In het Nieuwe Europa

- IN HET NIEUWE EUROPA -

Het voorbije halfjaar hebben we al tien Europese referenda achter de rug, negen over de

toetreding tot de Unie (kandidaat-lidstaat Cyprus houdt geen referendum) en één over de

invoering van de euro. In alle kandidaat-lidstaten koos een meerderheid van de burgers voor

de toetreding, en de Zweden bleven, het schokeffect van de moord op Anna Lindh ten spijt,

tegen de Euro gekant. In elk Europees referendum, waar we van de VLD in 2004 ook mogen

van genieten, staan de pro’s lijnrecht tegenover de eurosceptici. Elk komen ze met ontelbare

argumenten voor de dag om de burger te overtuigen van de goede of de slechte kanten van de

Europese samenwerking.

De afgelopen jaren bleken de Britse eurosceptici, de ijverigste leerlingen inzake

argumentering tegen Europa en de euro. Een opmerkelijk figuur in deze context was John

Laughland, die in 1998 furore maakte met zijn boek The Tainted Source: the undemocratic

origins of the European idea. Daarin trachtte hij te bewijzen dat de na-oorlogse Europese

gedachte deels haar oorsprong vond in de ideologie die ze bestreed, het nazisme. De

historische verdienste van Laughland lag echter niet in het aantonen van deze twijfelachtige

tainted source, maar wel in de ontkrachting van de these dat de extreem-rechtse Europagedachte

een louter propagandistische uitvinding was om de Duitse agressie te verdoezelen.

Breder en neutraal historisch onderzoek heeft ondertussen uitgewezen dat de Europese idee in

fascistisch Italië een zaak was van intellectuelen en nazistisch Duitsland zich in hoofdzaak

toespitste op de uitbouw van een Europäische Grossraumwirtschaft. Toch blijft het voor veel

Europese historici een heikel onderwerp dat nog steeds als een hypocriete gedachte wordt

bestempeld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hier in Vlaanderen tot op heden geen

onderzoek naar verricht is. In een land waar de bevolking nog altijd worstelt met haar

‘zwarte’ verleden en discussies over amnestie, vergeten en vergeven nog steeds sterke emoties

oproepen, betekent een dergelijk onderzoek een dubbele controverse.

De Nieuwe Orde

Het panorama van extreem-rechts in Vlaanderen was tijdens haar ‘hoogdagen’ (1931-1944)

op zijn minst veelkleurig te noemen. De aanzet werd gegeven door Joris Van Severen die in

1931 het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) oprichtte. In reactie op het

succes die het Verdinaso kende bij de Vlaams-nationalistische jeugd gingen de Vlaamsnationale

partijen een meer rechts-radicale weg bewandelen. In 1933 werd onder leiding van

Staf De Clercq het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) opgericht, dat in 1936 samen met

Rex een klinkende verkiezingsoverwinning behaalde. Deze overwinning inspireerde Rexleider

Degrelle tot de oprichting van Rex-Vlaanderen en een samenwerkingsakkoord met het

VNV. Het intellectuele weekblad Nieuw Vlaanderen pleitte eerder voor een samenwerking

tussen het VNV en de katholieke partij om zo een christelijke en volkse orde in Vlaanderen

op te bouwen.

Met de Duitse inval in 1940 en de moord op Joris Van Severen was een groot deel van het

extreem-rechtse veld lange tijd gedestabiliseerd. In de lente van 1941 werden het Verdinaso

en Rex-Vlaanderen opgenomen in de Eenheidsbeweging-VNV, die zich als enig

zaligmakende beweging in Vlaanderen wilde profileren. De SS zorgde evenwel voor twee

sterke concurrenten, de Algemeene SchutScharen Vlaanderen (ASSV) en de Deutsch-

Vlämische Arbeitsgemeinschaft (DeVlag) van Jef Van de Wiele. De harde concurrentiestrijd

tussen Hendrik Elias, die in 1942 de overleden Staf De Clercq opvolgde als leider van het

VNV, en Jef Van de Wiele werd beslecht in het voordeel van de DeVlag. In de laatste

maanden van de bezetting werd de DeVlag zelfs de belangrijkste politieke macht. Behalve

een kortstondige Vlaamse Landsleiding verdween iedere extreem-rechtse structuur samen met

de bezetter.

