De voormalige Sovjetunie en het Westen

De voormalige Sovjetunie en het Westen

Crossculturele verschillen en interculturele communicatie

Tijdens de maand augustus 1991 voltrok zich één van de meest ingrijpende en tegelijk één van de meest onverwachte wendingen van de afgelopen eeuw. Een groep conservatieve sovjetleiders pleegde een staatsgreep. Zij waren het immers niet eens met het progressieve beleid van glasnost en perestroika van Mikhail Gorbatsjov. Deze gebeurtenis leidt tot de ontmanteling van de Sovjetunie en de onafhankelijkheid van de 15 sovjetrepublieken. Deze plotse implosie van het communisme leidt in de voormalige Sovjetunie tot een economische chaos. Velen beslissen dan ook hun toevlucht te zoeken in het Westen. West-Europa, dus ook België, wordt begin jaren ‘90 dan ook geconfronteerd met een grote groep Oost-Europese immigranten. Desondanks is er nog maar bitter weinig onderzoek gedaan naar de culturele gelijkenissen en verschillen tussen Oost- en West-Europa. Met het oog op de uitbreiding van de Europese Unie neemt deze kennis nog in belang toe. Dimitri Thijskens (KUL) deed dan ook een inspanning om deze cultuurverschillen te beschrijven.

De wereld wordt alsmaar multicultureler. Dit zorgt er dan ook voor dat het belang van interculturele communicatie zienderogen toeneemt. Iedereen wordt elke dag wel eens geconfronteerd met mensen van andere culturen. Als je met deze mensen in contact komt, zullen er ongetwijfeld momenten zijn waarop je het gedrag van de andere niet kunt begrijpen of omgekeerd. In dat geval is er waarschijnlijk sprake van een cultureel verschil. De normen, waarden en leefgewoontes verschillen immers sterk tussen de verschillende culturen. Vaak vormen deze verschillen de obstakels voor een succesvolle interculturele communicatie.

Onderzoek

De culturele verschillen zijn dus van groot belang in de interculturele communicatie. Daarom wordt een substantieel deel van Thijskens’ thesis dan ook gewijd aan de culturele verschillen tussen de ex-sovjetlanden en het Westen. Bij de beschrijving van deze verschillen werd als uitgangspunt gekozen voor de vier waardedimensies van Hofstede. Deze indeling van de culturele verschillen werd door Hofstede ontworpen in de loop van de jaren zeventig van de vorige eeuw. Op basis van de resultaten van een grootschalig en internationaal IBM-onderzoek heeft hij deze verschillen ingedeeld in de categorieën masculiniteit-feminiteit, individualisme-collectivisme, machtsafstand en onzekerheidsvermijding. Heel wat onderzoek heeft achteraf aangetoond dat deze indeling het grootste deel van de cultuurverschillen verklaart.

Thijskens voerde zijn kwantitatieve onderzoek bij een representatieve steekproef van 125 Belgen en 100 ex-inwoners van de voormalige Sovjetunie die in België woonden. Uit de resultaten van zijn onderzoek blijkt dat de Russische maatschappij masculiener is dan de Westerse. Met andere woorden: de traditionele waarden van de vrouw aan de haard en de man op het werk vinden in de Oost-Europese samenleving nog veel steun. Op de tweede waardedimensie, het collectivisme, scoort de voormalige Sovjetunie eveneens aanzienlijk hoger dan het Westen. Dit mag geen verrassing heten, als rekening gehouden wordt met het landbouwverleden van de ex-sovjetinwoners. Op de waardedimensie van de machtsafstand scoort de ex-USSR ook hoger dan het Westen. De inwoners van de landen van de vroegere Sovjetunie aanvaarden met andere woorden makkelijker een autoriteit boven hen, waarschijnlijk een erfenis van het strak geleide communisme. Westerlingen kunnen moeilijker overweg met machtsafstand. Op de laatste dimensie, die van de onzekerheidsvermijding, is er geen verschil te constateren tussen West en Oost.

Wat betreft de stereotypen die ook bevraagd werden in het kader van Thijskens’ thesis kunnen volgende conclusies getrokken worden. De Russen kiezen voor het merendeel uit positieve waarden om de Belgen te beschrijven. Terwijl in de stereotypes die de Belgen kiezen om de Russen te beschrijven heel wat negatieve waarden vertegenwoordigd zijn. Bij de zelfbeschrijvingen zijn zowel bij de Belgen als bij de ex-sovjetburgers dan weer voor het grootste deel positief getinte waarden terug te vinden. Mensen blijken het moeilijk te hebben om over hun landgenoten negatieve dingen te vertellen.

Ten slotte is natuurlijk ook nog van belang welke repercussies deze culturele verschillen hebben op de interculturele communicatie. Wat betreft de taal blijkt vooral dat de mensen die afkomstig zijn uit de voormalige Sovjetunie zeer goede sprekers zijn. Voor hen hoeft er dan ook helemaal geen aanleiding te zijn om met iemand een gesprek aan te knopen. De taal is voor hen dus niet louter een middel om informatie over te dragen, maar bekleedt ook een belangrijke sociale functie. De Belgen daarentegen zijn heel wat minder communicatief. Wat betreft de non-verbale boodschappen zijn de ex-sovjetinwoners alweer heel wat expressiever dan de Belgen en dit zowel wat betreft de lichaamstaal als de intonatie.

Besluit

Geconcludeerd kan worden dat er toch wel een aanzienlijke kloof bestaat tussen de Russische cultuur en de westerse. Doordat er decennialang geen aandacht was voor de Sovjetunie is het voor de westerlingen moeilijk zich een beeld te vormen van deze cultuur. Hierin kan alleen maar verbetering aangebracht worden indien men bereid is om over de boeiende Russische cultuur wat meer te weten te komen. Enkel zo kunnen de vele negatieve stereotypen die het Westen heeft ten opzichte van de voormalige Sovjetunie plaatsmaken voor een ietwat positiever beeld. Hierin spelen ook de media een sterke rol. Zelfs mensen die echt geïnteresseerd zijn in de landen van de vroegere USSR hebben het ontzettend moeilijk om ook maar iets te vernemen over deze landen en dit zowel op televisie, in de krant als in tijdschriften. Zolang dit in het Westen zo blijft, zal van een succesvolle interculturele communicatie tussen ex-sovjetburgers en West-Europeanen weinig sprake zijn. Er wonen op dit moment in Vlaanderen al een aanzienlijk aantal mensen die afkomstig zijn uit de landen van de vroegere Sovjetunie. Dit aantal zal nog toenemen. De ex-sovjetinwoners zijn in ieder geval bereid zich te integreren. Getuige hiervan hun goede relatie met heel wat Belgische mensen. Wat meer openheid vanwege de Belgen ten opzichte van de Oost-Europeanen zou dan ook al een stap in de goede richting zijn om tot succesvolle interculturele contacten te komen.

Dimitri THIJSKENS