De mediatisering van de politiek: de rol van infotainment

De mediatisering van de politiek: de rol van infotainment

Sinds de eerste reeks van het verkiezingsprogramma Bracke & Crabbé, en de talkshow De Laatste Show leeft het debat over de mediatisering van de politiek ook in Vlaanderen. Politici zijn niet weg te slaan uit de televisiestudio's. Infotainmentprogramma's worden hierbij niet geschuwd. Academici en politici spreken over het verval van de democratie. Maar is dit niet overdreven? Wij vergeleken de aanwezigheid van politici in De Laatste Show en Terzake in een onderzoek.

Het begon allemaal toen de jonge en (toen) onervaren Freya Van den Bossche (SP.A) een populariteitstest won in het verkiezingsprogramma Bracke en Crabbé (VRT) naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen in 2000. Na de verkiezingen werd ze onmiddellijk onderwijsschepen in Gent. Ondertussen schopte ze het al tot federaal minister. Dankzij de media, beweren tegenstanders.

“Er is nog nooit zoveel democratie geweest”, zei politieke journalist Siegfried Bracke daarover ooit in een debat in Nachtwacht (Canvas, 2003). Academici, zoals Eric Corijn en Jan Blommaert, waarschuwen echter voor de gevolgen van de mediatisering van de politiek voor de democratie. De relatie tussen de media en de politiek is gewijzigd, en “dat gaat gegarandeerd verkeerd aflopen”, stelt Luc Huyse (DS 3 mei 2003).

Sinds de Tweede Wereldoorlog kenden de media en de politiek een hele evolutie. De media kregen af te rekenen met bikkelharde concurrentie. In Vlaanderen kunnen we spreken van een oligopolische marktsituatie. Vanaf de jaren ’60 kwamen zowel de media als de kiezers los van de zuilen in de samenleving, en dit fenomeen confronteerde politieke partijen met een vlottend kiespubliek en de verdwijning van de partijpers.

Bijgevolg is de relatie tussen politiek en media gewijzigd. De media hebben een centrale plaats in de samenleving ingenomen waardoor bijna alle communicatie tussen burgers en politici via hen gebeurt. De media hanteren echter een aantal commerciële productie- en selectievoorwaarden. Politiek wordt steeds vaker in een human interest-stijl gebracht. Politici weten dit maar al te goed, en passen zich aan omdat ze nu eenmaal media exposure nodig hebben om hun kiezers te bereiken. Ze nemen uitnodigingen voor talkshows met beide handen aan, om zich er van hun meest menselijke kant te laten zien. Als de burgers ons sympathiek vinden, zullen ze ook wel voor ons stemmen, luidt de redenering.

Een aantal auteurs zijn van oordeel dat de media hun taak als vierde macht niet volbrengen. De public service-opdracht zou verzuimd worden. Er zou geen plaats meer zijn voor duiding en hard nieuws. Ongeschoolden mengen zich in het publieke debat, politici worden personen of zelfs acteurs, en de grenzen tussen informatie en ontspanning vervagen. Er zijn problemen in de relatie media en politiek, en sommige auteurs vrezen voor de toekomst van de democratie.

Doch moet dit gerelativeerd worden. De media zijn er tot nog toe niet in geslaagd om binnen te dringen in de kern van het politieke proces. En het ziet er ook niet naar uit, dat dit voor morgen zal zijn.

Uit de resultaten van ons empirisch onderzoek blijkt dat politici in De Laatste Show zowel over hun politieke bezigheden en standpunten als over hun privé-leven praten. Opvallend is ook dat er ook heel wat aandacht gaat naar de collega’s van de politici. Een populair gespreksonderwerp is de omgang van politici onder elkaar. Ook het nevengebeuren van de politiek komt dikwijls voor.

Doch is de talkshow is een onvoorspelbaar, en dus moeilijk, genre. Politici weten niet op voorhand welke vragen ze zullen krijgen. Ze belanden in een omgeving waar ze weinig invloed op hebben. Politici moeten zich aanpassen aan de presentator en de andere gasten. Aan Marc Uytterhoeven hebben de politici alvast een vette kluif. Daarenboven komt nog het feit dat ze voortdurend van discours en onderwerp moeten veranderen. Het verwijt dat politici gemakkelijk kunnen scoren in infotainmentprogramma's is bijgevolg niet altijd terecht.

In het duidingsprogramma Terzake komen zoals verwacht geen vormen van personalisering voor. Opvallend was wel de manier waarop het conflict tussen de oppositie en de regering zowel door de politici als door de presentatoren benadrukt wordt. In onze analyse stelden we ook vast dat reportages in het onderzochte informatieve programma als een soort van sandwich-elementen dienen. Het gevaar bestaat dat de vormelijke kenmerken van de reportages de kijkers afgeleiden van de inhoudelijke boodschap.

Een grootschalig onderzoek naar alle programma’s waarin politici te gast zijn op alle Vlaamse zenders, lijkt opportuun om de mediatisering van de politiek in Vlaanderen en de rol die infotainmentprogramma’s daarin spelen, uit te klaren.

Het debat blijft in elk geval brandend actueel. Na de Vlaamse verkiezingen van dit jaar doken terug vragen op over de macht van de media, de verkiezingsprogramma's en de omgang met extreem-rechts. Leterme wil met de nieuwe Vlaamse regering in elk geval een trendbreuk in stijl tegenover Paars neerzetten.

2003-2004 Wannes Haghebaert

licentiaatsthesis: De mediatisering van de politiek: de rol van infotainment

promotor: Prof. Dr. Hans Verstraeten

Universiteit Gent