Europese eenheid

Bij het overlopen van dit bonte gezelschap rijst onmiddellijk de vraag of ze hun Vlaams, Diets

of Duits nationalisme wel konden rijmen met een internationalistisch begrip als Europa. Toch

merken we de systematische terugkeer van een aantal thema’s. Tijdens het interbellum

hechtten het Verdinaso, VNV en Nieuw Vlaanderen, onder invloed van de Spaanse

Burgeroorlog, veel aandacht aan de problematiek oorlog en vrede. Om de vrede in Europa te

garanderen werd een verenigd Dietsland noodzakelijk geacht. Het VNV en Nieuw Vlaanderen

kozen op het eind van de jaren dertig eerder voor een Derde Europa dat de neutrale staten van

Europa zou verenigen rond een kern gevormd door de Oslo-Staten.

De economische toekomst en organisatie van Europa keerde zowat bij iedere beweging als

thema terug. De vrees bestond dat de Europese economie zonder een duidelijk en eenvormig

beleid onder de druk van de Amerikaanse en Aziatische economieën zou schrompelen.

Daarom was economische samenwerking onder de vorm van een Europese Grootruimte

noodzakelijk. Nieuw Vlaanderen waarschuwde wel dat de Europa economisch onafhankelijk

kon zijn, maar zich niet mocht isoleren van de wereldeconomie.

Een derde thema, en een letterlijke rode draad doorheen de Europese gedachte, was de

verzoening tussen de natie en Europa. Volgens sommigen binnen het Verdinaso kon men

nationale en Europese belangen nooit verzoenen en was iedere Europese eenmaking gedoemd

te mislukken. Andere stemmen binnen Verdinaso pleitten dan weer, samen met Rex-

Vlaanderen en Nieuw Vlaanderen, voor een Europees federalisme, waar ieder land zijn

eigenheid kon behouden. Tijdens de oorlog koos men echter resoluut voor een hiërarchisch

geordend Europa onder leiding van Duitsland. Zowel de Eenheidsbeweging-VNV, als de

ASSV en de DeVlag benadrukten dat de Europese eenheid een eenheid in verscheidenheid

zou zijn en geen Gleichschaltung betekende. Dit gelde echter niet voor het Dietse/Vlaamse

volk. De Eenheidsbeweging-VNV hoopte eerst nog op een eigen plaats voor Vlaanderen in de

Europese gemeenschap, maar kwam later tot het besef dat het deel zou uitmaken van een

Germaans geheel, waardoor het voor Vlaanderen een voorname plaats in de Bond van

Germaanse Staten ging opeisen. De ASSV en de DeVlag anderzijds kozen, vanuit hun Groot-

Duitse traditie, meteen voor de annexatie van Vlaanderen bij Duitsland.

Een vierde en laatste thema dat zich manifesteerde, was de problematiek van het Avondland.

Dat was niet zozeer aandacht voor Spengler’s filosofie, maar wel een algemene bezorgdheid

over de toekomst van de Europese cultuur onder druk van het bolsjewisme en het

amerikanisme. Dit thema was niet alleen van belang bij culturele bewegingen als de DeVlag

en Nieuw Vlaanderen, ook het Verdinaso en in mindere mate het vooroorlogse VNV

bespraken de ondergang en redding van de Europese cultuur.

Onderzoek naar de Europese gedachte bij de Vlaamse Nieuwe Orde bewijst dat de Europese

samenwerkingsidee zowel in democratische als extreem-rechtse middens kan leven, maar

omwille van de sterk verschillende ideologische basis geen “tainted source” hoeft te

impliceren.

Tom Cobbaert