De filter bubble van Google, feit of fictie?

Het vinden van informatie een belangrijke hoeksteen in elke democratische samenleving. Zeker wanneer het gaat om politieke onderwerpen is het belangrijk dat mensen toegang hebben tot veelzijdige informatie, waarbij de meningen en ideeën van alle partijen gehoord kunnen worden. Enkel wanneer burgers beschikken over een duidelijk overzicht van de verschillende standpunten, kunnen zij met elkaar in discussie gaan en hun eigen mening vormen, waarop zij een stem kunnen uitbrengen. Mensen gebruiken steeds vaker het internet wanneer ze op zoek gaan naar informatie. Internet wordt hierin vaak gezien als 'de grote redder' omdat het het eerste medium is dat wordt gezien als een 'pull-medium', waarbij gebruikers zelf kunnen kiezen wanneer en welke informatie ze te zien krijgen. Voorgaande media werden bestempeld als 'push-media', waarbij bijvoorbeeld radio- en televisiemakers bepalen wat er wordt getoond aan de burgers. De idee van 'media als gatekeepers' is dan ook een veelbesproken onderwerp in onder andere de communicatiewetenschappen. Het internet zou ontsnappen aan deze 'gatekeeping', maar is dat wel zo?

In mei 2015 schreef Dimitri Baronheid in De Wereld Morgen een blog-artikel waarin hij het democratisch systeem onder de loep neemt. Het grootste probleem schuilt in ontwikkeling van het internet, dat in grote mate bepalend is voor de informatie die mensen te zien krijgen. Genuanceerde en neutrale informatie raakt, volgens Baronheid, moeilijk tot bij de burgers. (Baronheid, 2015) Google tracht bij te dragen aan deze zoektocht door het invoeren van ‘gepersonaliseerde zoekresultaten’, waarbij de gebruiker informatie te zien krijgt die aansluit bij zijn online profiel. Sommige academici en Google zelf, net als bepaalde respondenten uit dit onderzoek, lijken hier vele de voordelen van in te zien. Zo zien de meeste studenten de gepersonaliseerde zoekresultaten als een manier om ‘sneller en juistere informatie’ te vinden. Wanneer een bioloog het woord 'muis' opzoekt is hij natuurlijk op zoek naar andere informatie dan zijn collega in de computerwetenschappen die hetzelfde woord intypt.

Andere academici zijn genuanceerder in hun uitspraken en leggen de nadruk op mogelijke nadelen. Democraten in het algemeen leggen de nadruk op het gebrek aan ‘unexpected encounters’ en de lage ‘serendipiteit’, die ervoor zorgen dat burgers niet langer worden uitgedaagd om kritisch te denken. Uit het onderzoek bleek dat hier zeker een vorm van waarheid in zit. Ook de studenten zelf gaven aan dat een gebrek aan uitgebreide informatie en kritische artikels nadelig kan zijn. Pariser bevestigt deze gevaren en noemt het fenomeen de ‘filter bubble’, een bubbel waarin mensen enkel informatie te zien krijgen die aansluit bij hun huidige denkpatroon. Hij stelt verder dat deze bubbel onzichtbaar is en onmogelijk om te ontwijken. Ook dit wordt bevestigd door het empirisch onderzoek. In twee gevallen was zelfs duidelijk een filter bubbel zichtbaar. De bekomen zoekresultaten verschilden duidelijk van persoon tot persoon. Het was duidelijk dat het 'online profiel' of eerdere voorkeuren van de gebruikers een rol speelde. Deliberatieve democraten gaan hier uitgebreider op in en lijsten elf positieve aspecten van deliberatieve democratie, die ontstaan door het gebruik van internet, maar die door de filter bubble voor een groot deel teniet worden gedaan. Een deel van deze aspecten zijn gericht op het vinden van informatie en werden in grote mate door dit onderzoek bevestigd. Een andere deel is gericht op communicatiemogelijkheden en werden niet in dit onderzoek opgenomen.

In totaal namen 38 studenten deel aan de Survey. Eerst en vooral werd van hen een persoonlijke fiche opgesteld, met informatie die overeen kan komen met informatie van een online profiel. Deze variabelen werden bepaald op basis van voorgaand onderzoek. Daarnaast werd hen gevraagd vijf zoektermen in te geven op ‘Google Search’. Deze werden met elkaar en met de persoonlijke fiches vergeleken. Uit de resultaten blijkt dat voorgaande opzoekingen en geografische gegevens zeker een rol spelen in de links die Google voorstelt. Politieke voorkeuren bijvoorbeeld, leken minder invloed te hebben. Wanneer het ging om voor- en nadelen van gepersonaliseerde zoekresultaten, waren de antwoorden te kort en bondig om conclusies te trekken. Daarom werden de meeste respondenten opnieuw (telefonisch) gecontacteerd. Naast het ontstaan van een filter bubble, werden dan ook ‘macht’, ‘privacy’ en ‘reclame’, genoemd als mogelijke nadelen.

Het gevaar van de filter bubble is dus reëel, maar complex. Zo bleken bepaalde verschillen in de zoekresultaten niet te verklaarbaar aan de hand van de variabelen in de persoonlijke fiches, wat aantoont dat nog vele andere aspecten meespelen. Verder onderzoek is dan ook zeker nodig.

Tenslotte lijkt het ook een goed idee om studenten op de hoogte te brengen van het bestaan van gepersonaliseerde zoekresultaten en de eventuele gevolgen. Zo kunnen ze leren om op correcte manier hun browser-instellingen aan te passen en zo hun privacy wat meer te beschermen. Tot slot kan getoond worden welke andere zoekmachines of zoektermen gebruikt kunnen worden om de correcte informatie te bekomen.