Zelfmoord van weduwen in het late keizerrijk: een zoektocht naar verdoken macht

Doorheen het taboe

Zelfmoord van weduwen in China

China lijkt de trend van de 21ste eeuw te bepalen. Deze vreemde cultuur zal jouw en mijn toekomst zeker beïnvloeden. Het kan dus de moeite lonen om een kleine stap te wagen in een wereld die nooit de onze was, maar wel deels de onze kan worden. Zo verruim je niet alleen je eigen wereldbeeld, het doet je evenzeer nadenken over de vele vooroordelen waar we als ‘postmoderne’ mensen mee zitten. Daarom vertrekt mijn eindwerk vanuit een onderzoek dat al onze vooroordelen over zelfmoord en vrouwen in China bevestigt, waarna het langzaamaan duidelijk wordt dat we onze zwart-wit visie moeten aanpassen.

Zelfmoord is van alle tijden, maar in China kent het een specifieke dimensie. China is namelijk het enige land ter wereld waar meer vrouwen dan mannen zelfmoord plegen. Vooral op het Chinese platteland blijft deze tendens hardnekkig bestaan. Dit fenomeen kende zijn opgang in de laatste twee keizerlijke dynastieën in China, met name de Ming dynastie (1368-1644) en de Qing dynastie (1644-1911). Niet alleen is er op dat moment een gevoelige stijging van het aantal vrouwen dat zelfmoord pleegt, bovendien blijkt een grote groep van deze vrouwen uit weduwen te bestaan.

Hoewel weduwen sowieso een kwetsbare groep vormen voor zelfmoorden, werden ze volgens verschillende onderzoekers zelfs aangemoedigd om er een eind aan te maken. “Sterven van de honger is minder erg dan je kuisheid verliezen”, zou ooit een vertegenwoordiger van het confucianisme, een belangrijke Chinese levenswijze, gezegd hebben. Vandaag de dag maakt deze uitspraak waarschijnlijk bij velen gevoelens van verontwaardiging, onbegrip of ongeloof los, maar zelfs nu spelen op het Chinese platteland nog steeds de gevolgen van de mentaliteit die in deze ene uitspraak ooit werd samengevat, namelijk dat vrouwen hun rechten en status verloren indien ze hertrouwden na de dood van hun echtgenoot.

Dit alles bevestigt onze eerste vermoedens: de vrouwen werden onderdrukt en gedwongen tot zelfmoord. Een deel hiervan is natuurlijk waar. Er heerste inderdaad een sfeer van onderdrukking. Kuisheid, oftewel niet hertrouwen nadat je echtgenoot gestorven is, werd hoog in het vaandel gedragen. Weduwen hadden het vaak zowel emotioneel als financieel erg moeilijk. Toch hoeft dit alles niet noodzakelijk te leiden tot een zekere dood door zelfmoord. We mogen niet vergeten dat, hoewel de omgeving zeker belangrijk is, de uiteindelijke beslissing tot zelfdoding steeds bij de persoon zelf ligt.

Daarom wou ik in mijn onderzoek een nieuwe focus aanbrengen. Ik ging op zoek naar de mate waarin deze vrouwen zelf hun lot konden bepalen. Vandaag plaatsen we maar al te graag de woorden onderdrukking en emancipatie lijnrecht tegenover elkaar. Daardoor vergeten we dat mensen, zelfs indien ze onderdrukt worden, zich niet altijd zomaar aan hun lot overgeven. Ook met sommige van deze weduwen was dit het geval. Zij zochten manieren om binnen een strikt ideologisch kader hun keuze om te blijven leven te verantwoorden.

Dit deden ze grotendeels binnen het gebied waar zij het stevigst stonden: familie. Ze kozen ervoor om geen zelfmoord te plegen, en in plaats daarvan verzorgden ze hun schoonouders of voedden ze hun zoon of dochter op. Soms adopteerden ze zelfs een familielid om een erfgenaam te verzekeren. In extreme gevallen konden ze een concubine in huis halen voor hun schoonvader. Indien de concubine een kind kreeg, had de weduwe het recht om daarvoor te zorgen. Hoewel we deze keuzes niet meteen onder de huidige noemer van vrijheid zouden plaatsen, kunnen we zien dat ze wel degelijk een keuze hadden.

Eén vrouw, Lin Yigu, heeft zelfs 30 jaar gedaan alsof ze gek was, om te voorkomen dat haar schoonouders haar zouden doen hertrouwen. Hoewel we dit gedrag zelden zullen erkennen als een soort van vrijheid, kan je jezelf afvragen in hoeverre we nu zoveel vrijer zijn dan de weduwen uit het toenmalige China. De normen zijn veranderd, en de illusie van vrijheid is groter dan ooit. Maar de essentie van de vraag blijft dezelfde: hoeveel macht heb jij om je eigen vrijheid te bepalen, binnen al de eisen die in onze huidige maatschappij gesteld worden?