eindproduct te creëren. Het boek Tranzyt Antwerpia van Pascal Verbeken en Herman Selleslags is daar geen uitzondering op.

Een analyse van journaliste Elise Van Roy (KU Leuven)

Benjamin zei: “Ik ga naar ergens anders.”

In 1911 vertrekt een zekere Benjamin Kopp uit zijn Poolse geboortedorp Nowe Miasto nad Pilicą. Nu zijn moeder gestorven is, heeft de dertienjarige jongen nog meer het gevoel verstikt te worden door de strenge voorschriften van de Joodse gemeenschap. Hij wil er dus weg, en zijn broer Simcha biedt hem een uitweg. Die was een paar jaar eerder al naar de Verenigde Staten getrokken en stuurt nu tickets, geld en instructies naar Benjamin, om hem achterna te reizen.

Het zou een lange en gevaarlijke reis worden. Vooral het eerste deel is een heikele onderneming: hij moet vanuit Polen dwars door het Europese vasteland om uiteindelijk havenstad Antwerpen te bereiken. Van daaruit zou hij een schip van de Red Star Line nemen.

Jaren later pent Kopp de memoires van zijn leven neer. Het zijn dan ook die memoires die Pascal Verbeken ertoe aangezet hebben een deel van Benjamins reis over te doen, samen met fotograaf Herman Selleslags. De twee maken een rondreis door Polen, die naast het verhaal van Kopp in Tranzyt Antwerpia aan bod komt. Maar er is meer…

Een ‘en-en-verhaal’

Tranzyt Antwerpia behoort tot een bijzonder genre, namelijk dat van de narratieve journalistiek. Het boek vertelt zonder enige twijfel een journalistiek verhaal. Centraal bij zulke verhalen staat het gegeven dat niets verzonnen mag zijn en daar houdt Verbeken zich inderdaad aan. Toch lijkt dit boek veraf te staan van de journalistieke stukken die we dagdagelijks onder ogen krijgen. Dat komt omdat het verhaal literair aanvoelt: niet omdat er verzonnen dingen instaan, maar omdat Verbeken verhaaltechnieken uit de literatuur gebruikt om van het journalistiek stuk ook een mooi verhaal te maken. Denk daarbij aan dialogen, uitgewerkte karakteriseringen en een plot. Het is dus geen kwestie van kiezen tussen journalistiek en literatuur. In zekere zin is het én journalistiek én literatuur, omdat dit boek – en bij uitbreiding het hele genre – kenmerken van beide vertoont.

Wat dit boek nog extra bijzonder maakt, is dat het ook kenmerken van een aantal andere genres bevat: Tranzyt Antwerpia is, naast een narratief journalistiek verhaal, een reisverhaal.
De reis van Benjamin Kopp staat bovendien model voor de reis die zo vele van zijn tijdsgenoten maakten, daarom kunnen we het boek ook een ‘focusverhaal’ noemen. En ook opvallend: ieder hoofdstuk is opgevat als een brief die Pascal Verbeken aan de dertienjarige Benjamin Kopp schrijft: het boek is dus ook een soort briefroman.

Als mijn masterproef één ding duidelijk kan maken, laat het dan zijn dat narratieve journalistieke teksten – zoals Tranzyt Antwerpia er ook een is – zich in geen geval in een hokje laten duwen en braafjes de conventies van een bepaald genre volgen. De narratieve journalistiek bevindt zich ‘ergens’ in het midden tussen conventionele journalistiek en literatuur. In die zin kunnen we stellen dat boeken als deze het beste van twee werelden kunnen samenbrengen: journalistieke feitendrang en literaire esthetiek vormen de basis, het verlangen om een goed verhaal te vertellen is als het ware het cement tussen beide.

Promotor: prof. dr. Hilde Van Belle

Lees de volledige analyse en scriptie

Tranzyt Antwerpia is een boek uit 2013 en is te vinden in de bibliotheek. Recent verscheen Brutopia van dezelfde auteur, verkrijgbaar in de boekhandel.

---

Dit artikel verscheen in de herfsteditie van de Vlaamse Scriptiekrant.