Nood aan meer diversiteit in prentenboeken

Prentenboeken zijn onmisbaar in elke kleuterklas. “Ze werken zowel als spiegels van je eigen leefwereld, als vensters die je leren over het leven van iemand anders.” Toch heeft slechts een minderheid van de prentenboeken in Vlaamse klassen een hoofdpersonage van kleur. Dat blijkt uit het onderzoek van vier studentes uit de lerarenopleiding van AP Hogeschool.

“Mama, ze is net zoals ik!” Toen Disney in september een persoon van kleur onthulde als de Kleine Zeemeermin in hun nieuwe film, deed het nieuws veel stof opwaaien. Toch kwamen er ook positieve reacties. Zo waren er op sociale media veel beelden te zien van kinderen en jongeren van kleur die enorm blijdschap uitstraalden. “Dat toont aan hoe belangrijk het is om stil te staan bij diversiteit”, aldus de studentes.

Literatuur nog te wit

Christina Van Goethem, Anouck Smeets, Nancy Marivoet en Rovena Hoxha doken voor hun onderzoek in de boekenkast van 16 verschillende kleuterklasjes in de regio’s Antwerpen en Sint-Niklaas. In totaal bekeken ze 2.592 prentenboeken, waarvan ongeveer de helft mensen als hoofdpersonages hadden. Daarvan had slechts 8% een hoofdpersonage van kleur. “Ons onderzoek toont aan dat de literatuur in ons kleuter- en lager onderwijs nog te wit gekleurd is.” Nochtans wil de grote meerderheid van de leerkrachten graag bewuster aan de slag gaan met diversiteit. “Het probleem ligt vooral bij het gebrek aan kennis. Leerkrachten weten niet goed hoe ze eraan moeten beginnen of waar ze op moeten letten bij het kiezen van multiculturele prentenboeken.”

Onschuldige eekhoorn

Het zijn vooral prentenboeken met dieren die de boekenkasten sieren. “Die zijn dan ook gemakkelijker aan te bieden voor leerkrachten. Ze hebben het gevoel dat je er niks verkeerd mee kan doen. Elke leerling kan zich in de personages herkennen én het geeft ze meer ruimte om te fantaseren.” Toch bieden prentenboeken met mensen als hoofdpersonage een betere representatie van de leefwereld van een kleuter. Inclusieve prentenboeken die de raciale, etnische en sociale diversiteit weerspiegelen hebben volgens onderzoek dan ook veel positieve effecten.

De superkracht van een kinderboek

Wanneer jonge kinderen via prentenboeken en films in contact komen met een inclusievere representatie van de samenleving, zullen ze positieve etnisch-raciale attitudes ontwikkelen. “Het verkleint ook de kans op uitsluiting omdat kinderen ‘anders’ of ‘niet normaal’ zijn.” Jezelf herkennen in een verhaal heeft bovendien een positief effect op het zelfbeeld en op de leesmotivatie van een kind. “Dat kan leiden tot een verbetering van de leesprestaties en de algemene ontwikkeling van de kinderen.”

Uit eigen zak

Waarom zijn de boekenkasten van Vlaamse scholen dan zo onevenwichtig samengesteld? “Als leerkrachten nieuwe boeken willen, moeten ze die vaak uit eigen zak betalen. Daarom maken ze gebruik van boeken die reeds in de school aanwezig zijn of lenen ze boeken van de bibliotheek. Helaas zijn bibliotheken niet altijd even goed voorzien van multiculturele prentenboeken.” Leerkrachten ondervinden ook moeilijkheden tijdens het gericht zoeken naar multiculturele prentenboeken die daarnaast ook nog eens kwaliteitsvol zijn. Wegens tijdsgebrek vallen ze dus dikwijls terug op boeken uit eerdere ervaringen, waardoor hun boekenaanbod zelden vernieuwt.

Kleurrijk lezen

Met hun scriptie willen de studentes leerkrachten vooral bewust maken dat er plaats is voor diverse prentenboeken in de (kleuter)klas. Een te groot aandeel leerkrachten denkt nog dat kinderen te jong zijn voor gesprekken over diversiteit of verwacht dat kinderen daar niet mee bezig zijn. Nochtans merkten de studentes net het omgekeerde tijdens hun onderzoek. Ze startten dan ook samen de instagrampagina @kleurrijk_lezen waar ze leerkrachten en ouders adviseren over goede, diverse prentenboeken. “Je hele boekenkast moet niet per se bestaan uit multiculturele prentenboeken, maar het is wel belangrijk om een kritische blik te werpen naar je boekenaanbod en ervoor te zorgen dat het genoeg variëteit heeft.”

Dit artikel verscheen in Metro op 10 juli 2023.

Christina Van Goethem, Anouck Smeets, Nancy Marivoet en Rovena Hoxha (AP hogeschool) nemen deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2023. Ze schreven hun scriptie onder begeleiding van Hajjar Ben Sliman-Ghomari.

Lees hun scriptie

Zelf net een straffe scripte geschreven? Doe ook mee aan Vlaamse Scriptieprijs! Maak zo kans op persaandacht én prijzen tot 2.500 euro. Meer info op www.scriptieprijs.be